Әрине, «Сарыағаш» брендін иеленіп, емдік қасиеті бар минералды суымен, шипа іздеген жұрт ем қабылдап, демалып қайтатын шипажайымен республикаға танымал Сарыағаш ауданы – Оңтүстік Қазақстан облысындағы халқы тығыз орналасқан ең үлкен аудандардың бірі. Республиканы көкөністің бірнеше түрімен қамтамасыз етіп отырған өңірдің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін білу, өзгелерге өнеге ету үшін аудан әкімі Әбдібақыт Мақұлбаев мырзамен сұхбаттасқан едік.
– Әбдібақыт Тілләбайұлы, әңгімемізді ауданның әлеуметтік-экономикалық ахуалынан бастасақ. Қандай жетістіктеріңіз бар?
– 300 мыңнан астам халқы бар Сарыағаш – облыстағы үлкен аудандардың бірі. Ауданда 154 елді мекен бар. Әрине, халық көп болған жерде әлеуметтік мәселелер де аз болмайды. Сондықтан оларды шешу – жұмысымыздың басты бағыты. Сондай-ақ облыс әкімі Асқар Исабекұлының қатаң талаптары да осы. Халықтың тұрмысын жеңілдету үшін, қордаланған мәселелерді біржақты ету үшін экономикалық қуатымызды арттыруымыз қажет. Шығыс көп болғаннан кейін, кірісті де ұлғайту заңдылық. Жалпы, өткен жылы бірқатар шаруаларды атқардық деп айта аламыз. Сарыағаш – елімізге емдік қасиеті бар суымен танылған аудан болғанымен, таза ауызсумен қамтамасыз етілуі жағынан төмен аудан. Былтырғы жылдың есебін қоса алғанда, 154 елді мекеннің 60-ына құбырлы таза ауызсу жеткізіліп, халық игілігін көріп отыр. Бұл – «Ақ бұлақ» бағдарламасының аясында жасалған жұмыстар. 2017-2018 жылдары 154 елді мекеннің экономикалық жағынан тиімсіздерінен басқасын толық қамтамасыз ету межесін қойып отырмыз. Оның үстіне облыс әкімінің өкімімен әрбір елді мекеннің әлеуметтік-экономикалық карталары жасалынып жатыр. Осы бойынша қай елді мекенге қандай әлеуметтік нысан қажет екенін сараптап, тиісті жұмыстар атқармақпыз. Жоғарыда айтып өткенімдей, 154 елді мекенді таза ауызсумен қамту мәселесі де осы жобаның шеңберінде жасалмақ. Бізде ауызсуға қатысты проблема жерасты суларының минералды болуынан. Алдағы уақытта жерасты суларына зерттеу жүргізіп, тиімді жағын қарастырмақпыз.
– Ал ауданды көгілдір отынмен қамтамасыз ету жағы қаншалықты шешілген?
– Бүгінгі таңда 154 елді мекеннің 52-сі газбен қамтамасыз етілген. Яғни газбен қамту мөлшері 35 пайызды құрап отыр. Биыл газдандыру жөніндегі жобалар бойынша бес ауылдық округтің 25 елді мекенін 2015 жылы көгілдір отынмен қамтамасыз етуді көздеп отырмыз. Сондай-ақ Сарыағаш қаласында демографиялық өсім жоғары. Халық саны өсіп келеді. Қаланың маңайынан мөлтек аудандар бой көтеруде. Оларға да 40 млн теңге көлеміндегі қаржыға газ тарту жобасы іске аспақ. Сонымен қатар басқа да әлеуметтік нысандарға келетін болсақ, білім мен медицина ошақтарының жағдайына тоқталуға тура келеді. Былтыр ауданда 600 орындық төрт мектеп және 300 орындық, 100 орындық екі мектепті қосқанда, жалпы саны алты мектептің құрылысы аяқталып іске қосылды. Сондай-ақ алты медицина мекемесі салынды. Оның төртеуі фельдшерлік-амбулаториялық пункт болса, екеуі дәрігерлік амбулатория. Және былтыр Абай ауылында құрылысы 2004 жылы басталып, аяқталмай тұрған 150 орындық аурухананы іске қостық. «Жұмыспен қамту» бағдарламасының төртінші бағыты бойынша 26 жобаны іске асырдық. Осы бағдарлама аясында ауылдардағы мәдениет ошақтары, мектептер, жолдар күрделі жөндеуден өтті. «Балапан» бағдарламасының аясында да балабақшалар салынуда. Мемлекеттік балабақшалар, шағын орталықтар және жекеменшік балабақшалар жұмыс істеп тұр. Жалпы, ауданда 66 жекеменшік балабақша бар. Соның 45-і былтыр ашылған болатын. Осының нәтижесінде аудандағы мектеп жасына дейінгі балалардың 60,3 пайызын балабақшамен қамтыдық.
– Осы жерде бір сұрақ туындап отыр. Бір кездері басқа мекемелерге беріліп кеткен балабақша ғимараттарын қайтарып алу жұмыстары еліміз бойынша жүзеге асып жатыр. Сарыағаш ауданында бұл шаруа қалай атқарылуда?
– Иә, біз де бұрындары беріліп кеткен балабақша ғимараттарын қайтарып алу жұмыстарын бастап кеттік. Біз шекаралық аймақ болған соң кезінде балабақша ғимараттары шекараға застава ретінде берілген. Қазір олар жаңадан заманауи заставалар салып жатыр. Олардың құрылысы аяқталғаннан кейін бірнеше балабақша ғимаратын толық қайтарып алатын боламыз. Сонымен қатар бұрынғы колхоз, совхоздардың кеңселерін де қайтарып алып, балабақшаға айналдырып жатырмыз.
– Үдемелі индустриалды-инновациялық бағдарлама шеңберінде жасалып жатқан жұмыстарға да тоқталып өтсеңіз...
– Елбасы кәсіпкерлік саласына ерекше көңіл бөліп отыр. Әрине, ол бекер емес. Елімізде кәсіпкер көп болса, халық арасында жұмыссыздық деңгейі төмендесе, мемлекеттің де, онда тұратын жұрттың да жағдайы жақсы болады деген сөз. Қазіргі таңда ауданда кәсіпкерлік субъектілердің саны 20 мыңға жуықтады. Олар өткен жылы 15 млрд теңгенің өнімін шығарды. Біздің міндетіміз – кәсіпкерлерге қаржы көздерін тауып беріп, түсіндіру жұмыстарымен қатар, басқа да жағдайларын жасау. Осы мәселелерді шешу үшін облыс әкімі Асқар Исабекұлы Кәсіпкерлікті қолдау орталығын ашты. Орталық жақсы қызмет көрсетіп жатыр. Көптеген кәсіпкерлердің орталық жайлы пікірі де дұрыс. Біздің ауданда Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығының өкілдігі ашылған. Аудан кәсіпкерлеріне көп септігі тиіп отыр. Тағы бір маңызды жоба – Үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы. Біздің аудан өңірлік Индустрияландыру картасына тоғыз жоба ұсынды. Олардың жалпы құны 7 млрд 587 млн теңге болады. Соның жетеуі Индустрияландыру картасына еніп отыр. Бұл жеті жоба іске асқан жағдайда 426 жұмыс орны ашылады. Осы жобалардың біреуі наурыз айында іске қосылып үлгерді. Ол – Дарбаза ауылдық округіндегі «Сарыағаш» құс фабрикасы. 42 мың бас құс өсіреді. Жылына 12,5 млн дана жұмыртқа шығаратын қуаты бар. 25 адам жұмыс істеп жатыр. Жоғарыда айтқан жеті жобаның тағы бесеуін биыл іске қосамыз деп отырмыз.
– Әбдібақыт Тілләбайұлы, енді ауылшаруашылық саласына қарай ойыссақ. Ел бойынша ең жылыжайы көп аудан Сарыағаш екенін біреу білсе, біреу білмес. Жылыжайлардың жайы қалай?
– Дұрыс айтасыз. Бүгінгі таңда ауданда мыңға жуық жылыжай бар. Дәл қазір ол жылыжайларда өндірілген қызанақ пен қияр тұтынушыларға жол тартты. Республиканы қамтып отырмыз десек артық айтқандық емес. Ең бірінші өзіміздің нарықты қамтамасыз етіп алуымыз керек. Егер артылып жатса, сыртқа да шығарармыз. Былтырғы жылдың өзінде 44 гектар жерге салынып, жылыжайлардың саны артты. Жылыжай өнімдерін сәуір, мамыр айларында жинап боламыз, сосын күзде бір егіп, жаңа жылдың қарсаңында тағы жинап аламыз. Жылына екі рет өнім алатын мүмкіндіктер толық қарастырылған.
– Жерден өнімді мол жинаймыз. Оған қуанамыз. Бірақ қыста сақтай алмай, қамбаларымыз дайын болмай, рәсуә етіп жататын жағдайларымыз да кездеседі. Өнімді сақтайтын қоймалардың мәселесін шешіп қойдыңыздар ма?
– Ауданымызда сыйымдылығы 12 мың тоннадан асатын қоймалар бар. Былтыр екі қойманы іске қостық. Екеуі де заманауи жабдықтармен жасалған. Қоймалар санын әлі де көбейту жоспарымызда бар. Біздің өнімдер қоймада көп сақталмайды, тез сатылып кетеді. Бір сөзбен айтқанда, қойма жетіспеушілігі жоқ.
– Мемлекет мал шаруашылығын дамытуға, соның ішінде асылтұқымды мал басын көбейтуге ерекше назар аударып отыр. Осы мақсатта «Сыбаға» бағдарламасының негізінде жұмыстар жүруде. Сарыағаш ауданында осы бағдарлама қалай жүзеге асып жатыр?
– Сарыағаштың ортасын жарып өтетін күре жолдың бойымен жүретін болсаңыз, ,жеміс-жидек, бау-бақша өнімдері егілген жерлерден аяқ алып жүре алмайсыз. Оның үстіне ауданымыздың халқы өте еңбекқор. Дегенмен мал шаруашылығын дамытатын аймақтарымыз да жоқ емес. Жылға, Дарбаза, Әлімтау, Жамбыл, Бозай, Бірлік деген ауылдық округтеріміз бар. Бұлардың барлығында жайылымдық жер көп. Аудандағы малдың негізгі бөлігі осы ауылдық округтерде. Жалпы, бүгінгі таңда ауданда 90 мыңға жуық ірі қара мал бар. 500 мыңнан астам ұсақ мал, 20 мыңдай жылқы, 1000-ға тарта түйе бар. Сондықтан «Сыбаға» бағдарламасын іске асыру үшін осы ауылдық округтерімізде мүмкіндіктер жеткілікті. Былтыр бағдарлама бойынша 430 бас аналық мал алдық. Биыл 700 бас аналық ірі қара мал алуымыз керек. Осының бәрін орындаймыз деп жоспарлап отырмыз. Кейінгі кезде асылтұқымды мал басын арттыруға көп көңіл бөлініп отыр. Малды қолдан ұрықтандыру бекеттерін көбейту, малдың әртүрлі ауруларына байланысты істелетін тиісті ветеринариялық жұмыстарды жолға қою мәселелері күн тәртібінде тұр. Басқа аудандардағыдай Сарыағаш ауданында да ветеринариялық мекеме ашылды. Биыл 12 қолдан ұрықтандыру бекетін саламыз деген жоспарымыз бар. Тиісті құжаттары дайын тұр. Одан кейінгі бір үлкен мәселе – жайылымдарды суландыру. Облыс әкімінің тапсырмасымен бұрынғы көзі жабылып қалған құдықтарды қайта іске қосу үшін түгендеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Сонымен қатар мал азығының сапасын арттыру мәселесі де күн тәртібінде тұр. Оны да қолға алып жатқан жайымыз бар.