Олимпиада ойындарының астарындағы саясат
Төрт жылда бір айналып келетін Олимпиада – күллі әлемді спорт сиқырымен арбап, жауласқанды табыстыратын бейбітшілік миссиясы орасан зор, бәсі биік аламан дода. Осымен өз тарихында үшінші мәрте Олимпиада ойындарын өткізу мәртебесіне ие болып отырған Лондон Олимпиадасы саяси рең алғандай. Фолкленд аралдары үшін 30 жыл бойы Ұлыбританиямен тартысып келе жатқан Аргентина Президенті Лондон Олимпиадасына барудан бас тартқанын мәлімдесе, Еуроодақ елдеріне әлдеқашан жолы жабылған Белоруссия Президенті А.Лукашенкоға Лондон Олимпиадасының мәртебелі мейманы болу бақыты бұйырмады.
Олимпиада – ежелден бейбітшіліктің додасы
Ежелгі Грекияда б.з.д. 776 жылдары пайда болған спорттық ойындар 1896 жылдан бастап француздың қоғам қайраткері барон Пьер де Кубертеннің бастамасымен қайта жаңғырды. Жарықтық Кубертен айтып кеткендей, спорт бейбітшілікке қол жеткізудің төте жолы деп есептелуі керек. Олимпиада ойындары кезінде соғыстар тоқтатылып, тыныштық орнайтын болған. Тіпті бір айдан үш айға дейін бүкіл Эллада жерінде қару жұмсауға, тіпті ойынды тамашалаушыларға қару-жарақпен келуге тыйым салынған. Антикалық Грекия Олимпиадасына тегі гректен шыққан атлеттер қатысып, стадиондарға варварлар жіберілмеген. Рим императоры Тиберий Олимпиада ойындарына қатысып қана қоймай, төрт атты арбамен жарысудан чемпион атанған екен. Сайып келгенде, спорт ежелгі Грекияда мемлекеттік саясаттың құрамды бөлігі саналды. 1992 жылы Халықаралық Олимпиада комитеті Югославияның ыдырап, территориялық жанжалдардың өршуіне байланысты барлық халықты Олимпиада ойындары кезінде соғыстан бас тартып, бейбітшілікке шақырды, сөйтіп, «олимпиадалық бейбітшілікті» жаңғыртуға талпыныс жасады. Бүгінде бұл дода әлемдік сипат алғанымен, саясаттың салқынынан ада бола білген жоқ. Барон Кубертен спорт пен салауатты өмір салты арқылы Пруссиямен үздіксіз соғысып жатқан өз елі Францияның ұлылығын паш етіп, күшті әскер құру мақсатында антикалық дәстүр ізімен Парижде Олимпиада өткізуге талпынды. Алайда еуропалық елдер қазіргі заманғы Олимпиада ойындарын Грекияда өткізуді ұйғарды. 1896 жылы Афиныда өткен тұңғыш Олимпиада ойындары гректердің ұлттық рухын оятып, арада бір жыл болар-болмастан Түркиямен соғысқа киліктіріп жіберді.
Олимпиадаларға бойкот жариялаудың сыры неде?
Тарихта бірнеше Олимпиада соғыстың кесірінен өтпей қалды. Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында VI жазғы Олимпиада ойындары, XII, XIII жазғы Олимпиада ойындары және V, VI қысқы Олимпиада ойындары Екінші дүниежүзілік соғыс болғандықтан өткізілмеді. Олимпиада ойындарына саясаттың қатаң ережелері өз әмірін жүргізбей қойған жоқ. Аламан додалардың астарындағы саясаттың қоясын ақтару мүмкін емес. Дегенмен Олимпиадалардың кейбір саяси сәттеріне, бойкоттар сырына шолу жасағанды құп көрдік. 1908 жылы Лондонда өткен Олимпиаданың ашылу салтанатында әр ел өз туын көтеріп шықты. Сол кезде Ресей империясының құрамындағы Финляндияның өз туын көтеріп шығуына Ресей рұқсат етпеген соң, бұған қарсылық ретінде ешқандай ту алмай-ақ шерулетіп өтті. Бір қызығы, сол Лондон Олимпиадасында Ресей империясы 3 медаль иеленсе, финдіктер 5 медаль олжалаған екен. Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін 1920 жылы Бельгияның Антперпен қаласында өткен Олимпиадаға 29 ел қатысты. Алайда Бельгияны басып алып, кейін сол соғыста жеңіліс тапқан Германия, Австрия, Болгария, Венгрия мен Түркия спортшылары бұл Олимпиадаға шақыру алған жоқ. Дегенмен Германия құрамасы 1928 жылы Нидерландының Амстердам қаласында өткен Олимпиадаға шақырылды. Есесіне, 1936 жылғы Берлинде өткен Олимпиада ойындарына гитлерлік германия үлкен мән беріп, 25 миллион рейхмарка бөліп, доданың ақпараттық-насихаттық жағына көңіл бөлді. Сол Олимпиада қарсаңында еврейлерді құрама сапына өткізбей, Берлиндегі сығандарды концлагерьге айдап жіберген болатын. 1940 жылы Жапонияда Олимпиада өтуі тиіс еді, алайда Қытаймен соғысты желеу еткен Күншығыс елі ойындарды өткізуден бас тартты. Финляндия бұл Олимпиаданы Хельсинкиде ұйымдастыруға талпынғанымен, 1939 жылы кеңес әскерлерінің басып кіруіне байланысты, іле-шала Екінші дүниежүзілік соғыстың басталып кетуінен Олимпиада жайына қалды. Жаһандық соғыстан кейін 1948 жылғы Лондон олимпиадасына басқыншы елдер Германия мен Жапония құрамасы қатыстырылған жоқ, есесіне, Италия Олимпиадаға жіберілді. Алайда Ұлыбританиядағы Олимпиадаға антигитлерлік коалициядағы одақтастарды арасындағы салқындық пен қырғиқабақ соғыстың басталуына себепші болған Уинстон Черчилльдің мәлімдемесіне орай Кеңес Одағы қатысудан бас тартты. 1952 жылғы Хельсинкидегі (Финляндия) Олимпиадаға Қытай қатыспай қалды. Бұған себеп Халықаралық Олимпиада комитеті додаға Қытайдың жауы Тайваньды қосуы еді. 1956 жылы болған Мельбурн (Австралия) Олимпиадасына халықаралық саясаттың салқыны тимей қоймады. Нидерланды, Испания және Швейцария Венгриядағы көтерілісті кеңес әскерлерінің басып-жаншуына байланысты қарсылық білдіріп, Олимпиадаға қатыспай қойды. Венгрияның құрамасы социалистік тудан бас тартып, 1918 жылғы үлгідегі өз туын көтеріп шықты. Су полосынан Венгрия мен КСРО құрамасы жартылай финалда кездесіп, 4-0 есебімен мажарлар жеңіске жетті. Бұл Олимпиададан соң көптеген венгр спортшысы өз еліне қайтудан сескенді. Бұдан басқа Суэц дағдарысы кезінде Израиль, Ұлыбритания мен Францияның Мысырға басып кіруіне қарсылық білдірген Камбоджа, Мысыр, Ирак пен Ливан Мельбурн Олимпиадасына спортшысы жіберген жоқ. Апартеид саясатын жүргізген ОАР еліне 1964 жылғы Токио Олимпиадасына баруға шектеу қойылды. ОАР-ға салынған бұл тыйым Апартеид құлаған соң ғана 1992 жылы алынып тасталды. 1980 жылғы Мәскеу Олимпиадасына алпауыт спорт державалары АҚШ, Германия, Жапония бастаған 64 мемлекет қатыспай қалды. Бұған себеп КСРО-ның Ауғанстанға әскер кіргізуі болатын. Сол Мәскеу Олимпиадасына 81 елдің ғана құрамасы келді. 1984 жылғы Лос-Анджелестегі Олимпиадаға өз спортшыларының өміріне байланысты қауіптенген КСРО-мен бірге 13 социалистік ел (Эфиопия, Ангола, Лаос, Вьетнам т.б.) қатысудан бас тартты. 1988 жылғы Сеул Олимпиадасына Солтүстік Кореяға қолдау танытқан Никарагуа, Куба мен Эфиопия қатыспады. Тәлібтер спортқа тыйым салған соң, Ауғанстан 2000 жылғы Сидней Олимпиадасына қатыса алмады. 2004 жылғы Афины ойындарында Иран басшылығы өз спортшыларына израильдік спортшылармен сайысуға тыйым салғаны есте қалды.
Саясиланған олимпиадалар:
.jpg)
