Өлейін десең – жан қымбат, өлмейін десең – дәрі қымбат

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Қазақ елін дәрі-дәрмегі қымбат елдердің қатарына қосты. Аталмыш халықаралық ұйымның мәлі­метін­ше, біздің елдегі дәрі-дәрмек бағамы Ар­мения, Молдова, Украина, Беларусь, Қырғыз және Ресей елдеріндегіден де аспандап тұр. Мысалы, Армения өзінің халқын дертінен жазып алу үшін сатылымға түсетін дәрі-дәрмегіне 7,1 пайыз ғана үстеме қосса, Украинада бұл көр­сеткіш – 5,5 пайызды, Ресейде – 7,5 пайызды, Қыр­­ғыз елінде 6,2 пайызды құ­рай­ды. Ал бізде са­ты­лымға түсетін дәрі баға­мы­на қосар үстеме баға 10-20-30 пайызға дейін жетіп үлгерген. Мұ­ны ес­керген арнаулы ма­мандар елдегі дәрі-дәр­мек ба­ғамына мем­лекеттік бақылау қойылуы керек­ті­гін алға тар­туда. Ендеше, мәселені тарқатып көрелік.

Шектік баға белгіленгені жөн
Жалпы, дәрі-дәрмек бағасының қымбат­тығы, қажет­ті емін алу үшін қайсыбір дәрілерге әлеуметтік жағдайы төмен таптың қолы жете бермейтіндігі, тіптен тегін берілуі тиіс дәрі­лер­дің саудаға түсіп кететіндігі айтудай-ақ айтылып жүр. Десе де, тиісті орындар осы уақытқа дейін дәрі бағамына шектік баға белгілеу жайына аса мән бере қоймады. Ал кеше еліміздің Бәсеке­лес­тікті қорғау агенттігінің өкілдері: «Тиісті реттеу­сіз дәрі-дәрмекті нарыққа шығару өте қиын. Қазірде еліміздегі фармацевтикалық компа­ния­лар мен дәріханалар дәрі-дәрмектің баға­сын есе­леп көтеруде. Бұл әрекет импорт препараттарын өн­діру­шінің бағасынан үш-төрт есеге қымбат болуына әкеліп со­ғып отыр. Бір дәрі сатылғанға дейін, орташа алған­да, 5-10 делдалдың қолынан өтуі ықтимал. Мәселен, бір ғана эффералган упсаны өндіруші зауыт Delta Medi­cal Prootions AG-тің сатылым бағасы –149,88 теңге, дәріханалар халыққа оны 450-590 теңгеге са­та­ды. Бір бұл емес, қаншама дәрінің бағамы саты­лым­ға түскенде еселеп өсіп шаға келеді. Сондықтан дәрі-дәрмек бағасын реттеуді мемлекет өз қолына алған жөн», – деді. Мұндай бастаманы сарап­шы­лары­мыз да оң көріп отыр.
                                    Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

Мейрам ҚАБДРАХМАНҰЛЫ, сарапшы маман:
– Жеке құрылым болғандықтан, пре­парат­тарға біреуі – 10, енді бірі 20, 30 пайыз үстемеақы қосуы мүмкін. Оларға бұл тұрғыда ештеңе айта алмайсыз. Қандай да бір шара қолдану үшін «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодекске түзетулер енгіз­геніміз жөн. Сол арқылы дәрілерге мем­ле­кеттік реттеу орнату керек. Әсіресе мемле­кеттен тегін берілетін дәрілерге бақылауды күшейткен абзал. Мысалы, Үкімет тегін берілуі тиіс дәрілермен халықты қамту үшін қаншама қаржы жұм­сайды. Әттеген-айы сол – тегін дә­рілер­дің өзі кейде сатылымға шығып кете­тін жайттар жиі кездеседі. Бұл салада түйіні көп мәселелер жетіп-артылады. Сондықтан болашақта бақылау орнату үшін кодекске арнайы өзгерту енгізіп, мемлекеттік реттеу қажет.
Жалған дәрілер жапа шектіріп жүр
Абзалында, дәрі-дәрмек жайын сөз ет­кенде жалған дәрілер назардан тыс қал­мауы керек. Бұл жайында мамандарымыз «елімізге елеусіз еніп кететін жалған дәрі­лер­ден түсетін табыс көзі есірткі айналы­мы­нан түсетін пайдадан асып түседі» десе­ді. Мысалы, ресми деректерге жүгінсек, әлем бойынша 1,5 млн адам осы жалған дәрінің салдарынан көз жұ­мады екен. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жалған дәрі­лер­дің 47 пайызын антибиотиктер құраса, 18 пайызын психотроптық заттар құрайды, ал қал­ған 35 пайызы қолданыста көп пайда­ла­нылатын, халықтың сұраны­сына ие өнім­дерге тиесілі. Мамандарымыз бұған қа­тыс­ты сырттан келетін дәрі-дәрмек атау­лы­ға кедендік бақылауды күшейтуді жөн санайды.

Қорлан АБСАЛЫҚОВА, химик-ғалым:
– Жалған дәрі индус­триясы гормондық дәрілерді, белсенді биологиялық қоспа­лар­ды да шарпыған. Сондай-ақ по­ли­вита­миндердің құрамында 15 дәрумен және басқа да мине­рал­ды заттар бар деп көр­сеті­­леді. Өкініштісі, мұның басым бөлігі зерт­ханалық тексеру барысында химикат­тар болып шығады. Мұндай көп компо­нент­ті препарат адам ағзасына оңай сіңе қой­майды. Жалған дәрі бизнесімен айна­лысу­шылар көбінесе бренділік дәрілерді жасауды жөн көреді. Зерттеулер көрсет­кен­дей, жалған дәрілер құрамының 20 пайызы ғана дәрілік сәйкес элементтерден тұрса, қалғаны бор, әк ұнтағы секілді зат­тар­дан жасалатыны анықталған жайттар да кездескен-ді. Өз басым халықтың денсау­лығы­мен ойнап, осылайша қылмысқа жол беріп жүргендерге жазаны күшейту керек деп ойлаймын. Қажет десеңіз, Молдова елінде дәрі-дәрмек атаулының жарнама­сын асырып, мақтағаны үшін заң алдында жауап береді. Молдова үкіметі былтыр дәрілердің жарнамасына вето жариялап, жарқыраған жарнамаға сеніп өзін-өзі емдейтін халықтың санын төмендетуді жөн көрді. Ал бізде тек қана дәріханаға барып, дәрі ала салып, өзіне-өзі ем жасаушылар республика халқының 92 пайызын құрап отыр. Сонда халықтың 8 пайызы ғана ауырған кезде дертіне ем іздеп дәрігерге барады. Ал қалған 92 пайызы өзіне-өзі ем жасайды. Міне, осылайша елде өзін-өзі емдеушілердің басым екенін пайымдасақ, біз дәрі-дәрмек саласына айрықша бақылау қоюымыз керек.
Расымен де, маман сөзінің жаны бар. Адамның ағзасы химикаттарды қабылдай­тын зауыт емес екенін ескерсек, бізге бұл саланы бақылауға, шынымен де, білек сыба­на кірісетін кезең жеткені анық сезілу­де. Жалпы, бүгінде дәрі-дәрмектердің са­па­сы мен қауіпсіздігі – бүкіл әлемді маза­лап отырған мәселе. Осындайда біздің бей­қамдық танытып, бақылауды келістіре алмауымыз – тіптен орынсыз дүние.
Жазаны қатайтқанымыз жөн
Негізінде, біздің еліміз дәрі-дәрмек баға­сының қымбаттығымен ғана емес, дә­р­іні ең көп тұтынуда және оның жанама әсер­лерін сауатты саралай алмауда да ТМД елдері бойынша алғашқы үштікті ме­желейді. Қалай десек те, бұл саладағы заң­сыз­дықтар мен жауапсыздықтарға жүген салу мақсатында мамандар тарапы­нан ұсыныстар айтылмай жүрген жоқ. Со­ның бір парасы ретінде ірі қалаларда қап­тап кеткен дәріханалардың санын шектеу; ше­кара асып келген дәрілерді жан-жақты тал­дай­тын, зерттейтін веб-емханалар ашу; жал­ған дәрілік заттарды тарат­қандарға қо­мақты мөлшерде айыппұл салу мәселесін жиі көтеріп-ақ жүр. Бұл ретте «сапасыз-жал­ған дәріні сатылымға шығарған компа­нияларға Францияда, АҚШ-та 2 млн дол­лар көлемінде айыппұл салынса, Ұлы­­­британияның қылмыстық атқару жүйе­сі жазықтыларды дереу бас бостан­дығынан айыруға дейін барады. Бізге де осылай жазаны қатайтқан жөн» дейтіндер де баршылық. Жазаны қатайтамыз ба, әлде тек қана дәрі-дәрмек бағасына шектік баға тағайындаумен шектелеміз бе – оны ал­дағы уақыт өзі таразылар. Бірақ ұлттың сау­лығын ойласақ, бұл салада байыпты және лайықты бақылау орнатудың қажет­тігі даусыз.