Отандық медицина отаның жаңа түріне дайын

Естіген де бар, естімеген де бар, ежелгі Қытайда кәдімгі бауырды дәрі ретінде пайдаланған деседі аңыздарда. Ал тарихшылардың зерттеулеріне қарағанда, бұл аңыз емес, ақиқат. Жер қойнына енген адамның бауырын тәнінен ажыратып алып, онымен тасжүрек, қатыгез жандардың мінезін жөнге салғандары, кім біледі, рас та шығар... Міне, бауырдың қасиеті қандай! Адамның сана-сезіміне, таным-түйсігіне қалай әсер етсе, бауыр адам ағзасы үшін де соншалықты маңызды. Сондай-ақ бауыр өте нәзік.  Ол – адам ағзасының химиялық зертханасы іспетті. Бауырдағы 300 миллиардқа жуық жасушалар қаннан ағзаға керек қышқылдар мен қорек болар өнімдерді бөлу рөлін атқарады. Оларды сүзгілеп отырады.
Медицина ғылымына көз жүгіртіп оты­рып оқып-білгеніміздей, бауыр алмас­ты­ру­дың екі түрі бар. Бірі донор арқылы, екін­шісі туыстық трансплантация. «Ба­уы­рын алмастырған науқастардың 95 па­йыз­ға жуығы аяқтарынан тік тұрып кетеді» дей­ді деректер. Әлем бойынша айтсақ, жал­пы, трансплантация қарқын алу үс­тін­де. Бір жылда жасалатын мұндай оталар са­ны – 40 мыңға жуық. Енді әңгіменің тоқ­етеріне келсек, біздің елде донорлық мә­селесі көп көтерілсе де, ақыр соңында сұ­рау белгісінде қалады. Сол себепті де дұрыс жол­ға қойылмай-ақ қойды. Өйткені қоғам да­йын емес. Ал шетелдерде әлем елдері­нің бар­лығына ортақ проблема са­на­лып отыр­ған ағза тапшылығы көлденең тұр­ғанымен, біздегідей қоғам тарапынан та­лас жоқ. Бірқатар елдерде тіндер мен ағ­­за­лар базасымен қатар, оларды та­сы­мал­­дау да кең қолданылады. Тіпті бір қа­ладан екін­ші бір қалаға да жеткізіліп жа­та­ды. Ес­те­ріңізге сала кетейік, донордан алын­ған бауыр 8-10 сағат аралығына де­йін ғана жа­рамды. Сол уақыт ішінде ағза ауыс­­ты­ры­лып үлгеруі тиіс. Ал туыстық тран­­с­план­та­ция дегеніміз, бауыры цир­роз­ға ұшы­ра­ған адамға оның өзінің туыс­қаны ба­уы­рының жартысын бере алады екен. Ба­уыр­дың оң және сол жақтары болады. Пы­шаққа түскен бауыр біртіндеп бітіп кет­се керек. Мұндай аса күрделі ота асқан ше­берлікті қажет етеді және ағза ал­мас­тыру шамамен 8-10 сағатқа созыла­тын­ға ұқ­сайды. Негізі, сөз болып отырған ота ме­дицинасы көш ілгері елдердің тә­жі­ри­бе­сінде бұрыннан бар. Айтпақшы, ба­уы­рын беруге келіскен жан мұқият тек­се­ріле­ді жә­не оның дені сау болуы тиіс.
«Донордың жоқтығынан қанша адам қай­тыс болып кетіп жатыр. Егер қоғамның тран­сплантацияға деген көзқарасын өз­гер­тіп, яғни қайтыс болған адамның жа­рам­ды ағзаларын соған зәру жанға қон­ды­­рып отырсақ, қанша өлім-жітімнің са­нын азайтар едік», – дейді мамандар. 
Ал отандық медицина тарихында тұң­ғыш жасалғалы отырған бауырды тран­с­плант­тау отасы жыл соңына қарай жос­пар­­ланып, оны ме­дицина ғылымының док­­торы, жоғары дә­режелі дәрігер, А.Н.Сыз­ғанов атын­да­ғы хирургияның ұлт­тық ғылыми орта­лы­ғы­ның хирургия және бауыр, өт айдау жол­дары мен ұйқы безі бөлімінің мең­герушісі Данияр Тоқсанбаев жасайды. Онымен тілдескенімізде:
– Адамның бауыры үшін, тіпті тек ба­уыр үшін ғана емес, өмірі мен ден­сау­лығына қатысты айтсақ та, аса қауіпті ауру – цирроз. Цирроз – сондай-ақ жиі кез­де­се­тін дерт­тер­дің бірі. Тек Қазақстанда ғана емес, жалпы, бү­кіл әлем бойынша ста­тис­ти­каға үңілсек, жағ­дай мүшкіл. Өздеріңізге бел­гілі, ме­ди­ци­нада қазір гепатиттің бір­не­­ше түрі анық­тал­ған.  Міне, сол гепатит ас­қынса, жоғарыда сөз болған бауыр цир­ро­зына әкеп соғады. Әри­не, цирроздың емі жоқ деп айтуға бол­майды. Бірақ тә­жі­ри­беде жасалып жат­қан мұндай ем-дом құлантаза айықтырмайды, науқас тек белгілі бір уақытқа дейін ғана өзін жеңіл се­зінеді.
Ең дұрысы – ағза алмастыру. Транс­план­тация адамның толық сауығып ке­туіне мүмкіндік береді. Қазір мұндай ота ме­­дицина үшін жаңалық емес. Барлық дер­лік елдер сәтті қолданып жүр. Қазақ­стандағы жағдайға байланысты бауыр трансплантациясын тезірек қолға алмасақ болмайды. Біздің елдегі соңғы мәліметке қарағанда, бауыр циррозына шал­дық­қан­дар саны 1800-2000 адамға жет­кен. Өлім-жітім санын азайтуға ендігі жерде тек ағза алмастыру арқылы ғана қол жет­кізе аламыз. Бауыр ауруларынан қайтыс болғандар жайында нақты мәліметті айта алмаймын. Бірақ жылына 200-250-ге дейін жаңа науқас қосылып жатады.
Ота жасауға дайындығымыз жаман емес. Мен жұмыс істеп жүрген А.Н.Сыз­­ғанов атындағы хирургияның ұлт­тық ғылыми орталығы да, құзырлы ми­нистр­лік те қазір бауыр трансплантация­сын жа­сауға аса ынталы болып отыр. Ма­ман­­­дар­дың шетелдерде білімдерін же­тіл­ді­ріп, тә­жірибе алмасуларына жан-жақты қол­дау көрсетілуде.  Керек медициналық құ­рал-жабдықтар жағы да сақадай-сай Ба­уыр алмастыруды аса қажет етіп отырған нау­қастар саны 72 болса, соның 12-сі ке­лі­сімдерін беріп отыр. Донор солардың өз­дерінің туыстары болмақ. Бұл жерде қай­­тыс болған туыстары деп қалмаңыз­дар. Сап-сау жүрген туыстары өздерінің ба­­уы­рының жартысын бере алады. Нақ­тырақ айт­сам, туыстық трансплантация, – дейді Да­нияр Тоқсанбаев. Ресей, Беларусь және Гер­манияда тәжірибе жинақтап қайтқан оның үлкен іс алдындағы толқуын байқау қиын емес. «Енді ше, бүкіл Қазақстан асы­ға күтіп отыр. Ал ең бастысы, адам тағ­ды­ры шешілгелі тұр емес пе», – дейді ол алаң­даулы екендігін жасырмай.
Отаның нақты қай күні, қай сағатта, қай минутта басталатыны әлбетте белгісіз, бірақ біз сол сәтке Қазақстанның денсау­лық сақтау саласы үшін ең айтулы оқиға ре­тінде құлағымызды түріп жү­реміз. А.Н.Сызғанов атында­ғы хирур­гия­ның ұлт­тық ғылыми орталығы мен оның тә­жірибелі маманы Данияр Тоқсанбаевқа «іс­ке сәт!» демекпіз.

Тарихтан там-тұм
Бауырға ота ең алғаш XVII ғасырдың 1716 жылы жасалыпты. Нақтырақ айтсақ, дәрігер бір әйелдің бауырының пышақ тиген тұсын кесіп алып тастап, орнын тігіп қойған екен. Ал бауыр трансплантациясы дәуірі 1960 жылдардың бас шенінде басталады. Бауыр трансплантациясын жасаған алғаш хирург – Томас Старзл. Белгілі хирург 1962-1981 жылдар аралығында АҚШ-тағы Питтсбург университетінде жұмыс істеген. Ол өзінің 1963 жылы жасаған бірінші отасының сәтсіз аяқталғанына қарамастан, 1967 жылы бағын тағы бір сынайды. Бірнеше жыл қатарынан жан-жақты дайындалған ғалымның екінші отасы оның есімін асқақтатып, төрткүл дүниеге танымал етеді.