Сонг Доенг, Ханьянг университетінің (Сеул, Оңтүстік Корея) профессоры, мәдени антропология ғылымының докторы:
– Сонг Доенг мырза, елімізге алғаш рет келіп, екіжақты әріптестіктің арқасында Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың философия және саясаттану факультеті дінтану және мәдениеттану кафедрасында мәдени антрополог ғалым ретінде дәріс бердіңіз. Қазақстан туралы әсерлеріңіз қандай, не түйдіңіз?
– Сыртқы зерттеуші ғалым ретінде ең бірінші байқағаным – Қазақстанның зор мүмкіншіліктерге ие болып отырған ел екендігі. Адам потенциалы, табиғи ресурстар жағынан өте керемет мүмкіндіктеріңіз бар. Халық өздерінің қаншалықты зор байлығы мен әлеуетін Қазақстанда жүріп жеткілікті сезініп отырған жоқ. Қазақстанның осынау аса маңызды тарихи кезеңде динамикалық дамуы жоғары, үлкен белестерді бағындырары сөзсіз. Орталық Азиядағы әлеуетті ел маған үлкен әсер қалдырды.
– Негізі, азиялық тегі, тарихи тұрғыдан қазақ пен корей халқы өзара туыстас, тағдырлас болып келеді. Алғашқы кезде қандай ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар?
– Мәдени-тарихи жағынан айтар болсам, ерекше ұқсастығымыз бірден байқалады. Бізде корей халқы ең алғаш Орталық Азиядан келген деген болжамдар, тұжырымдар бар. Яғни ата-бабаларымыз Орталық Азияның кіндігі Қазақстаннан да келген шығар. Бұлай жорамалдаудың себебі – біздің Корея мемлекетінің негізін Көк тәңірі деп аталған хан салған. Мәселен, сіздерде де Хантәңірі деген тау бар ғой. Бұл кездейсоқтық емес. Сол үшін біз шыққан тегіміз жағынан бауырлас халықпыз. Біз арғы тегімізді осы жақтан іздестіруіміз керек. Өйткені біз Қытай мен Жапонияның ортасында болдық. Бір кездері сол елдердің қол астына қарадық. Қытайдың да тікелей ықпалын көп көрген халықпыз. Дегенмен біз екеуінің ортасында тұрсақ та, өзіміздің тіліміз мен дәстүрімізді жоғалтпаған халықпыз. Бұл – өте ерекше жайт. Тарихта көп өзгерістер болды. Қазақстан Ресей империясының құрамында болып, оның ықпалын көрді. Сан ғасырды артқа тастап, қазіргі заманда бауырлас халықтар қайтадан қауышып, керемет жағдай болып отыр. Басқа мәдени ортада өмір сүрген соң, міндетті түрде айырмашылық болады ғой. Екі елдің де өз мәдениетін сақтап, қайтадан табысуымыз керемет жағдай емес пе?
– Мен Кореяның тарихи телесериалдарының көрермені болып келемін. Оның ішінде Корей түбегіндегі Когуре, Пуэ, Чосонь секілді мемлекеттердің «Жумонг ханзада», Му Хюль патша туралы тарихи фильмдерді көрген корей халқының көшпенді өмір салты, әскери өнері көзге оттай басылды. Көшпелі өркениет корей ұлтында қазір бар ма?
– VІІІ ғасырда Корея түбегінде бірігу үрдісі жүрді. Кореяның солтүстік бөлігінде көшпелілер мәдениеті кеңірек дамыған. Сол тарихи кезеңде Корея патшалығы біріккен кезде солтүстік өңір Қытайдың бақылауында қалып қойды. Сол замандардан бері біздің мемлекет көбінесе отырықшыланып, одан кейін күріш өсіретін мәдениетке айналды. Бізді қатаң патшалар басқарған. Қатаң бақылау үшін барынша отырықшыландыру саясаты жүрді. Солтүстік өңірлеріміз Қытайға өтіп кеткеннен кейін біз көшпелі мәдениетімізден көп нәрсе жоғалттық. Садақ атып, атпен жорыққа шыққан суреттер, үңгірге жазылған жазулар бізден де табылған. Қытайдың кез келген жерін алып қарасақ, ондай көшпелі мәдениет белгілері жоқ. Бұл мәдениет бізден қалған. Біз барлығымызды өзімізді бір отбасымыз деп қарастырамыз, сол себепті бірлігіміз мықты болды. Сырттан басып келушілер үшін жабық дәстүрлі қоғам болдық. Корейлер томаға-тұйық өмір кешкен соң сыртқы әлемді, сыртқы факторларды онша түсіне бермейтін. Бұл жайт, бір жағынан, біздің ұлттық, этникалық идентификациямыздың күшті болуына зор ықпал етсе, екінші жағынан, әлемдік деңгейде дамымай, оқшауланып қалуымызға әсер етті. Яғни оның біз үшін пайдасы мен зияны болды.
– Өзіңіздің ғылымдағы антропологиялық саладағы зерттеу бағытыңыз қандай? Қандай зерттеу бағыттарымен айналысасыз?
– Менің мәдени антропологиядағы ғылыми-зерттеу бағытым – корей халқының қазіргі модернизация дәуіріндегі ұлттық идентификациясы. Алғашқы зерттеулерімді осыдан бастадым. Мені қызықтырған осы мәселені басқа елдермен салыстырып қарауға талпындым. Алжирдегі мәдени саясатты зерттегім келді. Бірақ ол кезде Солтүстік Кореямен тығыз байланыс орнатқан Алжирді зерттеуге рұқсат болмады. Франция арқылы Тунисті, Солтүстік Африканың исламдық мәдениеттеріндегі ұлттық-мәдени идентификацияны зерттеумен айналысамын.
– Тунис, Алжир, Мысыр, Сириядағы саяси оқиғалардың себебін мәдени идентификациядан іздеп жатамыз. Сіз қалай ойлайсыз?
– Жоқ, мұны бір ғана мәдени идентификациядан іздеуге болмайды. Оның ар жағында үлкен себептер бар. Оның себебі жалпы өңірдің ішкі мәселесі, мәдени идентификациясында емес, ғаламдық, космополиттік мәселелерден туындады. Мысалы, бұл аймақтағы адамдарда енді сырттан көмек, қолдау қажет емес, билігімізді өзіміз басқара аламыз деген сезім пайда болды. Бұл, бір жағынан, экономиканың өсуі болса, екінші жағынан, батыстық көзқарасқа қарсы сана-сезімнің пісіп-жетілуі. Мысалы, Тунис халқының 99 пайызы өте сауатты, оқи да, жаза да біледі. Жалған ұрандарға сенбейді. Кез келген адамда өзімді-өзім сыйлайтын кез келді деген сана-сезім оянды, өзімді-өзім алып жүре аламын деген жігер пайда болды. Сана-сезімнің бұлқынысы осындай өзгерістерге алып келді.
– Француздың ғалымы Жак Аттали болашақта ұлттық мемлекеттер жойылып, космополиттік, жаһандық өркениет белең алады деген болжам айтады. Былайша айтқанда, жаһандану мен ұлттық идентификацияның бұл жерде қарама-қайшылығын көріп отырмыз. Осындай жағдайда идентификацияның өзгерістерге ұшырауы қауіпті ме?
– Жалпы, мәдениеттер мен өркениеттер тарихын зерттеп жүргенде байқаған нәрсем – барлығында өздеріне тән идентификация бар. Азия мен Еуропаның, Орталық Азияның өзгелерден ажыратып тұратын өзіндік идентификациясы болады. Кез келген халық идентификацияны пайдаланады. Идентификация қоғамдық-саяси жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Осыдан 500 жыл бұрынғы идентификация бар ма? Идентификация жойылып кетпейді, заманға қарай өзгереді. Мысалы, корейліктердің үш мың жыл бұрынғы идентификациясы, Когуре тайпасы заманындағы идентификациясы қазір жоқ, енді 300 жылдан соң қалай өзгеретінін уақыт көрсетеді. Тағы бір айтатын жайт – идентификацияны өршітіп жіберуге абай болуымыз керек.