Жастарымыз неге білімге емес, букмекерлік кеңсеге құмар?

Бұл күнде еліміздің қай қаласын араласаңыз да, қаптаған букмекерлік кеңселерден көз сүрінеді. Казинолар мен ойын автоматтарының ресми түрде «жаназасы шығарылғалы» бері мол табысқа жетудің төте жолы деп көпшілік жұрт осы бір кеңселерді кезіп кетті. Тәуекелдің қайығына мініп, қалтасындағы соңғы тиынын бәске тігіп жіберетіндердің қатарында қарапайым қазақ жастарының күн өткен сайын көбейе түсуі алаңдатады.
Алаңдатпағанда ше? Букмекерлік кеңсеңіз барып тұр­ған қып-қызыл азарттың өзі екен. Көкейін құмардың құр­ты тескен талай жастың бар-жоғын бәске салып, та­қыр­ға отыр­ғанын естіп, көргенде жүрегіңіз ауырады. Бұл бер жа­ғы, оңай пайданың соңына түсіп, қарызданып-қауға­ла­нып, одан қалса, үйіндегі дүние-мүлкін саудаға сал­ғандар қаншама?! Ал бәрінен айырылып, тығырыққа ті­релген соң өзіне-өзі қол жұмсауға дейін барғандардың қа­сіреті тіпті ауыр. Сөйте тұра букмекерлік орталықтар мен тотализаторларды торуылдауды тоқтатпай келеміз.
Бәс тігудің құмар ойын сияқты адамға психологиялық әсе­рі де бар көрінеді. Бірақ ол ойынға емес, ұтыс қой­ған­нан кейін спорттық бәсекелерді тамашалау барысында адам бойын билеп алатын сезімге деген тәуелділік.
Гүлнұр ЕҢСЕБАЕВА, психолог:
– Адамдардың арасында тәуелділікке душар болу ық­ти­малдығы 70 пайызды құрайды. Олардың де­ні де­виант­тық мінез-құлыққа ие, былайша айт­қанда, эмо­ция­лық сезімталдығында кемшілігі бар тұлғалар. Ондайлар көбінесе жауапкершілікті сезін­бейтін, мінезсіз, ұшқалақ болып келеді. Сонымен қатар бәс тігуге жеке басының қаржылық мәселелері ше­шілмеген немесе қалтасы қалың, бірақ рухани жа­ғынан жұтаң отбасылардан шыққан жас­тар кө­бі­рек бейім.
Психологтің айтуынша, ойынқұмарлық дерті наша­қор­лық пен ішімдікке әуестіктен де әлдеқайда қауіпті. Одан арылу әрекеті арзанға соқпайды, бір айлық оңалту курсында емделу үшін 1000 АҚШ долларын төлеу қажет. Ал мұндай дерттен емделудің орташа мерзімі алты айға дейін созылады. Ең қиыны сол – ешбір емгер адамды ойын­құмарлықтан құлан-таза айықтыруға кепілдік бере алмайды. Бәрі тәуелділікке түскен жанның ниетіне, ішкі күш-жігеріне байланысты.
– Өзімді құмар ойынның құлымын деп айтпаймын. Қал­таға тиын-тебен түскенде, айлық-жалақымды алғанда келіп, ұтысқа ақша қойып тұрамын. Қолың жүріп кетсе қо­­мақты қаржыға кенелесің, жүрмесе ұтыласың де­ген­дей... Бағыңа, сәттілікке байланысты бәрі. Кейде спортты жетік білуің, спортшылар туралы мәліметтермен молынан қарулануың да үлкен рөл ойнап кетеді, – дейді облыс орталығындағы «Олимп» букмекерлік кеңсесінің тұрақты клиенті Әсет (тегін айтқысы келмеді) есімді азамат.
Осы салада біраз жылдан бері еңбек ететін Артур Му­ха­­диновтің айтуынша, букмекерлік кеңселердің қызмет тәртібі қарапайым. Кез кезген спорт түрінен жекелеген ойын­шыларға немесе командаға алдын ала болжам жа­сап, белгілі бір мөлшерде, ең төменгі сома 500 теңгеден кем емес, бәс тігесіз.
Егер бағыңыз жанса, қойылған ұтыс коэф­фициентіне байланысты иесіне еселеп қайтады. Мәселен, қарағандылық «Шах­тер» футбол клубы мен грекиялық «ПАОК» арасында алдағы уақытта болатын Еуропа лигасының алғашқы кездесуіне «Олимп» кеңсесі мынадай болжам жасапты: П1 – «ПАОК» жеңісіне 1,4 коэффициент белгі­ле­се, П2 – «Шахтердің» жеңісіне бақандай 8,75 берген.
Ал кездесу тең нәтижемен аяқталады деген болжамға 4,5 коэффициент белгі­леп­ті. Егер мың теңгені «Шахтердің» же­ңі­­сіне қойып, сырт алаңда кеншілер ко­ман­дасы қарсыласын тізе бүктіріп кетсе, ол ақ­ша 8 750 теңге көлемінде қайтарылады. Яғ­ни өсім бәс тігілген ұтыстың коэф­фи­циен­тіне көбейтіледі. Сондай-ақ әрбір бук­ме­керлік орталықтың меншікті сайттары бар. Ол сайттарда спорт жаңалықтарымен қа­тар тіркелген қонақтар үшін электронды бәс тігуге барлық мүмкіндік жасалған.
– Біздің қызмет еліміздің заңнамалары шең­берінен шықпайды, ешқандай қай­шы­лық жоқ. Айталық, заң талаптарында көрсетілгендей, бәс тігушінің жасы міндетті түрде жеке куәлігі арқылы тексеріледі, егер ол 21-ге толмаса, кассир ұтысты қабыл­да­майды, – деп түсіндірді букмекер кеңсе­сі­нің қызметкері Артур Мухадинов.
Бүгінгі күні Өскеменде Зенит, Гол+Пас, Олимп, Профит сияқты бірқатар букме­кер­лік кеңсе мен ұтыс қабылдау орындары жұ­мыс істейді. Ал бүкіл республика бо­йын­ша ағымдағы жылдың басында бұл салада қыз­мет істеуге 29 лицензия беріліпті.
Еліміздің ойын бизнесі туралы заңында көр­сетілгендей, лицензия алуға өтініш біл­ді­ру­шінің иелігінде әрбір ойын мекемесі үшін ең кемі 20 мың АЕК (34 620 000 тең­ге) көлемінде міндетті қоры болуы керек. Бұл қаржы ұтыс иегерлеріне тиісті тө­лем­дер­ді төлеу үшін жұмсалады.
Қазақстан букмекерлері және тота­ли­за­торлар қауымдастығының бағала­уын­ша, елі­міздегі бұл саланың жылдық қар­жы ай­налымы 100-150 млн долларды құ­райды екен. Бизнестің тиімділігі – бук­ме­кер­лердің өз есебінше 5-7 пайыз. Яғни бар­лық кең­се­лердің жылдық табысы 5-10 млн дол­лар­дың төңірегінде. Ал осы кәсіп­тің құ­ла­ғын ұстағандар үшін клубты немесе ұтыс қа­былдау орнын ұстау үшін бір жылда ор­таша есеппен 10-20 мың доллар қаражат жұмсалады.
Құмар ойын түрлері мен өсім арқылы пайда табу шариғатта да харам етілген. Же­ңіл табыс, құмар ойынның бәрі де адамға пси­­хи­калық және моральдық, мате­риал­дық за­лал келтіретіндіктен, шариғатта қатаң ты­йым салынған. Себебі ол адамды жал­қау­лық­қа, маңдай терін төкпей оңай табысқа ке­нелуге үйретеді. Мұндай кәсіп жеке тұл­ғаға, қоғамға зияндарын келтіріп қана қоймай, тіп­ті отбасының шырқын бұ­зуға да жет­­кізеді. Мұсылман адам мұндай жол­­дар­мен емес, өзінің маңдай тері, адал кә­сі­бімен ғана ас ішіп, өмір сүргені абзал.
Сансызбай ҚҰРБАНҰЛЫ, дін қызметкері:
– Құран Кәрімде Алла Тағала: «Ей, мү­мін­дер! Арақ, құмар ойын, тіктеп қойылған пұт­тар және таяқшалар – шайтанның лас амалдарынан. Ендеше, құтылуларың үшін осындай нәрселерден аулақ болыңдар. Расында, шайтан ішкілік пен құмар ойыны арқылы араларыңа дұшпандық, кек алуды және Алланы еске алудан, намаз оқудан бөгеуді қалайды. Енді тыйыласыңдар ма?!» – деген. Сондықтан мұсылман мұндай қатер­лі де зиянды әдеттерден бойын аулақ ұс­та­уы тиіс.
Букмекерлік қызмет мәселесі кейінгі кез­де Парламентте де жиі көтеріліп, қызу тал­қыға салынып жүр. Алайда әлі де болса түйіннің шешілетін түрі жоқ. Ал кеңсе жаға­лап жүрген жастардың қатары күн санап ар­тып келеді. Бас офистері Ресейде ор­на­ласқан біздегі кеңселердің дені ұтыс қа­был­дау орындарын қаладағы жастар көп шо­ғырланған (жоғары оқу орындарының ма­ңы) аудандарға, орталық көшелердің бойына жайғастыруда. Мәселен, Өске­мен­дегі Тәуелсіздік даңғылының, Қабанбай ба­тыр, Қазақстан, Орджоникидзе, Киров, Крылов көшелерінің бойында, студенттер қалашығында қаптаған кеңселерден көз сүрінеді. Бұлардың тірлігі білімге, өнер мен еңбекке енді ұмтылған жастарды теріс жолға шақырып, оңай олжаға кенелуге, құл­қынға құл болуға насихаттап, келе­ше­гі­мізге қол салып тұрғандай сезілді бізге.