Тұрмыстық зорлық-зомбылық. От басы, ошақ қасындағы ұрыс-керістің арты күш қолдануға, соққыға жығуға ұласса, анықтамасын осылай беретін болдық. Ал мұндай келеңсіз құбылыстан, өкінішке қарай, біздің қоғам да ада емес. Ең өкініштісі, тұрмыстық зорлықтың құрбаны көп жағдайларда әйелдер мен балалар болып жататыны. Өйткені ашуға алдырған қара дүрсін күштің алдында әйел – әлсіз, бала – қорғансыз.
Әйелге қол көтеру менталитеттен бе?
Қандай қоғам болмасын, мінсіз болмайды. Біздің қоғам да солай. Әділеттілік пен ізгілікке ұмтылып келеміз, бірақ неше түрлі қылмыстар мен әлгіндей зорлық-зомбылық секілді келеңсіздіктер бізде де бар. Әйтпесе, әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі орындарға өз құқығы шектелген, зорлық көрген 17 мыңнан астам нәзікжанды шағым түсірмес еді.
Демек, тұрмыстық қатынаста жекелеген отбасыларында әйелге зорлық көрсету оқиғалары болатынын мойындауымыз керек. Мысалы, ІІМ-нің аумақтық бөліністері отбасы-тұрмыстық қарым-қатынас саласында жасалатын зорлық-зомбылық деңгейін, нысандары мен тәсілдерін зерделеу мақсатында сауалнамалар, зерттеулер жүргізгенде, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың көпшілігі әйелдерге қатысты болатыны дәлелденген.
Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысы ішкі істер департаментінің тапсырысы бойынша 2011 жылдың мамыр айында өткізілген бір сауалнамада осы өңірдегі әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың таралуы туралы сұраққа жауап бергенде, респонденттердің 28,2 пайызы оның кейбір отбасыларда бар екендігін және күш қолдану тұрғысынан болатынын айтыпты. Ал 26,8 пайызы өңірдегі көптеген отбасыларда әйелдерді ұрып-соғу қалыпты өмір нормасы ретінде саналатындығын атап өткен. Жауап бергендердің 34,2 пайызы аталған мәселе туралы естімеген. 10,8 пайызы жауап беруге қиналған. Осылайша, жауап бергендердің жартысынан көбі (55,0 пайыз) Оңтүстік Қазақстан облысында әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық кең таралғандығын көрсеткен.
Не істеліп жатыр?
Мұндай сауалнама елдің барлық өңірлерінде де жүргізілген және барлығы да әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың бар екенін растайды. Қысқасы, тиісті органдарға, қоғамдық ұйымдарға, жалпы баршамызға өмір көркін бұзатын осындай сұрқия көріністерді болдырмау, алдын алу бағытында атқарар іс көп. Ал бұл жұмыстармен мемлекеттік тұрғыдан жүйелі айналысатын негізгі органдардың бірі – Ішкі істер министрлігінің Әкімшілік полиция комитеті, әділін айтсақ, қыруар шаруаны еңсеріп жатыр. Мәселен, Ішкі істер министрлігі әзірлеген, отбасындағы құқық бұзушылықтарға қарсы іс-қимыл әдістерін одан әрі жетілдіру мақсатындағы «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы» Заң 2009 жылы күшіне енді. Сөйтіп, тұрмыстық зорлық-зомбылықты азайту, оның алдын алу мақсатындағы шаралар осы заңның негізінде жүйелі жүзеге асырыла бастады (бұған қарап, 2009 жылға дейін жұмыс істелмеген бе деп ойлауға әсте болмайды, Бас прокуратураның статистикалық деректері бойынша 2007-2009 жылдары отбасы-тұрмыстық қарым-қатынас саласында жасалған қылмыстар саны 25 пайызға төмендеген– автор). Атап айтсақ, ІІМ-нің Әкімшілік полиция комитеті мен Дағдарыс орталықтары одағының арасында ынтымақтастықты кеңейту мақсатында Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылып, тұрмыстық зорлық-зомбылықты болдырмау жөніндегі 2010 жылға арналған іс-шаралар жоспары әзірленді және сол жылы тәулік бойы жұмыс істейтін «1415» сенім телефоны Астана қаласы ІІД-нің базасында ашылды. Ал биылғы жылы үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша 300-дей іс-шара өткізілді. Гендерлік теңдік стратегиясын іске асыру жоспарына сәйкес, барлық облыстарда құқық қорғау және сот, денсаулық сақтау, білім беру органдарының, зорлық-зомбылық құрбандарымен жұмыс істейтін ҮЕҰ қызметкерлерімен оқыту бағдарламалары да жүйелі түрде өткізіліп келеді.
Орынкүл Ешенқұлова, ҚР ІІМ Әкімшілік полиция комитетінің Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бөлімінің аға инспекторы:
– «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қолданысқа енгізілгеннен бастап отбасы жанжалқорларына қорғау нұсқамасын шығару және құқық бұзушының мінез-құлқына ерекше талаптар белгілеу сияқты ықпал етудің жаңа тиімді тетіктері пайда болды. Ағымдағы жылы соттар отбасы-тұрмыстық қарым-қатынас саласындағы құқыққа қарсы іс-әрекеттері үшін 26 мыңнан астам құқық бұзушыны әкімшілік жауапкершілікке тартты. Ал «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне құқықбұзушылықтың алдын алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданғаннан бастап тұрмыста құқықбұзушылықтарға жол беретін адамдарға қатысты 27 256 қорғау нұсқамасы шығарылды.