Екпіндіден шыққан ел құрметтісі

– Біз куәсі болып жүрген оның тағы да бір қыры бар. Ол - спорт. Мұхтардың сенімді серігі десе де болады. Оның қайсы түрінен болсын, алдына жан салмайды. Шып-шымыр болып жүргені соның арқасы. Білім мен ғылымдағы білгірлігі мен іскерлігіне менің тілім жетпейді. Оны өздеріңіз де жақсы білесіздер. Ол Мұхтар деген атты бекер арқалап жүрген жоқ. Құдай бізді бұл жағынан жарытпай-ақ қойыпты-ау, – деп шеттеу тұрған қатарласы қағытпа қалжың араластыра ойындағысын ортаға салып тастады.
Осы бір сәтті басқосудан кейін мені «жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» деген қанатты сөз қайта-қайта мазалай берді. Мұхтар Қасенұлы Байбатшановпен оңашада әңгіме-дүкен құрудың да орайы оңынан келіп қалды. Енді соны сабақтай түсейін. Оның өсіп-өнген жері де қазақ топырағындағы қасиетті мекендердің бірі екен. Жетісу өңіріндегі айнадай шағылысып жататын Алакөлдің аумағындағы Екпінді ауылын исі қазақ білмейді деп айту қиын. Бұл жаққа екінің бірі бармаса көңілдері көншімейді. Өйткені Алакөлдің емдік шипасына барушылардың қатары жылдан-жылға көбейіп барады. Сондықтан да соның іргесіндегі Екпінді сияқты елді мекен де санаға сіңісті болып кеткен.
Осы бір алақандай ауылдан арман жолына түскен Мұхтардың қадамы қашан да жаман болмаған. Мектеп қабырғасын үздіктер қатарында аяқтаған. Ауылдың тірлігі мен тынысын терең білетін азамат болып есейген. Оның ауыл баласына тән табиғи ардың-күрдің жүрісі мен тұрысы да бар екенін жасырып, жаба алмаймыз. Өн бойына бәрі де қарапайымдылық қалпымен жарасып тұр. Түздегі баланың мал мен аңнан алыс кетпейтіні анық. Оны мынадан-ақ айнытпай аңғаруға болады. Мектептен кейін ол алдында толған мақсат, толған таңдау болған кезде Қазақ ұлттық аграрлық университетінің «Аңшылықтану және аң шаруашылығы» мамандығын меңгеруге жүрек қалауымен бет бұрған. «Сабақты ине сәтімен» дегендей осы оқуға түскен. Анау-мынау емес, бұл оқуды қазақ тобында бірінші болып қазақ балаларының ішінен қызыл дипломмен қорғапты. «Таудай талабы бар тас жарады» деген осы шығар. 

Мұхтар Қасенұлының қызметтік баспалдақтары да осы оқу орнының табалдырығынан бастау алған екен. Осындағы физиология және морфология кафедрасында ассистент болып жүрген кезінде келешегінің кемелді екенін көрсетеді. Сөйтіп, білімін одан әрі жетілдіру бағытында үш жылдық аспирантураны оқып бітіреді. Білім мен ғылымның шеті мен шегі жоқ екендігін жақсы түсінген ол «Жергілікті бөдене популяциясының өнімділік қасиеттері» тақырыбында кандидаттық диссертациясын ойдағыдай қорғап шығады. «Ізденген жетер мұратқа» демекші, алдындағыларын аз көріп, үш жылдық күндізгі бөлімнің PhD докторантурасын бітіріп алады. Осы жылдар аралығында «Аңшылықтану және балық шаруашылығы» кафедрасының, «Мал және балық шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» кафедраларының ассистентігін абыроймен атқарады.
Оны ғылымда өзіне лайық сара жол салуды берік сеніммен бекем ұстаным етіп алған жаңашылдығы бар ғалым деп айтуға әбден болады. Онысының ешқандай да жасандылық боямасы жоқ. Оған оның Қазақстанда алғаш рет бөдене құсының қилы-қилы қырларын ғылыми тұрғыдан зерттеп, кандидаттық диссертасиясын абыроймен қорғаған алғашқы ғалым екені дәлел боларлық. Жас ғалымның жаңашылдығы осында екені бүгінгі күні түпкілікті мойындалды. Осы бағытта ол инемен құдық қазғандай болып, қаншама ізденістер жасап, алтын уақыттарын сарп етті десеңізші. Алайда, алдына қойған мақсатына қолы жетіп, еңбегі жанды. Дегеніне жетті. Дегенмен, алда да алар арман асулары көп. Ол мұны жақсы біледі.
Ал, өзіміз тілімізге тиек етіп отырған Мұхтар мүлдем басқаша. Ол ондай жағымсыз элементтерден арын да, жанын да аулақ ұстайды. Ақиқаттың бетіне тура қарайды. Кеудесінде намыс оты маздап тұрады. Адамға ауадай қажет асыл қасиеттер: кінәрәтсіз кішпейілділік, кіршігі жоқ адалдық, мерейіңді тасытар мейірімділік, қайырымдылық қарым-қатынас атаулы оның жарқын жүзі мен жайдары мінезінен гүлдің жұпар иісіндей аңқып тұрады. Мұның бәрін оның тұла бойына тұнықтығымен табиғат сыйлаған, жанына жаратылыс берген сый екенін құп көріп қуанып, қошеметпен қолдап әкетесің. Мұхтардың жұдырықтай жүрегінің әмірімен істеліп жатқан адамдық ниетті, пейіл мен тілеуді екінің бірінен таба алмайсың.
Бірде менің қолыма кездейсоқтан «Алакөлдің танымал азаматтары» деген қатпарлы қалың кітап түсіп қалды. Танымдық кітап екен. Одан осы өңірден қанаттанып шыққан перзенттердің Алакөл ауданы ғана емес, Қазақстанның бүгіні мен ертеңі үшін бірлікпен білек сыбана еңбек етіп жатқан танымал тұлғалардың талайын білдік. Бұл кітап ел мен жерге ынтызар болып жүрген халық үшін рухани жағынан қажетті дүние. Әсіресе, аға буын ұрпақтың артында ізбасарлық, мұрагерлік жолмен келе жатқан өскін ұрпақ үшін аса қажет екені даусыз. Осыншама дүниені іздестіріп тауып, берері мол кітапты құрастыруға атсалысқанның бірі осы Мұхтар екенін аты-жөнін оқығанда таңырқап, таңғажайып күйде қалдым. Міне, азаматтық. Оның бұдан басқа да қу жаны қалмай құрақ ұшып атқарып тастаған жұмыстары айта берсе көп-ақ. Әйтеуір ел сенімін ақтап келеді. Оның алдына қойған ұстанымы жақсы.

Кітап жайлы сөз болған кезде Мұхтардың өлең өлкесіне бетбұрыс жасап жүрген жауқазын жастарға деген қайырымдылық қамқорлығы еске түсе береді. Ол жай түспейді кәдімгідей аға деп арқа тұтқан өндір жастардың қадамына қанат бітіріп, сәттілік тілеумен демеушілік көмегін көрсетуі. Осы орайда оның жас талаптар Ретбек Мағазыұлы, Айбек Құттыбек, Ғабит Жиенбайлардың жыр кітаптарына арқалы ақын ағалары Жанарбек Әшімжан, Алмат Исәділ, Әлібек Шегебайларға алғысөз жаздырып, жарыққа шығаруы ер көңілді Мұхтардың тағы да бір айқын азаматтығы емес пе. Ертең осы жас толқынның топты жарып шығар жыр жампоздары болмасына кім кепілдік бере алады. Мұхтар олардан үлкен үміт күтеді.

«Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» деген емес пе. Таяуда ғана Мұхтар Екпінді ауылындағы өзі оқып шыққан Мәлгаждар Әубәкіров атындағы орта мектептің ауласына 20 түп алма ағашын отырғызып қайтты. Оның бұл құрметі мектеп бітіргенінің 20 жылдығына орай қолға алынып отыр екен. Көзі ашық, көкірегі ояу азаматтың алтын ұяға сүйіспеншілігі басқаларға үлгі болса керек. Осындайда «атадан мал қалғанша, тал қалсын» деген қанатты қағида қаперіңізге оралады. Осынау тал-шыбықтардың ертеңгі күні бәйтерек болып, жапырақ жайып тұратын кезі де алыс емес. 

Қазір Мұхтар Байбатшанов Орман ресурстары және аңшылықтану кафедрасының аға оқытушысы. Атақ-даңқтан да кенде емес. Әкесі Қасен мен анасы Оралханның сегіз баласына берген тектіліктің тәрбиесін төбесіне ту етіп ұстап жүргендерінің бірі осы Мұхтарлары. Мұхтардың жұбайы Мәншүк Тоқтарбекқызы да «іздегенге сұраған» ол да ғылымның соңына түскен жан. Заң ғылымдарының кандидаты. Екеуінің Гауһар, Шыңғыс, Абай атты балалары бар. Армандары перзенттерін абыройлы азаматтар қатарына қосу. Амандық болса, ол уақыт та алыс емес. Екпіндіден шығып, ел құрметтісі атанған Мұхтардың барар жері әлі ұзақ. Ол қазір арман қанатымен самғау шағында келеді. Жастық жалыны осыған жетелеуде.

ҚанатТӘКЕБАЕВ,
Қазақстан Журналистер
одағы сыйлығының лауреаты.