Ұстанымына адал Ислам
1990 жылдардың басында, елімізде әлі тәуелсіздік таңы ата қоймаған кезеңде Республикамыздың кейбір жоғары оқу орындарында араб, парсы, түрік тілдерін оқыту ісі қолға алынып, студенттерге шығыс тілдерінен дәріс беруге шетелдік мамандар шақырыла бастаған болатын.
Сол жылдары қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің филология факультетіне (кезіндегі С.Киров атындағы ҚазМУ) арнайы шақырумен тарихи Отанына парсы жерінде туып-өсіп, Түрік елінде еңбек етіп жатқан бір азамат келді. Ол – қазіргі кезеңде бүкіл Алаш жұртына белгілі әдебиетші – ғалым, филология ғылымының докторы, профессор, қазақтың талай жастарына ұстаз бола білген Ислам Жеменей болатын.
Парсы тілінің хас маманы
Ислам Жеменейдің Тәуелсіз Қазақ еліндегі еңбек жолына көз жүгіртер болсақ, алдымен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дағы оқытушылық қызметі көзге ілігеді. Өзінің дербес жолын таңдап алған елімізге Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары сыртқы байланыстарын дамыту үшін шет тілін білетін мамандар өте қажет еді. Қазіргі кезде шет тілдеріне мамандар даярлайтын бірнеше оқу орны, қаншама орталықтар жұмыс істеп жатса, XX ғасырдың 90-шы жылдарының басында ондай орындар ҚазҰУ-да жаңадан ашылып жатқан болатын. Өз жұмысының Тәуелсіз еліміз үшін аса зор екенін түсіне білген ғалым шет тілдерін білетін шәкірттер даярлау ісіне өте құлшыныспен кірісіп кетеді. Ол парсы тілін үйренетін студенттерге арнап оқу құралдарын және парсы-қазақ, қазақ-парсы сөздіктерін шығарады. Төрт-бес жыл ішінде Ислам Жеменей Ұлттық Университетімізде парсы, түрік тілдерін жетік меңгерген бірнеше ондаған мамандар тәрбиелеп шығарады. Қазіргі күнде олардың алды Сыртқы Істер Министрлігінде, Ауғанстан, Пәкістан, Иран сияқты елдердегі еліміздің елшілігінде жауапты қызметтер атқарып жүр. Олардың бәрі И.Жеменейді әрі ұстаз, әрі ағайы ретінде сыйлап, құрметпен еске алып отырады.
Өткен ғасырдың 90-шы жылы Қазақстанның ақпарат кеңістігінде қазақ-түрік тілдерінде «Заман-Қазақстан» газеті шыға бастағанын ешкім де ұмыта қоймаған шығар. Бұл газет қазақ халқының түркі әлемімен рухани байланыс жасауында белгілі бір роль атқарады. Осы газетті ұйымдастырушыларының бірі Ислам Жеменей болғанын қазір біреу білсе, біреу білмейді.
90-шы жылдардың ортасына дейін қазақ елінің рухани, мәдени өміріне белсене араласқан Ислам біртіндеп ғылымға бет бұра бастайды.
Туған тілдің жанашыры
Тумысынан талантты, шаршауды білмейтін, үлкенді аға деп құрметтейтін, кішіні іні деп сыйлайтын, имандылықты ту етіп ұстайтын Исекең ғылымдағы ұстаздары, филология ғылымының докторлары, профессорлар – Мекемтас Мырзахметұлы мен Әбсаттар Дербісәліұлының жетекшілігімен диссертацияларын қорғап, алдыменен филология ғылымы бойынша ғылым кандидаты, көп ұзамай ғылым докторы ғылыми дәрежесін иеленеді. Ортағасырлық парсы тіліндегі қолжазбалардан қазақ тарихы мен әдебиетіне қатысты көптеген мәліметтерді ғылыми айналымға енгізе отыра, ол парсының классик ақындарының шығармаларынан түрік әлеміне, қазақ халқына қатысты көптеген құнды жаңалықтар табады. Парсы-түрік мәдениеттерінің арасындағы ұқсастықтар мен өзара байланыстар туралы тұшымды тұжырымдар жасайды. Оның осы бағыттағы ғылыми, ғылыми-көпшілік мақалаларын есептемегеннің өзінде жеке монографияларының саны оннан асады.
Ислам Жеменей сонымен бірге әртүрлі қазақ тіліндегі мерзімді басылымдарда тәрбиелік және ғылыми-танымдық сипаттағы мақалаларын жариялап, көпшілікке ой тастар пікірлер білдіріп жүр. Оның отан туралы, ел, халық туралы, тіл мен дін туралы айтқан ойлары қазіргі кезде идеологиямызға негіз боларлық дүниелер. Отанды ақылмен сүю, жүрекпен сүю, сезіммен сүюдің қандай болатынын талдап беруі, нағыз отансүйгіш азаматтың қолынан ғана келетін іс. Оның тіліміздің тағдырына қатысты жазған «Мылтықсыз майдан» атты көпшілікке арналған мақаласы осыдан он шақты жыл бұрын үлкен сілкініс тудырғаны белгілі.
Тарихқа ден қою
Ислам Жеменейдің ортағасырлық Қазақстан тарихын зерттеуге қосқан үлесінің өзін бір төбе деуге болады. 90-шы жылдардың аяғында Халықаралық Дулати қорының тапсырмасымен ол Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашиди» атты классикалық шығармасын түпнұсқадан қазақ тіліне аударды. 2003 жылы қалың оқырмандар қолына тиген бұл кітап тарихшыларымыз үшін ортағасырлық Қазақстан тарихын зерттеуге зор мүмкіндіктер ашып берді. Егер қолдаушылар табылса Исекең түпнұсқадан қазақ тіліне Рашид ад-диннің «Жылнамалар жинағын», Жувейнидің «Тарих-и Жахан-гушасын», сондай-ақ Шамидың, Йаздидің, Әбдразақ Самарқандидің, Фазлаллах ибн Рузбихан Исфаханидың және тағы басқа парсы тіліндегі ортағасырлық авторлардың тарихи шығармаларын аударуға даяр. Оған оның білімі де, күш-қайраты да жетеді. Тек мемлекет тарапынан немесе қоғамдық ұйымдар мен жеке адамдар тарапынан қолдау көрсетілсе болғаны.
Ислам Жеменей – өзінің ғылымдағы адал еңбегі арқылы қазақ филология ғылымында ойып алар орынға ие болған ғалым. Өзінің адами қасиеттері арқылы ғылымдағы аға буын өкілдерімен де, қатарластарымен де, кіші буын өкілдерімен де, тіпті басқа қоғамтану ғылымдарының өкілдерімен де жақсы сыйласып жүрген нағыз азамат. Оның күні бүгінге дейін жарық көрген еңбектері, айтқан ойлары, жасаған тұжырымдары, білдірген пікірлері тәуелсіздігіміздің тұғырын тереңдете түскеніне кәміл сенеміз.
Берекет КӘРІБАЕВ, тарих ғылымының докторы, профессор
