Өмірге келмей жатып шетінеген сәбидің обалы кімге?

Соңғы үш жылда елімізде аналар өлімі – 3,7 есе, сәбилер шетінеуі – 25 пайыз, қан ай­­на­лым жүйесі аурула­ры­нан болатын өлім-жітім көр­сет­кіші 20 пайыз тө­мен­­­деген. Ауруханалар мен ем­ха­на­лар­дың меди­циналық жаб­дығы жа­ңарып, заманауи емдеу тә­сілдері енгізі­луде. Көңілге медеу, жанға демеу болатындай бұл деректі ҚР Ден­саулық сақ­тау министр­лігінің сайтынан ал­дық. Әрине, ресми мәлімет – рес­публикадағы жалпы жағдайдың кө­рінісі. Дегенмен жекелеген өңір­лердегі ахуалды әлі де мәз деуге болмайды.
Мысалы, он баланы да көпсінбейтін Оңтүстік Қазақ­стан облысының үлесіне елдегі барлық сәби шетінеуінің 50 па­йызы тиесілі екен. Экологиялық апат аймағындағы Қызылорда, мұнай игерудің зардабын тарт­қан Маңғыстау мен Атырау, кенді Алтайдағы Шығыс Қазақстан мен көмірлі Қарағанды да қайғы­лы тізімнің алдын бермей тұр. Қолайсыз экологияның әсерінен бала шала болады немесе іштен мүгедек, сал болып туылуда. Тұрмыстың қиындығы да бұ­ған зардабын тигізуде. «Жағ­дайды жақсарту үшін осы өңір­лердің денсаулық сақтау саласын ең озық медициналық жаб­дықтармен жарақтандыру қажет», – дейді мамандар.
Сәби өлімінің статистикасы мынадай: перинаталды кезең­­­де, яғни баланы босанарға жа­қын уақытта пайда болатын дерт түрлері – 50 пайыз, туабітті ауыт­қушылықтар – 18,8 пайыз, инфекция­лардың салдарынан – 27,5 пайыз. Ал жазатайым оқиғалар салдарынан бөбектердің шетінеуі 0,9 пайызды құрайды.
Неонтолог мамандардың ай­туынша, уақытынан ерте туыл­ған, салмағы тым аз (500 грам­нан 1 келіге дейін) және төмен (1-1,5 келі) шақалақтың сау­лығына келетін қауіп-қатер ай­рықша. Салмағы тым аз сәби өмірге қабілетсіз. Тыныс алу мүшелері мен орталық жүйке жүйесі толық жетілмеген. Сонымен бірге иммундық жүйесі өте әлсіз. Рас, қазіргі құрал-жабдық (сәбидің тыныс-тірші­лігін қалыпта ұстайтын кювез) шала туған шақалақтың жанын аман сақтап, қатарға қосуға қа­білетті-ақ. Бірақ бұл жағ­дайда да өлім-жітім болмайды деп то­лық кепілдік беру мүмкін емес. Экономикалық жағынан қуатты мемлекет­тер­дің өзінде салмағы тым аз, шала туған нәрестелер өлімі шетінеу көрсеткішінде ал­дыңғы орында тұрады.
Аналардың денсаулығы мәз емес
Жарық дүниеге ұрпақ әке­летін болашақ аналардың ден­саулығы мәз емес. Тексеріс нә­тижесі елдегі қыз­дардың 30 па­йызының ғана денсаулығы қа­нағаттанарлық екендігін көр­сетті. Қалған 70 пайызының сау­лы­ғы сын көтермейді. Болашақ ана­лардың 50 пайызға жуығы асқазан-ішек жолдарының дер­тімен ауырады. 30 пайызын несеп, зәр шығару жүйесі аурула­ры мазалайды. 15 пайызы эндо­криндік жүйе кеселіне шалдық­қан. Мұндай ауру-сырқау шоғы­рын тұла бойына жинап алған әйел әуелі бала көтеруде қиналады. Содан соң іштегі сәбиі­не де үлкен зиян әкеледі. Қыз-келіншектердің өз ден­­сау­лығына жүрдім-бардым қа­рай­тыны жасырын емес. Қыз­дар ашық-шашық киінеді, суық­қа ұры­нып, оның ақыры бала тұр­­ма­уына, шарананың жатырда өл­уіне немесе бедеулікке апарады.
Мәселен, қант диабе­ті, бүй­рек, жүрек, қан қысымы дер­тіне шал­дыққан әйелге    ба­ла кө­те­руге болмайды. Бірақ ана соған қа­рамастан бала көтереді. Ақы­ры сәбиі не өлі туады, не өзі ба­қилық болып кетеді. «Негізі, дә­рігерге тұрмысқа шықпай тұрып қа­ралған жөн. Сол кезде оның ағ­засының ана болуға қан­ша­лықты даяр екендігін тап басып айтуға мүм­кіндік бар. Қажет болса, ем-домын алады. Қазір қайғылы оқиғаға тек дә­рі­гер­ді кінәлі қылу фактілері жиіледі. Әри­не, дәрігерлер тарапынан кеткен қа­те­ліктер болар, оны да түгел жоққа шы­­ғаруға болмайды. Бірақ алдымен әр әйел өз денсаулығына өзі жа­уапты. Мы­салы, елде жүріп жат­қан омыраудың қатерлі ісі­гін, жатыр мойнының қатерлі ісі­гін анықтауға арналған скринингтерге кейбір әйел-аналарды кү­зетпен апара алмайсың. Осылайша денсаулыққа дел-сал қараудан арылып, уақытында есепке тұрып, ем-домын алған әйел ғана дү­ниеге дені сау сәби әкеледі», – дейді ма­ман­дар.
Сара ЕСПАНОВА, облыстық денсаулық сақтау басқармасы­ның бөлім басшысы:
– 2012 жыл­дың алғашқы бес айын­да өлі туу көрсеткіші 1000 жаңа ту­ған нә­рес­теге 10,9 сәби болса, 2013 жылдың бес айын­да бұл көр­сеткіш 10,5 сә­би­ді құ­рады. Мер­зі­мінен бұрын бо­сану көр­сеткіші – 6,2%. 2012 жылдың бес айында 25 сәби ше­тінесе, биыл осы уақытқа де­йін 22 бала қайтыс болған. Өлі туу және мерзімінен бұрын бо­сану ата-ананың денсаулы­ғы­ның наш­ар­лы­ғынан болып отыр. Инфекциялық ау­ру, соның ішінде жыныстық қаты­нас ар­қылы берілетін дерттер, экстра­гени­­талды патология көп. Генети­ка­лық факторды да жоқ­қа шы­ғаруға бол­майды. Осы жағдай­ды бол­дыр­мау үшін денсаулық сақтау бас­қар­ма­сы тарапынан заманауи пе­ринаталды тех­нологияларды енгізу тиім­ділігіне мониторинг жүргі­зіліп оты­ра­ды. Ұрық­тың туа біт­кен ақауын анықтау үшін скри­нингтік тексерулер, жүк­тілік барысында ұрық­тың жағ­дайын ба­қылау (КТГ, доплерометрия) әдіс­теріне мамандарды оқыту қолға алынды.
Дәрігерлерде кінә бар ма?
Елімізде жылына 236 мың сәби өмір­ге келеді. Былтыр 5100 нәресте шетінесе, оның 2921-і перинаталды кезеңде көз жұмды. Бұл жерде жүкті әйел­мен бірге ақ халаттылардың да кінәсі барлығын мойындау керек. Құқық қорғаушылар жүкті аналардың тең жартысының өмірін сақтап қалуға дәрігер­лердің мүмкіндігі жететінін анық­таған.
Ресми деректерге сүйенсек, Оңтүстік Қа­зақстан облысында 2009 жылы өмір­ге сәби әкелге­лі отырған 27 ана көз жұм­ған. Аналар өлімін жіті тексерген ма­мандар «Олардың 26-сын аман алып қа­луға болатын еді» де­ген шешімге кел­ген. 2012 жы­лы тағы 20 ана бақилық бол­­ды. Өкініштісі, мамандар та­ғы да олар­дың жартысы­нан аста­мының өмірін сақ­тап қалу­ға дәрігерлердің мүмкін­дігі бол­­ғандығын айтуда. Жоғары­да­ғы қай­ғылы жағдайдан кейін өт­кен жылы Оң­түс­тік Қазақстан об­лысында үш ме­ди­циналық ме­кеменің жетекшісі қызметтен бо­сатылып, денсаулық сақтау бас­қар­масы мен жеті медицина­лық ме­кеменің жауапты тұлға­лары тәр­тіп­­тік шараға тартылды. Үш ме­ди­ци­налық мекеме емдеу лицензиясынан айырылды.
Кей өңірлердегі перзентханаларда дә­рігерлер науқастарға тегін көрсетілетін медициналық көмектің өзін дер кезінде және толық көрсетпейтіндігі белгілі бол­ды. Жүкті әйелден, соның ішінде ауыл­дық жерден келген, өз құқығын қорғай алмайтын анадан, оның туыстарынан түр­лі сылтауды алға тартып ақша сұрау, құ­ны қымбат дәрі-дәр­мек талап ету секілді келең­сіздіктер, өкінішке қарай, әлі де кез­деседі. Дейтұрғанмен қазір акушерлік-гинекологиялық са­ла­дағы ахуал көш ілгерілегені де жасырын емес.
Намаз ІЗІМБЕРГЕНОВ, медицина ғылымының докторы, академик:
– Бүгінгі таңда барлық дәрігер біт­­кен­­нің жұмысы та­­лапқа сай, жүкті және босанған әйелдер­ге ме­ди­ци­налық көмек көрсету жұ­мысы ой­дағыдай деп үзілді-кесілді айтуға бол­мас. Алайда дәрігерлер кінәсінен болатын бақытсыздықтар ілуде бір, си­рек кездеседі әрі мұндай кем­ші­ліктерді түзетуге толық мүм­кіндік бар. Солардың бірі – жүк­тілік кезінде жә­не босан­ғаннан кейінгі кезеңде бо­ла­тын жедел хирургиялық ау­рулар, яғни әйел өздігінен босана ал­май, операция арқылы бо­сан­ғаннан кейінгі әртүрлі қабыну, ірің­ді ас­қынулар. Шетелдік мәлімет­тер бо­йынша, осындай хирур­гия­лық дерт­тердің асқынула­ры, әйелді бо­сан­дыру үшін жа­салған отадан (опе­рациядан) кейінгі перитониттер ана өлімі­нің 30-40 пайызына себеп бо­латын көрінеді. Осы жайттарды ес­керіп, 2004-2005 жылдардан бастап біз ана мен бала өлімінің алдын алу мәселесімен ті­келей айналысып келеміз. Көп ізденістер, ана өлімі се­бептерін зерттеу жұмыстарын жүр­гіздік. Қорытындысында, ана мен ба­­ла өліміне тек акушер-гинеко­­лог дә­­рігерлер емес, медицина­ның әр­түрлі салаларының ма­мандары да жа­уапты деген тұ­жырым жасалды. Мы­салы, біз­, хирургтер, осы жа­уапкершілікті өз мойнымызға алып, тиісті шараларды дер кезінде қолға алар болсақ, бұл қайғылы оқи­ға­лардың анау-мынау емес, үштен бірін жоюға мүмкіндігіміз бар.