Су ішіп семіріп барамыз

Қазір қай дүкенге кірсеңіз де самсап тұрған сусынға көз сүрінеді. Сырт бейнесі бірінен-бірі әдемі, көз тартатын түрлі-түрлі соктар, нектарлар, лимонадтар, суық шайлар, минералды сулар тізбек-тізбе­гімен бой түзеп тұр. Теледи­дар­дағы жарнамалары да жанға жағымды. Жарнама­шылардың сөзіне сенсек, тіпті жұмақтың суындай. Алайда олардың құрамында не бары жайлы ешкім бас қатырып жүрген жоқ. Ең бастысы – шөл басса болғаны.
Нұрбек, Алматы қаласының тұрғыны:
– Шынымен де, дүкеннен сусын сатып алғанда оның шығарылған уақы­тына да, құрамына да көңіл бөлмейді екенмін. Суық болып, шөл басса бол­ғаны. Ал қонақ келгенде дастарқанға қою үшін жақсы болар деген оймен сырт көрінісі әдемі, сәл бағасы қымбат­тауын аламыз. 
Сусын сатып, ақшаның мұхитында жүзіп жүргендерге де керегі сол. Оларды тұтынушының денсаулығы қызықтырмай­ды. Олар үшін ең бастысы – пайда табу. Өкінішке қарай, сол сусындардың құрамын да, жарнамасын да бақылап жатқан ешкім жоқ. Стандарттау, метрология және серти­фикаттау саласы мамандарының айтуына қарағанда, олар жаңа шығарыла­тын тауарларға тексеру жүргізіп, талапқа сай болған жағдайда ғана сәйкестік туралы сертификат береді. Ал дүкенде сатылып жатқан тауарлардың адам денсаулығына зияндығын СЭС мамандары жылына бір рет жоспарлы түрде немесе тұтынушы­лардан шағым түскен жағдайда тексереді екен.
Салтанат БӨПЕЖАНОВА, Алматы қалалық Алатау ауданы бойынша МСЭҚБ тағам нысандарын қадағалау бөлімінің жетекші маманы:
– Барлық дүкендерді үнемі тексеріп отыру мүмкін емес. Мемлекеттік сани­тариялық-гигиеналық қадағалау бас­қар­масы мамандарымен дүкендерден және қоғамдық тамақтану орындары­нан азық- түлік өнімдері 2010 жылдың 28 мамырында № 299 Кедендік одақ шешімімен бекітілген «Санитарлық-эпи­демиологиялық қадағалауға  (ба­қы­лау) жататын тауарларға қойылатын санитарлық- эпидемиологиялық және гигиеналық бірыңғай талаптар» құжа­тына сәйкес, жоспар бойынша жылына бір рет зертханаға алынып тексеріледі. Сондай-ақ тұтынушы уланып қалған жағдайда шағым бойынша тексеру жүргіземіз. Кей жағдайда комитеттен нұсқау келгенде, сол негізде тексереміз.
Осындай олқы тұсты ұтымды пайдалан­ған кейбір алаяқ кәсіпкерлер, сәйкестік туралы сертификат алып алған соң, сапа жайын ұмытып, пайда табу жолын қарас­ты­рады. Сусынға қосылуы тиіс табиғи өнімнің орнына арзан химиялық қоспалар қосады. Ал енді бірі қара суға химиялық дәмдеткіштер, бояулар, қант дәмін беретін қоспалар, лимон қышқылын қосып, сусын деп сата береді. Ал заттаңбаға (этикетка) көзге көрінер-көрінбес етіп, барды- жоқты тізіп жазып қояды.
Мән-жайдың ақиқатын білмек болған мамандар дүкендерде саудаланып жүрген сусындарды сатып алып, зертханаға тапсырып, бейресми сараптама жүргізген. Сараптама нәтижесі сусын құ­рамының заттаңбада көр­се­тіл­генмен сәйкес кел­мей­тінін анықтаған. Ал кейбір сусын құ­ра­мын­да адам денсаулығы­на зиянды қоспалар бары белгілі болған. Зертхана ма­мандары жергілікті «Тархун», «Саяны» және «Бай­кал» атауын иеленген сусындарды ішуге жа­рамсыз деп тапқан.
Төрегелді ШАРМАНОВ, академик, Қазақ тағамтану академиясының президенті:
– Расымен де, бүгінде дү­кенде сырты жылтыраған су­сын­ның неше түрі бар. Оның ішінде өзге елдікі де, өзі­мізде жасап шығарылатыны да же­тер­лік. Өкінішке қарай ,олардың арасында адам денсаулығына зиянын тигізетін сусындар да кездеседі. Оны көпшілік біле бермейді. Мысалы, көп сусын­дар­дың құрамына әртүрлі химиялық қос­палар мен аса көп мөлшерде глюкоза қосылады. Құрамындағы қант пен көмір қышқылы мөлшерден көп бол­ған­да, ол семіздікке ұрындырады. Ал семіздік жүрек қан-тамырлары ау­руы­на, қант диабетіне әкеліп соқтырады.
Ал енді табиғи шырындар (натураль­ный сок) жайлы сөз қозғайық. Бүгінде та­би­ғи шырынның атауы да, бағасы да әртүрлі. «Мөлшері бірдей, бірақ ба­ға­сының әртүрлі болуы оның құрамындағы табиғи шырынның мөлшеріне бай­ла­нысты» дейді мамандар. Олардың айтуына қарағанда, табиғи шырын деп жүргеніміз шәрбәт екен. Яғни шәрбәт құрамында 10-нан 50 пайызға дейін табиғи шырын, ал қалғанын су, қант, лимон қышқылы, дәм­деуіш­тер мен ароматизаторлар құрайтын көрінеді. «Бағаларының әртүрлі болуы да табиғи шырын мөлшеріне байланысты» дейді мамандар.
Сондай-ақ мамандар дүкенде саты­ла­тын квас сусынының бірде-бір талапқа сай келмейтінін айтады. Ал энергетикалық сусындар жайлы мамандар дерегі мүлдем адам шошырлық. Зерттеу жүргізген валео­лог-дәрігерлердің мәліметінше, энер­ге­ти­калық сусындар адамға қуат бермейді, ке­рісінше, адамның бойындағы артық қуатын сорып алады. Яғни адамға өмір бойына белгілі бір мөлшерде қуат беріледі. Қуат таусылғанда адамның тіршілігі тоқ­тайды. Мамандардың пайымдауынша, энер­гетикалық сусынды шамадан тыс пай­да­ланғанда адам бойындағы қорда тұрған қуат бөлінеді. Нәтижесінде, адам өмірі қыс­қа­рады. Зерттеу нәтижесі энергетикалық сусын­дар құрамында адам денсаулығына зиянды таурин және глюкуронолактон зат­та­рының бір шөлмектегі мөлшері рұқсат етіл­ген шамадан 250 есе артық екенін анық­таған. Ал кейбір энергетикалық сусын құрамында кофеин мен спирт бар екені белгілі болды. Мұндай қоспаның адам ден­саулығына аса зиян екенін мамандар мәлім етіп отыр.
Сондықтан да мамандар сусын ретінде белгілі бір мөлшерде шай, какао, кофе ішуді ұсынып отыр. «Ең абзалы, нағыз таби­ғи сусын – қымыз бен шұбат ішу»  дейді мамандар. Өйткені қымыз бен шұбат тек сусын ғана емес, олардың адам ден­сау­лығына тигізер пайдасы мол.
Күләш ШЫНЫБАЕВА, балалар дәрігері:
– Сонау ерте заманнан-ақ тағам болып келген қазақ халқының ұлттық сусыны қымыз бен шұбатты дүйім жұрт­шылыққа мойындата алмай жүр­геніміз көңілге қаяу түсіреді. Бұл сусындардың өкпе ауруларына, әсі­ресе, туберкулезге қарсы қолда­ны­ла­тыны ерте кезден-ақ белгілі бол­ған. Бүгінгі таңда қымыз бен шұбаттың емдік қасиетін ғалымдар дәлелдеп берді. Құрамында А, В1, В12, Д, Е, С ви­таминдері бар қымыз тубер­кулез, гас­трит, холецистит, энтерит пен эн­тероколиттің асқынған түрлеріне, жү­рек қан-тамырлары, жүйке және ас­қо­рыту жүйелеріне, қан айналымын жақ­­сартуға, тоқішек пен асқазандағы жа­­ра­ға ем.