Медициналық қалдықтар қайда кетіп жатыр?

Қа­перден шығып, көзден та­са қалған бір мәселе бар. Ол – ме­ди­ци­налық қал­­­­­дықтардың жағдайы. Әдетте тұр­­мыс­­­­тық, өндірістік қалдықтар ту­ра­лы аз айтылмайды. Есесіне, зия­ны мен за­­лалы зор медициналық қал­дық­­тар­дың «тағдыры» туралы әңгіме аз. Бі­ле-білгенге аңдамаса, олардан ке­летін зар­­дап орасан. Қазіргі таңда бұл ме­ди­ци­­­налық қалдықтарды тендерді ұтып ал­­­ған ұйым-кәсіпорындардың қалай өр­­­­теп, қайтіп жойып жатқанын бақылап жат­­­қан құзырлы орын кемде-кем. Ал бұл про­­блема бір ел ғана емес, бүтін әлем­нің басын ауыртып, балтырын сыз­дат­қан жайт...
Өйткені жыл сайын емес, күн сайын медициналық ме­кемелердің қызметі барысында қолданылатын дә­рілік препараттардың тізімі де, пайда болатын қал­дық­тардың қаупімен қатар ауқымы да артып келеді. Сон­дықтан эпидемия пайда болу қаупі де бар. Жал­пы, әлем тәжірибесінде медициналық қалдықтарды за­лалсыздандыру және оларды өңдеу тұрмыстық қал­дықтарды өңдеуге қарағанда, әлдеқайда қым­бат­қа түсетін көрінеді. Сондықтан да көп жағдайда бұл қал­дықтарды жою кезінде санитарлық талаптар орын­дал­май қалады. Себебі ол мұндай қызметті ат­қа­рушылар үшін қымбат. Сондықтан олар оңай жо­лын іздейді. Ал оңай жолы – арнаулы пештерде емес, қа­рапайым жол­мен өртеу болып тұр.
Мәселен, шетелде медициналық қалдықды өр­теу­дің 1 тоннасы 500 доллардан 1500 долларды құ­рай­ды екен. Бізде 2000 долларға жуықтайды деседі. Әлем­дік тәжірибеде оларды жою үшін термикалық әдіс-тәсілдер кеңінен қолданылады. Оның ішінде өр­теу, химиялық-механикалық өңдеу, гаммал-сәуле­лен­діру, химиялық фиксация секілді тәсілдер бар. Со­нымен қатар әлі де сынақта жүрген әдістер де аз емес секілді. Айталық, күлгін сәулемен сәулелендіру, ла­­зерлік сәуле және т.б. Солай бола тұрса да, батыста ме­­дициналық қалдықтарды жоюға қатысты аталған бар­лық қызметті белгілі бір фирмалар тиянақты жү­зе­ге асырса керек. Ол қызметтердің қатарында жи­нақ­­таудан бастап, буып-түю, тасымалдау және қал­дық­­тарды өңдеу бар. Ал бізде медициналық қал­­дықтарды өңдеуді ұтып алған ұйымдардың «ақ­таң­дақтары» көп болып тұр.
Ме­дициналық қалдықтың қауіптілігі сонша, Дү­ние­жүзінің денсаулық сақтау ұйымы бұларды за­лал­сыз­дандыруда өртеуді ұсынған болатын. Бұл мәселеде хи­миялық тәсіл де тиімді. Бірақ одан қалған хи­мия­лық қалдықтарды жою тағы туындайды. Сондықтан да өртеу ұтымды болып отыр. Ал қалдықтар талапқа сай өртелуде ме? Ол енді осы күні біздің ел үшін шақшадай басты шарадай етіп ойланатын шаруа.
Қазақстанда 15 мыңға жуық емдеу-алдын алу ме­ке­ме ұйымдары бар екен. Оның арасында ауру­ха­насы, емханасы, дәріханасы және өзге де медициналық қал­дықтар шығаратын ұйымдары бар. Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық бақылау комитетінің 2006 жылғы дерегі бойынша, жылына 12 мың тонна медициналық қалдық пайда болады.
Ол – орташа есеппен күніне 32 тонна ме­дициналық қалдық. Ал Дүниежүзілік ден­саулық сақтау ұйымының дерегі ауру­ханадағы әр төсек­тен 1-2 кг медициналық қалдық шығады дейді. Сондықтан да қазіргі таңда медици­налық қалдықтардың саны көр­сетілгеннен әлдеқайда көп, бір­неше есе асып түсетінін айтуда мамандар.
Елімізде бүгінгі таңда медициналық қалдықтарды өртейтін 70-тен астам пеш бар. Оның 39-ы аймақтың орталық­тарында орналасқан. Алайда ол пеш­терден қанша қалдық ауаға жайылады, ол қаншалықты залалсыз? Жіті қада­ғаланып жүрген жоқ. Қолда бар дерек­тердің айтуынша, пештер ауаның лас­тануын бақылайтын құрылғы­мен жаб­дықталмаған. Сонымен қатар ме­дициналық қалдықтарды жою бары­сында денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қорғау мамандары тарапынан қада­ғалау жеткіліксіз. Оның салдары – медициналық қалдықтардың талапқа сай жойылмауы. Талапқа сай дегенде, бірінші­ден, сол медициналық қалдық­тарды жою­ды мой­нына алған ұйымның сапасыз қыз­меті, екіншіден, медициналық меке­ме­лердің бұл медициналық қал­дықтарды кем шығарып, оны тұрмыстық қал­дық­тарға қоса салу мәселесі тұр. Медици­налық қал­дықтарға арналған шығынның қым­бат­тығын мейлінше кемітуге ты­ры­сады. Одан қалды, бұл медициналық қалдық­тарды буып-түю ісінің де әлі күнге дейін түйіні шешілмей келеді.
Арай ЗЕКЕНОВА, ҚР ДСМ МСЭҚК Қарағанды облысы бойынша бас маманы:
– Жүргізілген жұмыстарға қара­мастан, негізгі мәселе стандартты қо­раптармен қамтамасыз ету, қауіпсіз жою үшін, соны­мен қатар стома­то­ло­гиялық кабинет, дәрі­герлік амбу­ла­ториялар және медициналық пункт­терде уақытша сақтауға үй-жай­лар­дың ауданының жетіспеуі, меди­циналық қалдықтарды пайдалану кезінде ма­те­риалдар мен көрсетілетін қызметтер құны­ның жоғары болуы және қызмет көр­сетулердің орталық­тандырылған өн­­діру­­­ші­лерінің нарықта болмауы болып табылады. Денсаулық сақтау объектілері мен ұйымдарына санитар­лық қызмет бақылау жүргізу және медициналық қалдықтарды жоюмен айналысатындар, медициналық қал­дықтарды жою мен уақытша сақтау­да, ағымдағы жылда медициналық қал­дық­тарды жинау, уақытша сақтау және жоюда 13 айыппұл салынды, сомасы – 41206 теңге, берілген ұйғарымдар саны – 9.
Бекiтiлген ережеге сай өртелетiн қал­дықтар түрлi топтарға бөлiнедi. Мәсе­лен, А (қауiпсiз) тобына жұқпалы емес емдеу орындарынан шыққан тамақ сар­қын­шақтары, қағаз, жиһаз, құрылыс мате­риал­да­ры енсе, Б (қауiптi) тобына  пайда­ланылған шприцтер, гинекология­лық сарқындылар, яғни бала жолдасы, ұрық­тар, ота жасаудан шыққан дене мүше­лерi (аяқ, қол т.б), тiндер, биологиялық сұйық­тықтар, ауруханалардан, диагнос­тикалық зертханалардан шыққан жұқпалы қалдық­тар жатады. В (өте қауiптi) тобына аса қа­уiптi саналатын, жұғуы жылдам нау­қас­тарға пайдаланылған заттар кiредi. Г, Д топтарына өндiрiс құралдары, дәрi-дәр­мектер мен олардың ыдыстары және ме­дициналық радиоактивтi қалдықтар енедi. «А» қалдықтары ақ түске боялған бiр реттiк пакет пен қораптарға салынса, «Б» то­бындағылар сары түстi бiр реттiк па­кетпен бiрнеше есе қапталады, сұйық­тық­тар шелек немесе құтыларға құйылып, ау­зы нықтап бекiтiледi. «В» — қызыл, «Г» то­бын­дағылар қара түстi қо­рап­тарға са­лынады.
Бүгінде Денсаулық сақтау министр­лігінің өзі де медициналық қалдықтарды бақылаусыз өртеудің салдарымен ВИЧ/ СПИД, гепатит және де басқа да ауру­лардың белең алуында байланыстың бар-жоғына назар аударуда. Тегін болмаса ке­рек-ті. Қоғамда қаптап жүретін түрлі ау­ру­дың төркіні осылардан шықпасына кім кепіл?
Сол себепті де медициналық қал­дық­тарды жою мәселесі дүниежүзінде өзекті. Мысалы, АҚШ-та қоқысқа төгілген шприц пен қан құюға арналған система­лармен ой­наған балалардың ВИЧ/СПИД жұқтыр­ған жағдайы тіркелген. Ресейдің бір дәрі­ханасында дәріхана қызметкерінің кәріз жүйесіне тасталған, мерзімі өткен дәрі-дәрмектерінің әсерінен токсинді газ пайда болып, сонымен уланған.
Айта берсе, мұндай оқиғалар аз емес. Әсіресе ауылдық жерлерде ашықтан-ашық өртеліп жатқан медициналық қал­дық­тардың зияны қаншалықты екенін ешкім тап басып айта алмайды. Сондықтан бұған қатаң бақылау ауадай қажет. Бұл мәселенің түйіні сонда ғана шешілмек...