Патриотизмге пән беріле ме?

«Пайдасыз ақыл байлаусыз тақыл» деп ақын Абай айтпақшы, жинаған білімді ортақ игілікке бағыттау үшін де тәрбие керек. Әлемдегі ұлы ұстаздардың барлығы дерлік білім беруден бұрын тәрбие беруге ұмтылған екен. Тыныс-тіршілігіміздің барлығы дерлік еуропалық стандарттардың соңына түсіп, батыстық өнімдерді қабылдап жатқандықтан, білім беру саласындағы шығыстық методологияның басты ұстанымдары жоғалып жатыр. Көптеген Шығыс елдері үшін адамды жетілдіру жолындағы бірінші мәселе – ол тәрбие.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биыл­ғы Қазақстан халқына Жолдауында білім беру саласы мен ұлттық тәрбие мә­се­лесі еліміздің дамуы үшін жасалатын ша­ра­лардың негізгі критерийлерінің бірі еке­нін айтып өтті. Сол білім беру саласының ішінде тәрбие беру компоненті де ерекше көрсетілді. Елбасы: «Білім беру саласы жастарға білім ғана емес, әлеуметтік бейім­делуге де көмек беруі керек... Пат­рио­тизм, моральдық құндылықтар, адам­гер­шілік, ұлтаралық келісім, толе­рант­тылық, рухани даму, заңға бағынушылық – бұл құндылықтар оқу орындарының бар­лығында олардың қандай меншік түріне жататынына қарамастан берілуі керек. Сол құндылықтардың бірі, еліміздің негізгі ұстанымдарының бірі – біздің кө­п­ұлт­тылығымыз бен көптілділігіміз», – д­е­ген­ді айтып, бұл саланың арнайы ма­ман­дары болуы керектігін, арнайы оқу­лықтар жазылуы керектігін атап өткен еді.
Қазақстандық орта білім беру ошақ­тарында тәрбие сағаты деген пәннің бар екені белгілі. Дегенмен бұл пәнге қатысты барлық мектепке арналып министр­ліктен бекітілген ортақ жоспар жоқ. Әдетте бұл пәнді сынып жетекшілері өткізеді. Сон­дықтан онда жалпыадамзаттық құнды­лық­тар мен тәрбие мәселесі емес, сынып­тың күн тәр­ті­бін­дегі ұсақ-түйек мәселелер ғана сөз болады. Ал отансүйгіштік пен тәр­бие мәсе­лесі қазақ әдебиеті пәнінің ғана еншісінде қалып қояды. Алайда ол өз алдына бөлек жоспары бар пән бол­ған­дықтан, құн­ды­лық­тар мәселесіне тереңдей бермейтіні анық. Яғни Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назар­баев тапсырғандай, пат­рио­тизмге тәр­бие­лейтін бір пәннің керек­тігі анық. Әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ PhD докторанты Жеңіс Төлен жастардың бойын­да патриоттық сезім қалыптастыру үшін оқу орындарында тәр­биеге кешенді тұрғыда келіп, арнайы бағ­дар­лама болуы қажет деп есептейді. Оның айтуынша, қазақстандық білім беру ошақ­та­рындағы тәрбие беру ісі төмендегідей кри­терийлер бойынша құралуы керек:
– жастарды білімді әрі білікті маман ретінде қалыптастыру;
– жастардың еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін арттыру;
– Отан, ата-ана алдындағы азаматтық борышын терең түсіндіру;
– халық мүддесін жеке бастың мүд­де­сінен жоғары қоя білушілікке баулу;
– халықтар, ұлттар достығын қадір­леу­ге үйрету.
Білім беру саласында батыстық тех­но­ло­гияларға басымдық беріп жатқан бол­сақ, тәрбие беру ісінде шығыстық елдерден тәжірибе алуға болады. Мәселен, бір ғана Оңтүстік Кореяны алайық. Аталған елдің білім беру ордалары құдды бір тәрбиелі адам жасап шығатын машина іспетті. Оң­түстік Корея мемлекеті қылмыстық көр­сет­кіштер бойынша әлемдегі ең қауіпсіз ел ретінде танылады. Білім беру тех­но­ло­гия­сында батыстық үлгілерді ала отырып, тәрбие беру ісінде өзіндік ерекшеліктерін енгізген Кореяның тұрғындары ерекше сыпайы, тәрбиелі, білімді және патриот. Ұлт­тық мінезіне сіңіп, менталитетіне ай­нал­ған осы қасиеттің білім ордаларындағы тәр­биеден басталғаны сөзсіз. Мұндайда тәрбиесі биік халықты заңға бағынуға ша­қы­ру үшін Қытай билігі секілді қатаңдықтың да қажеті шамалы болады.
Ендеше, еліміздегі орта білім беру, ар­найы білім беру, жоғары білім беру ошақтарына тәрбие беру пәніне арналған арнайы оқулық керек. Алайда ол ешбір елдің оқулықтарының аудармасы бола алмайды. Мұндай оқулық қазақстандық ортаның ерекшеліктерін, тарихы мен бү­гінгі жағдайын ескере отырып жазылуы ке­рек. Екінші кезекте сол оқулықтағы ай­тыл­ған ойларды жастарға дарыта алатын ар­найы мұғалімдер дайындалуы керек не­месе осы істі мойнына жүктеген мұға­лім­дер­дің өздері осы салада қосымша бі­ліктілік жинауы керек. Үшіншіден, жас­тар­ды отан­сүй­гіш­тікке, патриоттыққа тәр­бие­лей­тін арнайы пән енгізу қажет. Әри­не, осы айтыл­ған­дарды жүйелі түрде жү­зеге асыру үшін Білім және ғылым ми­нистрлігіне арнайы бағ­дарлама да қажет болуы мүмкін.
Нұржамал Алдабек, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық уни­вер­ситетінің про­ректоры, тарих ғы­лы­мы­ның докторы, про­фессор:
– Қай жылғы Жолдауында болса да, Ел­басы білім беру саласын назардан тыс қал­дырмайды. Тәуелсіздіктен бері қазақ­стандық білім беру саласында та­лай реформа жүзеге асты. Соның ар­қасында қазір еліміздің бұл бағыты еш­кімнен кем емес. Әл-Фараби ба­ба­мыз «тәрбиесіз берілген білім – дұш­пан­дық» дейді ғой. Осы уақытқа дейін білім беру саласында біршама деңгейге көтерілген болсақ, соның игілігін көру үшін тәрбие керек. Жастардың бойында патриоттық сезім күшейсе, сол білімнің барлығы елімізге жеміс болып төгіледі. Мысалы, Қазақстан өзінің жастарын әлем­дегі ең жақсы оқу орындарына таңдап жіберіп жатыр. Алайда олардың бойында ұлтқа деген махаббат бол­маса, ол білімнің жемісін кім көреді? Жас­тардың бойында ұлтжандылық қасиет аз деген пікір қазір көп айтылады. Енді сол пікір Жолдауда да айтылды. Ендеше, осы тақырыпта қазақстандық білім беру ошақтарына арналған жос­пар­лы бір пән енгізілсе, құба-құп. Әри­не, кейбір оқу орындарында ондай пән­дер бар, бірақ соларды жүйелеу ке­рек, жоспарын ортақ етіп бекіту керек.