Улы ойыншықтар ұрпағымыздың түбіне жетпесін...

Оң-солын енді ғана тани бастаған баланың санасы қалам тимеген ақ қағаз сияқты тап-таза. Миы да түрен тимеген тыңдай. Тек сол санаға қандай да бір дән себу – өз қолымызда. Ал сәбидің санасына ненің дәнін сеуіп жүрміз? Бұл – ойланатын мәселе. Ұлттық тәрбиенің тал бесігіне салып, қазақы қалыпқа құйып отырмыз десек, жалған айтқан болар едік.
Бала тәрбиесіне бүгінде теле­ди­дар­дың ықпалы күшті. Қытайдан ағыл­ған зиянды ойыншықтардың да орны бекем. Көзін тырнап ашқаннан басы жастыққа тигенше, теле­ар­на­лар­дан шетелдің басы үшбұ­рыш­ты, төрт­бұрышты, ұсқынсыз, не екені бей­мәлім кейіпкерлері бар мульт­фильмдерін көреді. Одан қалды, қытайлық сиықсыз ойыншықтар да ермек. Теледидардан көр­генін жа­сай­ды. Біз болсақ, қан-жоса, қыр­ғын-жорықты шімірікпестен ба­ла­ға көр­се­тіп, ұсқынсыз, улы ойын­шық­тармен ойната отырып, ұрпаққа бе­рер ұлттық құн­ды­лық­тар туралы айт­қы­мыз келеді.
Қытайдан ағылып жатқан ойын­шық­тардың пайдасынан гөрі зияны көп екені айтылудан кенде емес. Бірақ өзімізде жоқ ойыншық ин­дус­триясы көршімізге амал­сыз жүгін­дір­ді. Қытай көршіміз «сүтті сиы­рын» беріп отырған жоқ. Зерттеулер ойын­­шықтардың зиянды екенін дә­лел­деуден бір тынған емес. Мәселен, баз бір жыл­да­ры америкалық Mattel ком­паниясы өз­де­рінің Қытайда жа­сат­қан 18 миллионға жуық ойын­шы­ғын дүкен сөрелерiнен ал­дыр­тып тастағаны мәлім. Себебi аме­ри­калық кәсiпорынның тапсырысын орын­да­ған қы­тайлық Dong Lian және Yip Sing ком­па­ния­лары ойыншықтарға құрамында бел­гi­лен­ген мөлшерден көп мырышы бар бояу­­ларды пай­да­ла­ныпты. Мырыш әсiресе нәрестелер мен кiшкентай балалар үшiн аса қауiптi. Ағзаға енген мырыш миды зақым­дайды дейді мәліметтер. Бағам­да­сақ, қытайлық ойын­шық­тар­дың залал­ды­ғына әлем жұртшылығы да алаң. Олар алаңдап қана қоймай, қам-қаре­кет жасап та үлгеруде. Арнайы заң-зәкүндерін қа­был­­дап та тастапты.
Көзі қысық, өзі пысық көршіміздің күл-қоқыстан құрастырған зиянды ойын­шық­та­рын Солтүстік Америка мен Авс­тра­лия­ның дүкендерінде сатуға тыйым салынған. Ресей елі де Қытай ойыншықтарын зерттеу нәтижесінде оның құрамында улы химия­лық заттардың көптігін анықтаған соң, дайын өнімдерді кері қайтарып, тіпті осы­ған байланысты арнайы заң қабыл­дады деген дерек те бар.
Мамандардың айтуынша, Қытайдан келген ойыншықтар халықаралық стан­дарт­тарға сәйкес келмейді. Олардың құра­мын­дағы зиянды химиялық заттар: фенол – бекiтiлген нормадан 1,2-1,4 есе; қор­ғасын – 1,7; кадмий – 1,6-4,0; фор­маль­дегид 1,2-4,1 есе артық. Химиялық зиянды зат­тар фенол, формальдегид бала жүйкесiне әсер етедi, терiге тез сiңедi. Ауыр металл тұздары: кадмий, қорғасын улы химия­лық заттардың құрамына кiредi. Мәселен, кадмий тыныс алу жолдары мен асқазанға зиянды әсер етсе, қорғасын ағзада жина­лып, созылмалы улануға себеп болады екен. Ал осындағы фенолды алайық. ҚР Үкіметінің 2008 жылғы 27 ақпандағы №201 қаулысымен бекітілген «Балаларға арналған өнімдер мен бұйымдардың қауіп­сіздігіне қойылатын талаптар» тех­ни­ка­лық регламентінде фенолдың мөлшері 0,05-тен аспауы керек деп нақты көр­сетілген. Формальдегид 0,003-тен ар­тық болмауы тиіс. Кадмий қаулы-қарармен бе­кітілген тізімде атымен жоқ. Өйткені ол – жоғары улы металл, батарейкаға пай­да­ла­нылады. Алайда тізімде болмаса да, ол ойыншықтардың құрамында бар. Фор­маль­дегид те жетісіп тұрған жоқ, өте улы зат, өлі денелерді сақтауға пайдаланылады. Бірақ сөйте тұра, осындай улы заттардың жиын­ты­ғы­мен сәбилер күнде ойнайды. Дәрігерлер сәбилер арасында бұл күнде әртүрлі ал­лергия ауруының да күрт көбейіп отыр­ғанын жасырмайды. Оның бір себебін қытайлық ойыншықтардан іздесек, адас­пай­мыз. Алдағы уақытта әлемдегі ойын­шық индустриясының 75 пайызын қы­тай­лықтар шығаруы мүмкін деген мәлімет тағы бар.
Қытай ойыншық өндірісі қауым­дас­ты­ғы­ның дерегіне қарағанда, онда 30 мыңға жуық әртүрлі ойыншық шығарылады. Қазіргі таңда балаларға арналған Қытай экспортын, негізінен, Орталық Азия елдері мен АҚШ және Еуроодаққа кіретін мем­ле­кеттер тұтынатын болып отыр. Еуроодақ елдері Қытайға қатаң талап қойған. Онда олар қытайлық өндірушілер ойын­шық­тар­дың қауіпсіздігіне назар аударуы тиіс деген талапты ұстаныпты. Ал біз ше? Біздің ұстанғанымыз қандай? Қытайдың айтулы фирма-компаниялары емес, коопе­ра­тив­те­рі шығарған ойыншықтарының сырт кел­беті, сықпытының өзі бала түгіл, үлкен адамды шошытқандай. Басы үлкен, көзі дәу. Аяқ-қолы мен денесінің пропорциясы сақталмаған мүгедек, жарымжан ойын­шық­тар. Мұның бала психологиясына кері әсер ететінін психологтер де айтып отыр.
Ерлан МҰСТАФИН, психолог:
– Ойыншық – бала үшін күнделікті тұтынатын әлеуметтік құралы. Сон­дық­тан да ол баланың жүйкесіне, мінез-құлқына әсер етпей қоймайды. Мә­се­лен, үлкендер газет оқып, интернетті пай­даланатыны секілді, ойыншықтың да ықпалы балаға дәл сондай. Баланың қалыптасуына, ой-өрісін кеңейтуде ойын­шықтың маңызы зор. Қытайлық ойын­шықтардың сапасыздығына келісемін. Біріншіден, ол ойыншықты жасау үшін ойлап табу керек емес пе? Ал оны ойлап тапқандар – біздің ұлт­тың менталитетінен бейхабар адамдар. Сон­дықтан олар өздеріне бейімдеп жа­сай­­ды. Осыдан келіп баланың бол­мыс-бітімінде қайшылықтар пайда болады. Бала­ға кері әсер етеді. Екін­шіден, Қытайдың атақты, сапалы ком­па­ниялары жасаған ойыншықтар емес, кооперативтерінің өнімдері бүгінде нарықта жүр. Ал олардың сапасының қаншалықты екенін көзіміз көріп отыр.
Мән-мағынасыз мультфильмдер ұрпа­ғы­мыздың санасын уласа, денсаулығын қытайлық ойыншықтар құртып жатыр. Мульт­фильм демекші, осы арада айтпай кетпеске болмас. Бұдан біраз бұрын ресей­лік бір телеарна шетелдің мультфильміндегі ұсқынсыз бейнелерді ондағы муль­ти­пли­ка­торлардың есірткі шегіп алып бей­не­лей­тінін ашық айтты. Бұл сөздің жаны бар. Өйткені бауыр еті балаларымыз күнде теле­дидардан көретін мультфильмдегі ұсқынсыз кейіпкерлер сау адамның қолы­нан шыққан дүние еместігін аңғару қиын емес. Оны білу үшін асқан данышпан болу­дың да қажеті жоқ. Сосын ертең безбүйрек ұл, мейірімсіз қыз қайдан шықты демейік...
Жалпы, білгіштер біздің елімізде ойын­шық шығаратын шикізат та, мүмкіндік те бар деседі. Тек қолдау қажет. Сонымен қа­тар ойыншыққа сұраныс өспесе, кемі­мей­тінін де деректер көлденең тартады. Тіпті Ресейдің өзінде ойыншық нарығының 80 пайызын Қытай жауып отырса керек. Демек, Қытайдан ағылған улы ойыншық алда­ғы жылдарда да айылын жимайды. Бұл арада қазақ та өзге елдер сияқты, Қы­тай­ға ескерту жасауы керек секілді.