Жолаушылар пойызындағы жолсыздықтар қашан тыйылады?

Наурыз мейрамының демалысында Түркістанға жол жүретін болып, екі адамға билет алдық. «Билет болмай қалады-ау» деп, кассаға әдейі екі апта бұрын бардық. Ерте бардық дегеніміз бекер болды, кассир әйел «билет жоқ» деп шығарып салды. Тамыр-таныстарымызды тартып, «қалай да билет алып бер» деп қолқа салған соң, Қарағанды облысының Ағадыр деген стансысынан №56 «Көкшетау – Қызылорда» пойызынан екі орын шықты.

                                                                       Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

Үшінші қабаттағылар ештеңе емес екен, купе вагонда жүретін жол жоқ
Жолға шығып, пойызымызды күтіп тұрмыз. Пойыз да келіп тоқтады, есік ашы­лып, ішке ене бергенде, кіреберістен ті­зі­ліп отырған жолаушыларға көзіміз ша­лын­ды. Көзіміз шалынды дейміз-ау, ішіне кіру үшін аяқтан шалындық. Жүгімізді кө­те­ріп, ұйқы­лы-ояу, қалғып-мүлгіп жерде отыр­ған адам­дарды аттап-маттап, кіре­бе­ріс­тен ішке әрең ендік. Бірнешеуі екі ше­лекті төңкеріп қойып, үстіне көлденеңінен тақ­тай қойып, орындық етіп алған. Қал­ға­ны сөмкелерін жам­басына жастап қойып, жантайып жатыр.
«Әшейінде жолсеріктер артық адам ал­са, жүкке арналған үшінші сөреге жат­қыз­са да орын тауып беретін еді ғой» деп ойладық. Сөйтсек, үшінші қабаттың еш­қай­сысы бос емес екен. Бәрінде тізіліп адам жатыр. Жарықтық пойызға аузы-мұр­нына дейін толтырып, адам тиеп алыпты.
Қызық болғанда, бір әріптесім де осы пойызға билет алып, Сарыағашқа кетіп барады екен. Менікі 5-вагон болса, оныкі – 6-вагон, купе. Таңертең шай ішуге ша­қы­­рып алдым. Келген беттегі әңгімесі ва­гон­ның жыры болды. Қызығы сол, оның төрт адамдық купесінде сегіз адам кетіп ба­­рады екен. «Бір адамдық орында бір отбасы жатыр», – дегенде не күлерімді, не аярымды білмей қалдым. Сөйтсе, бір төсекте әйелі, күйеуі және үш баласы жа­тыр екен. Ол аз десеңіз, кіреберістегі дәрет­ханадан бастап, пойыздың екінші басындағы дәретхананың арасындағы жердің бәрінде тізіліп адам жатып алған. Аяқ басып жүретін жер жоқ. «Таңертең тұрып, купеден шықсам, түнде жерде жат­қан жолаушылардың бәрі жерге дастарқан жайып тастап, таңғы асын ішіп отыр», – дейді әріптесім.
Міне, бұл – бір ғана пойыздағы көрініс. Қазақ­станның түрлі бағытына жол тартқан пойыздар да дәл осындай көріністе кетіп бара жатқанына күмән болмады. Мере­ке­лік демалыс болған соң, көбісі үйіне қай­тып барады, енді біреулері – тойға, тағы біреулері туысқан аралап шығады.
«Анда бір апа ауырып отыр, орын бере тұрасың ба?»
Жалпы, ары-бері жолаушы жүріп байқағанымыз, жолсеріктердің көпшілігі «анда бір апа ауырып отыр, орын бере тұрасың ба?» дегенге ұқсас «бас тарта алмайтын өтініштерін» билетсіз алған жолаушылары үшін жақсы пайдаланады.
Түркістаннан қайтып келе жатқанда да дәл осындай болмаса да, билеті жоқ «қоян­дар» жүрді.  Орта жолдан жасы 60-ты алқымдап қалған, ірі денелі бір апа мінді. Алыс сапарға жол жүріп барады екен. Жол­се­рік мырза стансыдан стансыға дейін бо­сап қалған орындарға жатқызып, орын иесі келгенде өзінің орнына жатқызды. Біраз уақыттан кейін апамызға мүлде орын та­был­май қалды. Түннің ортасына дейін оты­ра тұратын болып келісті. Біраз уақыттан кейін жолсерік сағат түнгі 2-де түсетін бізге келіп: «Анау жерде бір апа ауырыңқырап отыр, орындарыңызға жатқыза тұрсаңыздар қайтеді», – деп, жоғарыда отырған баланы төмен түсіріп, апаны соның орнына жат­қыз­ды.
Ал жоғарыдағы көршім екеуміз төмендегі бір орынға екі бүктеліп, сыйысып жаттық. Отыра тұрайық десек, екеумізді де ұйқы қысып ба­рады. Сол күйі қатты ұйықтап ке­тіп­пін, түсетін уақытта оянсам, мойным қи­сайып қалыпты. Орныңды бер­мейін десең, қиылып тұрған жол­се­ріктің көңілін қимайсың, біреудің аяқ жағында отырып келе жатқан ападан да ұят.
Есептеп отырсаң, жолсеріктер осындай әдіспен әжептәуір мол ақша табады екен-ау. Сонда бұған тыйым болмаушы ма еді? Бұрын кез келген стансыдан кіріп келіп, билетсіз жүрген жолаушыларды тексеріп жататындар болушы еді. Біз жолаушы боп кетіп бара жатқанда да қолына папка ұстаған тексеруші қызметкерлер әрі-бері өтіп жүрді. Бірақ үшінші қабаттағыларды «көрмеді». «Жоғарыдағыларды басын көтеріп қарауға мойындары жар бермей қойған ба?» дедік те қойдық.
Мұның бәрі «Қазақстан темір жолы» ұлт­тық компаниясының әбден салақ­сы­ғанын көрсетпей ме? Көлеңкелі бизнестің белең алғаны сонша – «ауызбастырық» пен «бармақ басты көз қысты» әрекеттер  әдеттегі нәрсе. Кассаға билет алуға бара қал­саң, «билет жоқ» деп ауыздарын қу шөппен сүртіп отырады. Ал амалын тапсаң, орын табылады. Кассадан билет бермей, амалдап кіргендердің вагон ішіндегі бос орындарды көріп таңғалғанын да талай көргенбіз.
Мұндай проблемалар біздің қазақ­стан­дық пойыздарда ғана кездеседі. Мә­се­лен, біздің жерімізден өтетін Ресейдің пойыздарында ондай былық жоқ. Іші де тап-тұйнақтай. Артық адам артып жат­қанын көрмейсің. Тәртіп мықты.
Ақшасы құрысын, қауіпсіздікті қайда қоямыз?
Осының бәрін газетке жазғызбай-ақ реттеуге болады-ау. Бірақ оған мүдделі ешкімді көріп тұрғанымыз жоқ. Әйтпесе бұл мәселені бір біз емес, талай ақпарат құралы жазған. Алайда жолаушылар тасымалындағы осы бір заңсыздықтар «ит үреді, керуен көшедінің» кебімен әлі жал­ғасып келеді. Жол бойы жолсеріктің қал­та­сына қанша ақша сүңгігенін есептемей-ақ қоялық, бірақ бір ғана осы сапардың өзінде мұндай «түсімнің» көлемі әлдеқайда қомақты екенін ішіміз сезді. Әлбетте, кассаны айналып өткен мұндай табыс ком­панияның дамуына жұмсалмайтыны айдан анық. Ақшасы құрысын дейікші, бірақ қауіпсіздік мәселесін қайда қоямыз? Құдай оның бетін ары қылсын, аузы-мұрны лық толған, адам жүретін жеріне дейін жо­лау­шы жатқызып алған осындай бір вагон рельстен ауып кетсе қайтеміз? Мұндайда адам шығыны да екі-үш есе болмай ма? Ұлттық тасымалдаушы ҚТЖ қайда қарап отыр? Неге бақылау жоқ? Тым құрығанда, мерекелік күндері пойызға лық толтырып адам тиегенше, қосымша екі-үш вагон жал­ғаса болмас па еді? Мұндай сұраққа құрылған мақала талай баспасөзге өзек болғанын жоғарыда айтқан едік, бірақ жағдай өзгерген емес. Соған қарағанда, «тасымалдаушы компаниялардың өздері жағдайдың солай болғанына мүдделі ме» деген де ой келеді. Тасымалдың жақ­сар­ғаны кімге керек, тиісті қалталарға ақша құйылып жатса болды емес пе?
Розақұл ХАЛМҰРАДОВ, ҚР Парламенті  Мә­жі­лісінің депутаты:
– Мен көбіне «Көкшетау-Қызыл­ор­да» пойызымен жиі жүремін. Сонда вагонның дәлізінде толып ша­ба­дан­дарымен, үлкен сөмкелерімен жолды бөгеп отыратындарды байқаған кез­дерім болды. Кешегі Наурыз мейрамы кезінде де сондай жағдайлар болды. Түсінбейтінім, вокзалдан 10 күн бұрын, 15 күн бұрын болсын билет сұрасаң, «билет жоқ» деп тұрады. Бір қызығы, Астанадан билет жоқ деп тұрғанымен, Көкшетаудан билет бар боп шығады. Тура сол секілді қайтарда Шымкенттен билет сұрасаң, кассадан «билет жоқ» деп жауап береді, ал Қызылордадан алсаң, билет бар. Қызылордада бос орын болса, оны неғып Шымкенттен сатпайтынын түсінбейсің. Қызылорда мен Шымкенттің арасында бір жарым мың теңге айырма бар. Меніңше, сол мың жарым теңгені пайда көретін болуы керек. Пойыздағы қызметтің сапасы да сын көтермейді. Ешқандай сапа жоқ. Мерекелік күндері адам көп кезде вагон қосуға да болатын еді ғой. Мұндай «билет жоқ» деген проблема мерекелік күндері ғана емес, басқа күндері де кездесіп жатады. Бірақ сол билетті вок­залдан тыс даладағы жеке­мен­шік кас­салардан тауып аласың. Есе­сіне, 500 теңге үстіне қосып төлейсің. Бұл – олар­дың қызметінің ақысы. Со­сын билет алып кірсеңіз, вагонның ішін­де бір-екі купенің бос екенін көресің. Бұл бизнеске айна­лып кеткен. Әдейі қолдан билет жетіспейтін етіп қоятын секілді. Әйтпесе вагон қо­су­ға болар еді ғой.
Әсем СЕРҒОЖАҚЫЗЫ, қала тұрғыны:
– Мен пойызға мінерде вокзал қыз­меткері киімін киген адам «жүгіңізге» деп 200 теңге төлетіп, қолыма түбіртек ұс­татты және биле­тім­нің артына мөр ба­сып берді. Енді вагонға кірейін десем, жолсерік тағы 2000 теңге былай сұрайды, «әйт­песе кіргізбеймін» дейді. Мұ­ны қалай түсінуге бо­лады? Екіншіден, кассаға бар­сам, билет жоқ. Кассадан бы­лай шыға бергенімше қа­сы­ма біреулер жетіп келіп: «8 мың теңге төлесеңіз, купелік орын тауып береміз, сен­бесеңіз жүріңіз, жол­се­рік­ке барайық», – деп жал­маң­дап тұр. Билет тапшы­лы­ғын қол­дан жасау деген осы емес пе?

Р.S.
Теміржол тасымалындағы билет құны тағы 10 пайызға қым­баттап жатыр. ҚТЖ-ның бұл шешімі жағдайды қаншалық түзейтінін қайдам, бірақ пойыз­ға билетсіз міну мәселесін тіпті өршіте түсуі әбден мүмкін. Сон­дық­тан жол ақысын қым­бат­татқанша, кассаны айналып, жол­­серіктердің қалтасы арқылы ағылып жатқан ақшалардың жолын кескен әлдеқайда тиім­ді­рек болып, жолаушы та­сы­ма­лынан түсетін заңды табыс та артатын еді-ау деп шама­лай­мыз.