Ұлттық құндылықтағы бұйымдарымызды неге үлкен индустрияға айналдыра алмай отырмыз?

«Шеврон» компаниясының әлеуметтік жобасы
Қолөнер туындысы қайталанбастығымен, экзотикалығымен бағалы, сондықтан да нарықта әрдайым сұранысы жоғары. Осы жағынан алғанда, бағзы заманнан келе жатқан қазақтың ұлттық ою-өрнегі, таңбалары да көпті таңғалдырып, көнелік тартымдылығымен әлемдегі қолөнер туындыларына дес бермесі анық. Бірақ осындай мүмкіндіктің барына қарамастан, өкінішке қарай, елімізде қолдан жасалатын ұлттық бұйымдар үлкен бір индустрияға айнала алмай отыр. Еліміздің түкпір-түкпірінде қолынан өнері тамған шеберлер толып жатыр. Бірақ олардың барлығының басын қосатын бізде жалғыз ғана одақ бар екен. Оның да қаржылық мүмкіндігі шектеулі. Салдарынан, ата-бабадан балаға мұра болып жатқан ұлттық құндылықты көркемдікке айналдырушы қол­өнершілеріміздің, ісмерлеріміздің, ұсталарымыздың таланты назардан тыс қалып, бұл сала жетімдік күйін кешуде екені жасырын емес...
Тәуелсіздіктің ұлтына, халқына берген жемісінің бірі – ұлттық құндылықтардың жаң­ғыртылуы. Бүгіндері қызы тұрмысқа шықса, ата-баба дәстүрімен жасауын әзір­леп, ұлын сүндеттесе, ұлттық киімнің үлгі­лерін іздеп әуре-сарсаңға түсетін ағайын­ның соңғы жылдардағы қолөнер бұйым­дары­на деген сұранысы артқаны шындық. Бірақ, өкінішке қарай, оларды өз қолымен әзірлеп сатылымға шығаратын шебер аз. Нақтырақ айтқанда, елімізде ұлт­тық құндылықтар ұсталарының басы шашыраңқы. Қарап тұрсаңыз, қара ба­зарда самсап тұрған көрпе мен төсе­ніштер өзбек пен қырғыздікі. Арзан демесеңіз, отан­дық шебердің қолынан шыққан дү­ниеге сапасы жағынан олар бәсекелесе алмайды. Қазір той жаса­майтын қазақ жоқ және әр тойда қазақы салтпен бата беру, жүк жөнелту сынды дәстүрлер орында­лады. Әжелерге оюлы қамзол, аталарға ша­паны мен тақ­иясын кигізетіндердің бұл – қазіргі жақсы әдеті. Демек, тапсырыс бар, бірақ сол тап­сырыс­тарды қанағаттандырып жатқан өзіміз емес, өзгелер екендігі іші­ңізді ашытады. Осы мәселенің мән-жайын білмек ниетте Қазақ­стандағы Қолөнер­шілер ода­ғына хабар­ластық. Аталған одақ­тың төр­айымы Айжан Бек­құлова ханым­ның ай­туынша, шеберлерді оқыта­тын және олардың қолынан шыққан бұйымдарды сатылымға шығарып, тапсырыс қабыл­дайтын орын­дардың жоқтығы – бүкіл республикаға тән проблема. Қаншама жұ­мыс­сыз әйелге қол­өнер шебер­лігін үйре­тіп, кішігірім кәсіп­орындардың ашылуына мұ­рындық болып жүрген А.Бекқұлова «ұлт­тық қолөнер өнім­деріне нарықта сұра­ныстың өте көп болуы қуантып, қолдаудың жоқ­тығы қынжылтады» деп отыр.
Айжан БЕКҚҰЛОВА, ҚР Қолөнершілер одағының төрайымы, ҚР Суретшілер ода­ғының және WCC - Europe мүшесі:
– Қазір ауылдық жерлерде кім көп, үйінде жұмыссыз отырған әйел көп. Егер оларды қазақтың қолөнеріне баулып, оқы­тар болсақ, біріншіден, жұмыспен қамтып, екін­шіден, ұлттық құндылық­тары­мыздың және бүгінде ұмыт қалып бара жатқан ұлттық мә­де­ниетімізді қайта қал­пына келтіріп, бүкіл әлемге паш етер едік. Өскелең ұрпақ осылай­ша қазақтың қол­өнерімен бейтаныс, ба­тыс­тық өнім­дерді тұтынып жүре беретін болса, бола­шақта қазақ халқында өмірі ұлттық мәде­ниет болмағандай күй кешеріміз анық. Бүгінгі қоғамда қолөнерге деген, оның ішінде ұлттық нақышта әзірленген бұйым­дарға сұраныс жетерлік, бірақ мемлекет тара­пынан бұл салаға қолдау жетіңкіремей отыр. Қолөнерді де кәсіпке айналдыруға болады, бірақ кәсіп ашу үшін қомақты қаражат қажет емес пе?!.
Ақтаулық шеберлерге қолөнершілер орталығы қажет
Айжан Бекқұлова ханым айтпақшы, расында да, қолөнерді кәсіпке айналдыру әбден мүмкін. Бірақ ақша табу мақсатында ғана өндірілетін тауардың сапасы тұрақты бола бермесін естен шығармаған абзал. Республика бойынша Ақтау қаласында қолөнер шеберлерінің қолынан шыққан дүниелерге сұраныс өте көп дегенді естідік. Сөйтіп, елімізде жыл сайын ұйымдас­ты­ры­латын республикалық Шеберлер байқауы­ның 2011 жылғы жеңімпазы Әуез Сағы­наева­мен тілдестік. Оның айтуынша, Ақтау қаласына келетін шетелдік туристер өте көп және олар қазақтың ұлттық ою-өр­нектері­мен кесте­леніп, тоқылған базар­лықтарды іздеп біраз әуре-сарсаңға түсетін көрінеді. Себебі бүкіл қала бойын­ша қолөнер­ші­лердің ұлттық нақышта жасаған бұйым­дарын сататын бір-екі ғана дүкен бар. Сондықтан «мұнайлы қалада базар­лықтар шығаратын зауыт ашылса» дейді Ә.Сағы­наева.
Әуез САҒЫНАЕВА, ҚР Қолөнершілер одағының мүшесі, қолөнер шебері:
– Бір қалада базарлықтар сататын сауда орнының саусақпен санарлық қана болуы дұрыс емес, әрине. Себебі елімізге келіп жатқан туристер қайтарларында есте­лік ре­тінде жергілікті кәдесыйларды сатып алғылары келеді. Одан бөлек, қа­зақтың алаша, көрпе, киізден жасалған тұрмыстық заттарына деген сұранысы жыл өткен сайын артып келеді. Бірақ оны шыға­рып жатқан зауыт та, қолөнерге оқытатын орталық та жоқ. Жалғыз «Шев­рон» компа­ния­сының кө­мегімен ауылдық жерлерді аралап, тре­нингтер өткізіп, жұмыссыз әйелдерге қолдан тоқыма тоқу, киізден шәркей жасау, жүнді дұрыс пайда­ланып, күнделікті тұрмыста қажетті заттар­ды жасап шығаруды үйретіп жүрміз. Егер зауыт ашылса, соның жанынан-ақ қолөнер ше­берлерін оқытатын орталық ашар едік.
Расында да, Қолөнершілер одағының жер-жерді аралап өткізіп жүрген тре­нинг­терін Шеврон компаниясы қаржы­ландырып жатқанын естігенбіз. Олардың алыс-жақын шет мемлекеттерде ұйымдас­тырылатын байқауларға біздің шеберлер­дің қатысып, тәжірибе алмасуларына мұрын­дық болып отырған да жайы бар екен. Онысына мың алғыс! Бірақ бұл теңізге құйылған бір тамшы секілді ғана. Бүтін бір саланың мә­селесін бір демеушінің қаржы­ландыруы арқылы шешу мүмкін емес. Мәселен, бір­неше жарыста жүлделі оралған шебер­леріміз енді бұл та­лант­тарын өз елімізде сынап, оны кәсіпке айнал­дырайын десе, қаржы мәселесі қол­байлау болып отыр. Қолөнершілер ода­ғынан белгілі мөлшерде қаражат бөлініп, несие есебінде шеберлерге беріледі екен. Бірақ несиенің аты несие емес пе?! Сол се­кілді түрлі дамыту қор­ларының ұсынатын қаржылай көмектері бар. Бірақ ол да үстеме ақымен қайта­рылуы тиіс бол­ғандықтан, шеберлер тәуекелге бас тіге алмай отыр. «Несиелердің пайыздық мөл­шер­лемелері тым жоғары болғандықтан, қарызға кімнің кәсіп ашқысы келер дейсіз? Ол аздай, бизнес жоспар, кепілдік, салық құжат­тамаларын сұрайтын қорлармен жұмыс жасау өте қиын. Егер бізге жұмыс орны мен мемлекет тарапынан қаржылай қолдау көрсетілсе, бұл істі мықтап өз қолы­мызға алар едік. Әйтпесе жалғыз «Шев­ронға» бүкіл Қазақстандағы қолөнер саласын қаржы­ландыру оңай тимесі анық», – дейді Әуез Сағынаева.