«Қыз Жібекті» тірілткен қазақ киносының Сұлтаны

Заманында Олжас Сүлейменов «Қазақ киносын ошақтың үш бұты секілді үш бірдей алып тіреп тұр: оның бірі – Шәкен Айманов, Мәжит Бегалин және Сұлтан Қожықов» деген екен. Әсіресе, қазақ ұлтымыздың ғашықтық символы Қыз Жібек пен Төлегенді тірілткені үшін режиссер Сұлтан Қожықовқа шексіз риза. Тағдыр, бәлкім, Жазмыш, әйтеуір Қожық­ов­тай қазақ киносының классигіне Тәңір өлшеп берген талқан аса қомақты бола қоймапты... егер тірі болғанда, бүгінде 90-ның тойын көреді екен...

Қарапайым Қожық қарттың классик немересі
1923 жылдың 10 наурызында шыр етіп дүние есігін ашқан сәби Сұлтанның қазақ киносының бағына туған жан екенін ол тұста кім білді дейсіз?.. Ел қатарлы есейіп, ер жеткен Қожық шалдың немересін дәл 18-ге толған сәтінде сұрапыл соғыс күтіп тұрған-ды. Біртоға азамат бір ауыз сөзге кел­местен, Отан алдындағы борышын өтеуге майданға аттанады. Және бір қызы­ғы, Сұлтан жай солдат болған жоқ, атақты 28 гвардияшы Панфиловшылар дивизия­сы құрамына қабылданады. Негізі, Қо­жықов­тар тұқымына сурет өнері тумысынан берілсе керек. Сұлтанның Қожахмет, Құ­лахм­ет және Нұрахмет атты ағалары он сау­сағынан өнері тамған суретші болған, кішкентай інісі Сұлтанды кино өнеріне бағыттаған ағасы Құлахмет еді. Ол кезінде қазақ кино өнерінің іргетасын қалауға атсалысқан суретші болған. Сол ағасының айтуымен С.Қожықов ВГИК-тың режиссер­лік бөліміне оқуға түсіп, әйгілі режиссер Александр Довженконың алдынан дәріс алған. Солайша хас маманның шеберхана­сынан шыңдалған Сұлтан Қожықов қазақ­қа «Қыз Жібектей» классикалық туынды сый­лады.
Қазақ Қожықовқа ескерткіш түгіл, мүсін де орнатпапты
Сөз басында айтып өткендей, өзі көр­ме­се де Қожықовтай тұлғасының 90 жыл­дық торқалы тойын елі елеусіз қалдырған жоқ. Күні кеше Ш.Айманов атындағы «Қа­зақ­фильм» киностудиясы ауласында осы қара шаңырақтың бүгінгі тізгінін ұстаған аза­маттардың ұйымдастыруымен режис­сер, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Сұлтан Қо­жықовты еске алу шарасы өтті. Ең бас­тысы, Сұлтан Қожықов естелік тақтасының басына гүл қоюшылардың қатарынан «Қыз Жібектің» көзі тірі кейіпкерлері Қыз Жібек пен Төлеген және Бекежан үшеуі де табыл­ды. Әуелгі сөз басы бүгінде қазақ киносы­ның ақсақалына айналған Асанәлі Әшімов­ке берілді.
Асанәлі Әшімов, ҚР Халық әртісі:
– Жарықтық, Сұлтан арамыздан ерте кетсе де, қазаққа «Қыз Жібектей» туынды сыйлап кеткен дарынды режис­сер, ол – классик. Несін жасырайын, кезін­де ол кісі Бекежан рөліне мені таң­дағысы келмеген, алайда Ғабең, Ғабит Мүсіреповтің бір-ақ ауыз сөзін сыйлап алған ғой. Ол өзі бір жақсы көрген адам­дарын алдымен әдейі сөзбен қағытып, қабағымен біраз ықтырып алып, кейін адамды таныған соң барып өзінің кең құшағын жаятын адам еді ғой. «Қыз Жібекті» түсіру барысында біз бар­лығымыз бауырдай боп кетсек, Сұл­текең­мен нағыз досқа айналдық. Аруа­ғың­нан айналайын, Сұлтекем, сені қа­лай еске алсақ та, қандай жылы сөзіміз­ді арнап, саған қандай ескерткіш қой­сақ та жара­сады. Алайда, бір өкініш­тісі, біз әлі бір мүсін де орнатқан жоқпыз саған. Біз қарыз­дармыз саған.
Осыдан соң сөз алған «Қазақфильм» АҚ-ның бүгінгі басшысы, жазушы, дра­ма­тург Ермек Аманшаев Асанәлі сынды қазақ киносының көзі тірі аңызы сөзіне жауап ретінде, С.Қожықов мүсінін жасап, мұра­жайын жасақтау ісінің басталып кеткендігін айтты. Негізгі сөзін Е.Аманшаев сондағы С.Қожықов атындағы мектептің оқушыла­рына қарата айтып, «тіпті бір ғана «Қыз Жібектей» туынды түсіру үшін-ақ өмірге келуге болады. Ондай бақыт Сұлтан Қо­жықов сынды біздің ардақты тұлғамызға бұйырса керек» деп толғанды.
Осы шараның соңы Кино үйінде жалға­сын тапты. Онда С.Қожықов жайлы естелік­тер айтылып, «Қыз Жібек» фильмінің біз білмейтін сырлары жайлы айтылды. Ал, ең бастысы, режиссер Болат Нүсімбековтің Сұлтан Қожықов туралы деректі фильмі көр­сетілді. Айта кетуіміз керек, Болат Нүсім­беков бұған дейін белгілі режиссер, қазақ киноөнерінің негізін салушыларының бірі Мәжит Бегалин туралы да деректі фильм түсірген болатын.
Болат Нүсімбеков, кинорежиссер, С.Қожықов жайлы деректі фильмнің режиссері:
– Сұлтан Қожықов өз өмірінде бар-жоғы 4-ақ картина түсірген. Тұңғыш туын­ды­сы «Біз Жетісуданбыз» деп аталады, екін­ші бірі – «Жартастағы шынар» және үшін­­ші­сі – адамзаттың өмір сүру тұжырым­да­ма­сына философиялық талдау жасаған «Если бы каждый из нас» картинасы. Негізі, біз С.Қожықов Александар Довженко сынды қайта­ланбас хас шебер, біртуар режиссер­дің шәкірті екенін әрқашан есте ұстауымыз шарт. Қазақтың нағыз кескін-келбетін көр­се­тіп, аңыз-әпсанасына жан берген «Қыз Жібек» сынды киноны сондай шебердің шәкір­ті, өзі де тума талант түсірмесе, басқа­ның қолынан келер ме еді, келмес пе еді?!. Әлі күнге қазақ киносында дәл сол деңгейге жеткен классикалық туынды жоқ дей ала­мыз. «Қыз Жібек» даусыз қазақ киносы­ның классикалық туындысы, демек, Сұлтан Қожықов та – классик. Сол арқылы ол қа­зақ­тың жай  Кеңестер Одағының құра­мын­да­ғы отар ел емес, тарихы тереңде жатқан халық, ұлт екендігін көрсетті. С.Қожықов үлкен дүниелер жасайтын, үлкен жүректі азамат еді. Бірақ, соған қарамастан, ол кісі барынша қарапайым болды, тіпті ағамыз ешқашан өзінің Ұлы Отан соғысының ардагері екендігін айтып, кеудесін қаққан да емес. Ол жай ғана өз жұмысын жасады, бірақ сонысы ұлтының атын әлемге шығар­ған, қазақ киносының тарихында қаларлық мәң­гілік туындыға айналды.