Заида Елғондинова: Өміріме сыймай, ғұмырыма сыймай жылаймын...
* * *
Көк ғарышпен мәңгілік астасқанша,
Әзірейіл албасты қастасқанша,
Кербаланың шөлінде өмір сүрем,
Сен аман бол, табаным тас басқанша.
Ақ жүзімді қанша әжім айғыздаған,
Қартайдың деп жылайды байғыз ғалам.
Жұлдыздарға жылаймын қара түнде,
Келші, кел деп шақырам Айды ұзаған.
Қайран жүрек! Бұл күнде қансоқтасың,
Аппақ жаным өзіңнен әнтек басым.
Көкірегімді қарайтпа, сенсіз менің,
Миым, ағзам қалайша жан сақтасын!
Өртен жүрек, өртенші, өртенгірім,
Көтерілсін, гүлдесін еңсем бүгін.
Ғасыр жүгін арқалап ағзам кетсін,
Сен ұсыншы ақ қырау сеңсең гүлін.
Жыласыншы, боздасын егіліп Күн,
Қанша ғасыр маржан боп төгіліппін.
Мен ғашықпын әлемге, адамдарға,
Желегі де желге ұшсын Еңіліктің!
Керегі жоқ ұлы тәж, биік мүсін,
Махаббат та тастамас сүйіктісін.
Ғашық болшы, жүрегім, ғұмырымның,
Ең соңғы рет, ең соңғы жиып күшін!
Жапа шегіп жылайын мен желіктен,
Адасайын, жол таппай сенделіп мен.
Жүрегімді жұлып ап көкірегімнен,
Мені биік көтерші пенделіктен!
Қара түндей қуарып күн кеше алман,
Алып қашам, қанеки, мінгес арман.
Сезімімнің селіне тұншықтыршы,
Тыныштала алмаспын тынбаса жан!
* * *
Көктем, көктем, көкірегіңе кіремін,
Қайта туғыз, қайта тірілт, айтпашы оны.
Бір өлім.
Егделіктен, қарттықтан да қорықпа,
Он жетіге оралсаңшы, жүрегім!
Ай қараңғы, жұлдызы да жоқ аспан,
Бақалар жүр башпайымен бал ашқан.
Менің жаным көкжиекпен астасты,
Пенделіктен безе қашты адасқан.
Мені көріп Ай, жұлдызын жиды аспан,
Неткен өмір, даналықтан ми қашқан.
Ей, ғажайып еркін өмір, қайдасың,
Қайда кеттің бұл дүниеге сыймастан?!
Жүрегімді кел аймала, жарық нұр,
Мен сыймайтын өлшеп-пішкен қалып тұр.
«Зайда қызым егде тартты» деп күліп,
Мен сүйетін сәби мінез халық жүр.
Барлықса да жабы тартып көк дөнен,
Қашып барам егделіктен, егде емен.
Кербалада қалар ағзам шашылып,
Мәңгі бақи махаббатқа шөлдеген!
* * *
Соңғы демім, ең соңғы үзілгенше,
Қос жанарым ғарышқа сүзілгенше,
Сені ғана ойлаймын, сені ғана,
Мейлі, мейлі қыс келсін, күзім келсін…
Сені ойласам мәңгілік мұңға айналам,
Тербетеді жанымды тынбай ғалам.
Омар Хаям тәрізді ғазал төгем,
Бас бармағым қарысып, сынбай қалам.
Жанарымның жап-жасыл көл тұрағы,
Оны күнде жалғыздық толтырады.
Қызылшақа жүрегім Күнге айналып,
Құлпынайдай ернімде шөл тұрады.
Ақ тамшыға айналып құса деген,
Жүрегімнің лүпілін тұсады өлең.
Аппақ нұрға айналып Алла сүйген,
Көк ғарыштың жұлдызын құша берем.
Ұлы Алланың нұрына шомылып күн,
Қара тікті қан жылап шегініп мұң.
Күймесінен сен үшін түстім бүгін,
Ақ Баян мен ақ ұлпа Еңіліктің.
Көтере алман мен енді титтей де сын,
Даналық пен даралық күтпейді есім.
Жас жапырақ жамылып мен отырмын,
Жыр-сәбидің жөрмеумен ит жейдесін.
Сені көрмей өтуде айлар қанша,
Жарқылдаймын сырт көзге жайдарманша.
Бас тартпаймын ешқашан махаббаттан,
Ақ нұрына Алланың айналғанша!
* * *
О, Алла, неге бүгін таң сабырлы,
Алтын нұр аймалайды моншағымды.
Қолымды сүйді сұлтан, сүйді патша,
Десті олар неге сонша ханша мұңлы?!
Тал-дарақ аймалайды жауса күнді,
Қан жұтып түн айтады қаусадым-ды.
Түсімде Тұмар берген алтын балдақ,
Қысады, қайтсем екен саусағымды?
Мен сүйген қайда кетті аппақ адам,
Жанымды жабырқатты-ау қаһ тағалам.
Жаныма бір тамшы нұр құя алмады,
Мақтаған бақ та маған, тақ та маған.
Жалғыздық, жанкештілік серігім де,
Алланың Ай, жұлдызы бөрігімде.
Махаббат бұйырмаған аппақ Зайда,
Тұмардың сарбаз болды шерігінде.
Шөлдейді жаңбырға да, жасынға адам,
Жоқ боп тұр, жұбататын қасымда жан.
Көктемде көп жылайсың, көкірегім,
Ынтызар, іңкәрлығы басылмаған.
* * *
Сазыңды шал, сазыңды, өнер берсе,
Көкірегімнің жұлдызы көнергенше.
Мен соңыңнан қалмаймын ей, махаббат,
Мен сендікпін, сендікпін өле-өлгенше!
Жүрегімнің елеме қабарғанын,
Шашымның да елеме ағарғанын.
Мен соңыңнан еремін диуана боп,
Ұмытамын мұң барын, ажал барын.
Жұлдызшы едім, жанын мұң зерделеген,
Пері болдым ақ жүзін перделеген.
Азаптан да, ажалдан қорықпаймын,
Атағыма сай болам пенде деген.
Бір сен үшін тас басам, теңіз кешем,
Тозақтан да табылам сен іздесең.
Тақ пен бақтың бұл маған керегі жоқ,
Адасамын, адастыр, өмір кешем.
Тәж-Махаллға апаршы сүйеп керім,
Кемсеңдесін, кемсеңде, иектерім.
Ғашықтықтан жүрегім құсқа айналып,
Сары далада шашылсын сүйектерім!
Қарамадың сен маған, амал қанша,
Жатырқама, жалт қара сазарғанша.
Махаббатсыз күн кешу қорқынышты,
Қорқынышты емес-ау ажал да онша.
Жатырқайды бұл күнде жасқап та Ай, Күн,
Ертегіге айналған асқақ қайғым!
Егделіктен, қарттықтан өлмес үшін,
Сенің махаббатыңнан бас тартпаймын!
* * *
Жаратқан-ай, апыр-ай, жаратқан-ай,
Жүрегімді жер тартып баратқаны-ай.
Жер бетінен жұбаныш таппай жаным,
Ай, жұлдызға мәңгілік қаратқаны-ай.
Өмірімде адасып жүрмін әлі,
Көкірегім қан жоса сүргін әлі.
Аппақ шашым ағарып қара түнде,
Соны іздеймін, таппаймын, кім кінәлі?!
Жарық берер жарқырап, жанса да адам,
Түн қиялым бітпейтін, таң садағам.
Егде тарттың деп біреу есіркейді,
Көңілімді қалдырды қанша надан.
Алтын түстес беттегі әжімдерім,
Жұбатады көктемім, жазым керім.
Жан жастығым, сені іздеп келем қаңғып,
Жүрегімді оятты сазың менің.
Аппақ шашым ағарған ақ таңдарда,
Тіл қатады махаббат, бақ қонғанда.
Мені мәңгі жетелеп келе жатыр,
Аппақ ізің ағарып жатқан қарда…
* * *
Сен ғанасың, жүрегім, сен ғанасың,
Ерке шайыр иеңе таң қаласың.
Соны ғана қалайсың, соны ғана,
Жолатпайсың жаныма жан баласын.
Бір тәңірден махаббат сұра, жүрек,
Ақ періште алдына құла, жүрек.
Жастығымды бір сәтке берсе екен,
Ғашық болып көрейін бір-ақ рет!
Жер төзімді, білемін, аспан арлы,
Ғашық болсаң қап-қара тас та ажарлы.
Ажырамас досым бол, алтын жүрек,
Біз екеуміз алалық бас қамалды!
Алла деген қол жетпес жарық нұрлы,
Ал махаббат жанымды зарықтырды.
Өлшеулі өмір екенін бұл құдірет,
Сынағымен, сынымен сан ұқтырды.
Жебе мені махаббат, желе мені,
Көктем жусын кірлеген терезені.
Аппақ жаңбыр, аспаннан төпей берші,
Кептірмеші, кептірме кенеземді.
Үмітімді өтейін шырақ қылып,
Арманымды жеткізбе жырақ қылып.
Тәй-тәй басқан сәбидей тірлік берші,
Адасайын, жылайын, құлап, тұрып!
Тек, әйтеуір, әулие, дана қылма,
Әлдилей бер, әлдиле бала қыл да.
Қара түнде адассам көше кезіп,
Ит пенен құс жармассын балағыма!
Қарақұстай қалбаңдап құздан ұшқан,
Қарау жандар жарылсын сызданыстан.
Ғашық қылшы соңғы рет, Ұлы Алла,
Өлсем, шіркін, арман жоқ қызғаныштан!
Талау жүйрік болуға жарап құнан,
Түу биіктен шаңқ етті қарап қыран.
Өткен күннің белгісін лақтырдым,
Ертегі мен аңызды талақ қылам!
Етегімнен тартпағын наз, десте мұң,
Қалай жалғыз өткерем жаз кештерін.
Мен тірімін, тірімін, кешіріңдер,
Махаббат пен сезімнен баз кешпедім!
* * *
Жан түсінбес, жан түсінбес сөйлеммін,
Жақсыларды жақсы мәңгі көргенмін.
Мына жарық дүниеге мен бар ғой,
Жапырақпен сөйлесуге келгенмін.
Таңға жуық тамылжиды тал-дарақ,
Жел желпиді жапырақты майдалап.
Жапырақтар, сарғаймаңдар мен құсап,
Күннің көзі жылытады аймалап.
Өздеріңе жетеді үнсіз жан үнім,
Аймалайды бір сендерді жалыным.
Жапырақтар, өздеріңмен мен мәңгі,
Бөлісемін дүниенің жарығын.
Бір сендерсіз бос өмірім, бос ғалам,
Аспан ғана өмір бойы қосқан ән.
Жапырақтар, жасылдарым мәңгілік,
Айналайын ерініңнен қоштаған.
Жүрегімде сезімнен де мұң басым,
Жапырақтар, жасылдарым, мұңдасым.
Жан-жүрегім саябырсып баратса,
Оятыңдар, жасыл әнім тынбасын.
* * *
Сөйлейсіңдер торғын самал өпкенде,
Сөйлейсіңдер мамыр туса көктемде.
Менің бүгін, жапырақтар, қызығы,
Жүрегім де жап-жасыл боп кеткен бе?!
Жұлдыздарға айналғанда озғандар,
Періштедей қолын маған созғанда…
Мен тірімін, жапырақтар, қалғытпай,
Көкірегімді, сезімімді қозғаңдар!
Сезім өлсе, Ай құлайды, Күн іріп,
Жұлдыз жаным қара түнді сіміріп.
Көктем келсе жапырақпен сөйлесем,
Жасыл түске бояламын тіріліп.
Жас парлайды, жас парлайды көзімнен,
Көл толқытып, көл толқытып сезімнен.
Қыс пенен жаз, күз де мені кешірсін,
Тек көктемде табысамын өзіммен.
Мұңым да көп, сырым да көп санасам,
Армандармен әлі күнге таң асам.
Ғұмыр бойы жұлдыз санап, Ай құшып,
Өз жанымнан өзім мәңгі адасам.
Сөнбесінші, сөнбе мәңгі көкте Күн,
Жылытсыншы жүрегімді от демің.
Жапырақтар, сарғаймаңдар ешқашан,
Ұзақ болсын, ұзақ болсын көктемің!
* * *
Өледі ғасыр құрсағынан күміс күн өрбіп,
Аспанның төрін түйіліп, тершіп мінер бұлт.
Тәңірім, маған қасиет берші ғажайып,
Жап-жасыл болып жапыраққа мәңгі сіңерлік.
Дүниеге сыймай, дүниеге сыймай, тасып құбылам,
Ал, кейде бар ғой, құшағына түннің жасып тығылам.
Өміріме сыймай, ғұмырыма сыймай жылаймын,
Жасылдыққа мынау, жасылдыққа мынау ғашықтығымнан.
Ғашықтығым да, асықтығым да басылмай,
Көкірегімде Күн, жебейді үнсіз қасымда Ай.
Қызғалдақ сынды қыз ғұмырым да өтті-ау бір,
Көктемде сонау, көктемде сонау қырқаларда ашылмай.
Төге алмай жанның, төге алмай жанның жарығын,
Жалыным, түнде қап-қара түнді қарыдың.
Айкезбе болып аспанның мынау астында,
Сезіндім мұңның, ғашықтығымның шалығын.
Перілер күліп, періштелер жебеп, жылағам,
Қаңғығам жалғыз, маңайымда жоқ бір адам.
Алланың нұры көкірегімді жарық қып,
Жаратқаннан жапырақ қылуын сұрағам.
Тобылғы тірлік төбемнен төніп сенделем,
Көкірегімде өліп, өксимін іштей, енді өлең.
Жапырақтар-ау, жапырақ болсам мен осы,
Көктемде мәңгі жап-жасыл тілмен сөйлер ем.
* * *
Өмірім қайда?!
Сенің мөлдір көзіңде қалды ма?!
Әлде жанарымнан жас боп тамған сезімде қалды ма?!
Әлде адасулар мен құлазулардан тұратын,
Аңғал да таза кезімде қалды ма?!
Өмірім қайда?!
Шынымен, жер бетінде ме?!
Әлде көктемнің келбетінде ме?!
Әлде жүрегімді сыздатқан,
көкірегіме мұз қатқан,
Махаббаттың сезім деген жендетінде ме?!
Өмірім қайда?!
Білмеймін. Күлкім келеді.
О, Алла! Жұлдыз қылшы бір түнге мені.
Өмірім қайда?!
Жаным жасарып, тәнім көнеріп барады,
Жаратқан неге берді екен, шіркін, денені?!
Өмір дегеніміз осы ма?!
Білмеймін. Әйтеуір, күлкім келеді.
* * *
Астафираллаһ!
Сендер мені жалықтырдыңдар!
Сезімі жоқ судағы балық қылдыңдар!
Бұл күпіршілік пе, әлде, адасу ма екен?
Тұнжырамаймын, тыншышы,
Тұңғиығыңа тартпай, қарасу бекер.
Жан бүтін. Іншаллаһ. Қанша мұңайсаң да, жан жарылмайды.
Қара түн. Өмірдің қап-қара қанжарындай-ды.
Қап-қара қанжар, тек жүрегіме сілтелуде,
Өмір мен тағдыр. Махаббат пен қоштасу,
Тірі өлік болып күн кешу.
Бәріне, бәріне мені әрбір өткен күн телуде.
Жүрегім, сен шыда. Сабыр қыл. Сыр берме.
Жаңа күнді көргенде күле қара күнде елге.
Қалған өміріңді ақсүйек бекзаттарша түгесуің керек,
Сол үшін ақтық демің қалғанша күресуің керек.
Тәңірім! Күл түсіндей болып аспан жұлдыздары оңып барады,
Жүрегім мұздап, ал жаным тоңып барады.
Ей, Алла! Іңгәлаған жаныма әлдиіңді бер,
О, ғарыш! Тербетші мені, қалғиын да мен.
Өмір қандай суық!
Махаббат жоқ.
Көкірегім босап қалды.
Ол кетті. Мен қалдым.
Бар мен жоқ.
Көңірсіген кексе ошақ қалды.
* * *
Махаббатым қайда?
Ол жасыл ма, әлде, қара ма еді?!
Неге ұмытты қызғалдақ, қыр, дала мені?
Қасыма қос жанары боталаған елік келді,
Ол да мендей жалғыз еді, жаралы еді.
Сезімім қайда?!
Жоғалттым. Сергелдең кешіп кеткені ме?!
Мың сан көбелектер жұбатқалы жаныма жетті егіле.
Мендей аушты көрдіңдер ме, ақ таңның аппақ сәулелері-ау,
Мәңгілік қол созған көктеміне?!
* * *
Күн де ашылды, мен де ашылдым,
Шаңы кетті сан ғасырдың.
Жүрегімді аймалады,
Жапырақтай жап-жасыл мұң.
Менің демім тамшыда бар,
Талға тамған, сансыз олар.
Күйбеңінен қу тірліктің,
Сол тамшылар аршып алар.
Жасыл өлең, жасыл жарық,
Түу сыртымда ғасыр қалып.
Жұбатады сол тамшылар,
Көз алдымда асыр салып.
Мұңайдым ба озғасын Күн,
Бұл жанымды қозғасын кім?!
Дәмі қалар тамшыларда,
Менің жасыл көз жасымның…
* * *
Менің әнім құс үніндей,
Көңілімнің түсі нілдей.
Жаным жұлдыз, сыр-сымбатым,
Ақ қайыңның мүсініндей.
Шынар тұлғам мың бұралған,
Ал күлкімнің сыңғыры арман.
Көктем келсе көкірегімде,
Бүр жарады мың бір арман.
Жымиясың жанымда сен,
Неге сенің әнің бәсең?!
Мен көктеммін, сенесің бе,
Жан-жүрегім мамыр десем?!
Жалыныма Күн шыдайды,
Сезім бұлақ тыншымайды.
Сакура (ханами*) гүл ашқанда,
Жетелеймін үнсіз Айды.
________________________________________
Сакура (ханами)* – жапондықтар бұл ағашты махаббат ағашы деп ерекше құрметтейді.
* * *
Қарлығаш бұлттар үдере көшті аймақтан,
Сауыры тершіп, сілкінді үнсіз қаймақ таң.
Көгеріп дарақ көктем деп күліп, күрсінді,
Көрінді-ау күн де күлшедей болып май жаққан.
Сәулесі күннің сәбидей қызық ашқарақ,
Әулие құстар қалқиды көкте ақ қанат.
Бас шайқап қайың, тамашаға мына таң қалды,
Бой түзеп жатыр, сәмбі талдар да шаш тарап.
Ақжелкен бұлттар қалқыды көкте, жаумады,
Жаныма жақты наурыздың самал саумалы.
Ақ кеме сынды айналам көшіп барады,
Қайнаған өмір Есентайдың аумағы.
Үдере көшті көліктер бүгін, қала дүр,
Күркіреп күндей жаңалық ашты жаңа бір.
Қаптаған халық, май жұтқан көлік, ғажабы,
Есентайда мына адасып титтей дала жүр.
Ғажайып түстің құшағына құлап, енді өмір,
Тершітті таудың қабағын сүйіп теңге нұр.
Көктемін іздеп сабылған салқын ғаламнан,
Құмары қанбай, қызылсыраған мен де пендемін.
МЕНІ ҰМЫТПА, АҚША БҰЛТ
Мені ұмытпа, ақша бұлт,
Алатауға көшкенде.
Жанарыңнан жас тамып,
Енді желден сескенбе.
Ызғары бар сан күздің,
Жаным ғашық көктемге.
Мен де сендей жалғызбын,
Жымиям жел өпкенде.
Жан біткенге сарай жер,
Қызыл-жасыл құл өмір.
Тереземнен қарай бер,
Қуансыншы жүрегім.
Мендік өмір күйге сын,
Жаным қазір жаңғалақ.
Жапырақтар билесін,
Желпінсінші тал-дарақ.
Шарлап үнсіз қиырды,
Бұра тартты мұң бетін.
Маған көктем бұйырды,
Тереземде суреті.
«МАХАББАТ ҚАЙЫРШЫСЫ»
Дорба асынып, ел кездім қайыр тілеп,
Бір Аллаға жетер деп зайыр тілек.
Ұлы көкке жазылды қыл қаламмен,
Махаббатқа қол жайған қайыршы деп.
Санам салғырт, сарсаңнан әуре сіңбей,
Сезім іздеп ғарыштың сәулесіндей.
Көзімнен жас кетпеді, амалым не,
Жесірліктің бітпейтін тәубесіндей.
Жанарлардың сезіндім жарқылын да,
Жалғыздықтың сезіндім салқынын да.
Жалғыз ғана сен тұрдың ертелі-кеш,
Мен тартатын аспаптың әр қылында.
Махаббатқа қол жайған қайыршымын,
Тәңір, мені тергеме, зайыр шыным.
Саған сауыт тоқыр ем, амалым не,
Иірумен келемін жан ұршығын.
Дала кезем, кеземін тау етегін,
Самал тегін, бұл жерде ауа тегін.
Құзырына құлатқан, ұлы сезім,
Шапаныңды сүйіп мен тәу етемін.
Орман шулап, ыңырсып қайың-шілік,
Көз жасыммен кеудеден уайым шығып.
Маңдайыма жазған деп қабылдадым,
Махаббатқа қол жайған қайыршылық.
Жалғыз-жарым жабығып жолға шығып,
Іңкәрлік пен сезімім сорға сіңіп.
Қайыршыдай қол созған махаббатқа,
Мен арумын ел кезген дорба асынып.
Махаббат та, мұң да өтті бұл басымнан,
Жетеледі бір ғасыр бір ғасырдан.
Қайыр сұрап келемін, о, дариға,
Махаббаттың мәңгі тұл сұлбасынан…
ЖЕТІСУЫМ...
Жетісуым,
Төбесінен төнген мәңгі нар аспан!
Ай, жұлдызы ғарышпенен жарасқан.
Халқы ғажап, жері ғажап туған жер,
Ұлы Алла ел-жұртына қарасқан!
Жетісуым – жер жаннаты жердегі,
Айдын шалқар, толықсыған көлдері.
Асқар таулар түу биіктен қарасып,
Ұлы өмірмен барасың сен жарасып.
Жетісуым, аспан тіреп асқары,
Тыпыршиды тұлпар сынды жастары!
Мендік ғұмыр Жетісумен табысып,
Жаңа дәурен, жастық дәурен бастады!
Ақындары ай маңдайлы, ай көсем,
Ақындары ұлы сөзге бай, шешен.
Бақытты ақын сен боларсың әлемде,
Жырларыңды жатқа оқыған,
Жас ақындар ай маңдай,
Бақыттысың, бақыттысың, Заида, сен!
Жетісуым, кіндік қаным тамған жер,
Жетісуым, ақын деген атақты да алған жер!
Жүрегіме жұлдыз жолын мәңгі бақи салған жер,
Тәй-тәй басқан ізім мәңгі қалған жер!
Он жасымнан мені ақын ғып баптаған,
Сені ойласам, сені ойласам шаттанам!
Былтырғыдан бөлек боп тұр биыл ән,
Ата-бабам, аруағыңа сыйынам!
Ата-анамның руxтары асқақтап,
Маған арнап жол салды ғой қиыннан!
Менің атым бала жастан кие қыз,
Туған жерді алтын бесік сүйеміз.
Ей, Жетісу, перзентіңмін мен сенің,
Ұлы Алланың екеумізге сыйы егіз!
Құс ұшады сонау зеңгір аспанда,
Қар жатады тамызда да асқарда.
Мен айналдым бітпейтін бір дастанға,
Мен дос болдым жетісулық жаны таза,
Алау-ақын жастарға!
Алла берген ақындығым,
Мың сәлем сал аспанға!
ПОЭЗИЯ МЕКЕНІ
Шырқа, шабыт!
Шырқа, шырқа, шырқай бер!
Жетісуым! Талдықорған. Бір тайпа ел.
Шабытымның көк теңіздей тасқаны-ай!
Талды-Париж!
Мөлдіреген аспаны-ай!
Жанарыма жаутаң-жаутаң қарады,
Ауызынан ана сүті арылмаған жас талай!
Ақындары Жетісудың
Буырқанып, бұрқанып
Оқыды өлең
Көмейінен жыр тамып!
Маxаббатын жүрегіне сыйдыра алмай жүр
xалық!
Аспан әні. Дастан әні.
Кезек-кезек шырқалып!
Ана тілім сәуле шашып төрге озды.
Шолпы тағып бұрымына,
Көрмедім мұндай кербезді.
Талдықорған. Талды-Париж,
Романтика кеші бұл.
Талдықорған Ыстамбұл емес,
Измир десек несі мін?!
Талдықорған ана тілдің, ата ділдің мәйегі,
Талдықорған – Афродита әлемі.
Еңліктей жұмбақ, тылсым шырайы.
Күн тұлғалы. Ол – Аполлон.
Поэзия құдайы.
Жеті Муза тербететін Ай елі.
Ұлы-ұлы шайырлардың есімін,
Флоренциядай дәріптейтін
дәуірлердің бесігі!
Ал, Алматы – бұл Ыстамбұл,
Бекзат шаһар зиялы!
Құшағына күллі әлем сияды!
КӨКСУ
Алай-дүлей бұлт көшіп аспандағы,
Тұрақтайтын тәңірдің қашқан бағы.
Бұл Көксу ұлы шыңнан басын алып,
Мұздақты бұрын-соңды жастанбады!
Керіп бір кербез Көксу керік қасын,
Жақұттай жылтыратып өріп тасын!
Арқырап аждаһадай жүз бүктеліп,
Құятын Қараталға ызғып келіп!
Тас шайнап, бүркіп көкке, малта тасын,
Көрсетпей асау толқын, арқа-басын,
Жолына бөгет болса, арда Көксу,
Жартасты ту ағаштай жаңқаласын!
Тұлпардай тарпаңсың-ау, бас білдірмес,
Сел алып, күнің жоқ қой тасқын жүрмес!
Сәулесін төккенменен сары ала Күн,
Атойлап Қараталға тұмсық тіреп,
Көксуым көкке шапшып демаласың!
Қаратал, тұңғиық, тұнжыр өзен,
миятың бар,
Көк суын, қарғын суын жиясыңдар,
Алып бір дарияға айналып ап,
Балқашқа айдын-шалқар құясыңдар!
Табысып жеті өзенмен қолтықтасып,
Аз сөйлеп, Көксуым-ай, артық басып!
Ойнайсың, Жетісуға еркелейсің,
Бой бермей көктің суы шалқып, қашып...
Ғаламат ғұмыр кештім, аптапты арман,
Алдымнан күрес шықты қаптап, жалған!
Сонау бір сәби кезде бір түп бұта,
Жағаңда өмірімді сақтап қалған!
АНА АМАНАТЫ
Анам Құмар-Бану Байтасқызының әкесі, менің туған нағашым Байтас би Кәшкеұлы заманында мыңғырған бай болған екен! Қарақылды қақ жарған би болған екен. Біреу болмаса, біреу білер деген ниетпен осы өлеңді жазып отырмын! Бірақ анамның аманатын кеш орындадым.
Қараталдың Балқашқа құяр жері,
Құшағыма бұл күнде сияр ма еді?
Байтас ата, бұл күнде ақын болды
Жиен қызың жыр жазып ұяң демі.
Жаз жайлауың білмеймін қайда екенін,
Қайда екенін білмеймін бай мекенің,
Мыңды айдаған бай бопсың, би де бопсың,
Енді бүгін, нағашы,
Ай мекенің.
Жарқыраған жасынан маңдай бағы,
Әсем әні әлдилеп таңдайдағы.
«Қаратал мен Балқаштың сағасында,
Қыстауымда, баяғы Қаңғайдағы...
Бұл өмірге келіппін сәуірде мен,
Ақ пен қызыл алысқан дәуірде мен.
Есімімді ата-анам Құмар депті,
Осы қыздан түбі ақын шығар депті
Әкем – Байтас, жан анам – Рабиға.
Өтті-кетті ол заман, о дариға!
Әкемді бай болған соң тәркілеген,
Сол дәуірде «кеңестің салтыменен»...
Көз жұмды Алматыда қайран әкем,
Құлады 53 жаста «алтын емен»...
Дейтұғын Құмар-бану, қайран анам!
«Ақын бол, сен ақын бол,
Заида балам!
Заманым қиын болды аласапыран,
Бұлбұлмын дер кезінде сайрамаған...
Ал енді Заида болып сайра ғалам!»
Деп анам баяғыда бата берген,
Ақ таңы Қаңғайдың да атады өрден!
«Әкем жайлы жыр жаз деп»
қайран анам...
Дауысыңды естимін Заидалаған!
Қаламымды кеш алдым, кеш нағашы,
Дастанымның бұл өлең бастамасы!
Бір Алла қолдай берсін, Құдай-аруақ,
Қызыңды қолдай берші, тастамашы!
ШЫҒЫСҚА ТӘН ЖЫР БЕЙНЕСІ
(ақын Гүлбақыт Қасенге)
Біз екеуміз...
Күз бен Гүл!
Бір сағыныш екеумізді іздеп жүр.
Сені көрсем Баркөрнеуді көремін,
Шың басына ұя салған өлеңің!
Алатауда мен отырмын түн қатып,
Сені ойлап ақын қызым,
ару қызым Алуа-Гүлбақыт!
Ал далада жаңа көктем,
Меніменен жасты Ай!
Жымияды мен сүйетін
жас Құдай!
Тауыспаспын сен жайында
жазып бүгін,
Сұлулығың, нәзіктігің,
Жас жырыңның күн бейнелі өрнегі,
Мына жаһан сендей шайыр көрмеді.
Сұлу, сұңғақ,
Ару сымбат,
Шығысқа тән жыр бейнесі,
Ақ раушан Гүлдей көші,
Мен өзіңе Алматыдан жыр арнадым.
Көктем болып мұнар бағым,
Елестеттім өзіңдей деп
Иранбақтың шынарларын!
Талды-Париж!
Талдықорған!
Жетісудың жас бағында
Мен гүлдедім қас қағымда!
Тылсым кештің,
Жаңа көштің,
Астарында,
Тұрды сенің қолтаңбаң.
Менің туған жерім болып,
Жетісуым, елім болып,
Маңдайымнан сыйпадың,
Қақтың менің арқамнан!
Ақын қызым, Гүлбақытым,
Төккен ғажап жыр-жақұтын,
Томиристей ар-намысты,
Көз алдымнан жалған ұшты!
Сенің ғажап жыр бейнең!
Ақындықтың, адамдықтың
нұр бейнесі, гүлдей бер!
ҚҰЛАГЕР ЖЫР
(Қазақтың дүлдүл ақыны Ілияс
Жансүгіровтің 125 жылдығына арнау)
Кіндігі қайда екен мына жердің?!
Тұншығып тылсым ойға тұнады ернім.
Тәуелсіз қазағымның бұла аспанын,
Толтырып тұрсың жырға, Құлагерім!
Сен жайлы сыр шертеді дала дастан,
Көз жасы, шаттық, мұңы араласқан.
Жұлдыз боп жарқырадың
Ілияс аға, Жетісу, Ақсу, Қапал,
Қарағаштан! Жетісу!
Жеті өзенің күліп ағып,
Балқашқа құйды ақынның жырын алып!
Аққу жыр ұлы көкте шалықтады,
Көктегі көп жұлдыздар іліп алып!
Арманың Алатауға алып келді,
Ғаламның көкжиегін жарып келді.
Жырладың туған жерді Ту көтеріп,
Жыр келді Алматыға, даңқ келді!
Қазақтың кіл қаймағын қалқып алып,
Ғасырың дариядай салқын ағып.
Заманнан зауал келді ақын аға,
Қолыңнан қаламыңды тартып алып!
Мекендеп жасыл жырың Күн ұясын,
Төрінде Жетісудың жымиясың.
Құйғытып Құлагер жыр қырда ойнаса,
Қазағы xан көтерді Ілиясын!
Кешені, бүгінді де саралар Күн,
Нұр төгер кешегі аспан қара барқын!
Алаш жыр алдаспандай жарқ-жұрқ етіп,
Лорка, Байрон елін араларсың!
Бағы да, байрағы да мына елдің,
Көк туы, ал сонан соң Құлагер жыр!
Тау-тасы, өзен-көлі, қара орманы,
Сен болып жыр төгеді дала арманы!
Сен болып сыр айтады самал бағы,
Сен болып өмір сүрсе көктегі Күн,
Сен болып жарқырайды түнгі аспанда,
Далалық жұлдыздардың жанарлары!
Ілияс аға!
МҰҚЫЛАЙ БАТЫР ТУРАЛЫ ЖЫР
Мұқалы Шыңғыс ұсынған алтын тақтан гөрі тұлпарды тақымдағанды дұрыс көріпті. Нәтижесінде теңіздей толқыған Қытайдан асып, қазіргі Вьетнам жеріне дейін жеткені тарих қойнауынан жарыққа шығып жатыр. Осынау ұлы тұлғаның өр рухы бүгінгі қазақтың рухына күш берері талассыз. (Напыл Базылхан, моңғолтанушы)
Бірде-бір кем емессің көп батырдан,
Қалқан боп қарсы тұрды оққа тұлғаң.
Болаттай қайта балқып, алмас болдың,
Ерлігің жетті бізге жат ғасырдан.
Мұқылай, жауға атылдың қабыландай,
Көзіңді сары даланың сағымы алдай.
Қаһарың басылмады, өр баһадүр,
Алмадай дұшпан басын қағып алмай.
Көк тәңір оғланының оңдады ісін,
Көк бөрі жауға бермес соңғы арысын.
Қазақтың Гераклі, қайран батыр,
Сахараның жайдақ мінген жолбарысын!
Өр кеудең көне Тибет қодасындай,
Болмысың бес биенің сабасындай.
Кеңдігің он жүздікке опа берген,
Онон мен Керуленнің жағасындай.
Қайлаң бар ұлы Цезарь қайласындай,
Намысың Ескендірдің алмасындай.
Жігерің дұшпаныңа жаудай тиер,
Тасыған Керулен, Онон арнасындай.
Жорықта тарпаң, тағы бурадайсың,
Дұшпанды ақ алмаспен туралайсың.
Үйірін жауға бермес абадандай*,
Гоандық атағыңды бұлдамайсың.
Тобыңда тайлақ бота шайнамайсың,
Мергенсің садақ тартқан Айға абайсыз.
Аңкөс қыран, бүркіттей алғырым-ау,
Жау көрсең жарағыңды сайлағансың.
Жігерің жорық кешті. Дабыл шыңдай,
Жасағын торғын* әскер ауырсынбай.
Тауына Бурхан-Халдун* бауыр бастың
Қайыспас құзарда өскен самырсындай.
...Кез оқпен*дұшпаныңды шаншып аттың,
Қасалы* қолқа қапты, тамшылап мұң.
Ысқырма* әп жыландай жау қосынын,
Жайпады. Аза тұтты қансырап Күн.
Үстіңде берен сауыт. Бораттың оқ,
Тажалды кербез садақ таратты бек.
Дұшпанға аш бөрідей ауыз салдың,
Қайыспас қайратыңды жаратты Көк.
Ажалға абайсызда тақады іргең,
Сөз тосып, қазақ едің бата білген.
Жат жерде мәңгілікке бақи кештің,
Шаңқ етті көкке шапшып баһадүр дем.
Батырдың бастан кештің қызық күйін,
Болмадың дүниеқор, тізіп тиын.
Өмірің жорықпенен өтті батыр,
Жас бала, естен шығып үзікті үйің...
ХАНЗАДА, СҰЛТАН АРДА ӨСКЕН
Сол дәуірде өмір сүрген ақын Салман Саводжи Ұлы Шейх Хасанға арнаған бір өлеңінде былай дейді: "Құдайдың көлеңкесі, Шыңғысханның көзі, тұқымы". (Ширин Баяни, Иран тарихшысы)
Шыны тұлпар* мінгенің,
Күрең тартып күнде өңің.
Жөңшең* сынды жөнсізді,
Ақ найзамен түйредің.
Соқтан* дөнен бурадай,
Сойлы* тұлпар туламай.
Жаның сая таппас-ты,
Қабан қанжар* турамай.
Кеудеңді кернеп кісілік,
Сүдінін* жаудың ұшырып.
Шырғасы берік* шерікті,
Үркітіп аттан түсіріп.
Дұшпанның тауы шағылып,
Тәңірідей табынып.
Аласұрған жауыңды,
Құлтұғырдай* жабы ғып.
Желсаңлақтай* желпіндің,
Еңсесін тіктеп ерке ұлдың.
Шылауы тиіп шілтеннің,
Сайдауыл* батыр, серпілдің.
Көкаланың көзі* едің,
Атайманның* өзі едің.
Алмасың жайдай жарқ етіп,
Жауыңа тура кезедің.
Сауытың сойы болаттың,
Жаңбырша жебе бораттың.
Иран менен Иракты,
Жетпіс бес жыл қараттың.
Даңқ қосып даңқыңа,
Үрият* бердің халқыңа.
Адал болдың қағанға,
Әділ болдың жалпыға.
«Тобылғы меңді торы аттың»,
Ауыздығын алмадың.
Сипай қамшы салмадың.
«Көлгірсіген құба жон»,
Сағым құшып, көз алдап,
Жеткізбеді амалдап.
Мың сан қосын қол бастап,
Найзағайдай ойқастап,
От сіміріп, жәй тастап,
Айналаңды байқастап.
Қарсы келген дұшпанның,
Туырлығын тілгілеп.
Жау жансызы мыстанның,
Керегесін кергілеп.
«Емен шайнап, тал қайзар»,
Құрық түскен құландай,
Бұғалық түскен бұландай,
Жауыңды матап байладың.
Бес қаруыңды сайладың.
Иран менен Иракты,
Жайлауыңдай жайладың.
Ақ семсер, асыл наркескен,
Ханзада, сұлтан арда өскен.
Күдері белбеу буындың.
Ақ биенің сүтіне,
Күн құрғатпай жуындың.
Дулығаның ішінен,
Қырпу* құндыз киіндің.
Жорыққа шықсаң, тастүлек,
Жемтігіңе шүйілдің.
«Тобылғының берегі»,
Елхандардың зерегі,
Құсайынұлы Хасанхан,
Сен де бір текті төре едің!
