Контр-Страйктен асық атқан артық еді ғой

Компьютерсіз, ғаламторсыз мына заманда өзімізді не қолсыз, не аяқсыз мүгедек сияқты сезінетініміз рас. Десек те, ақпарат алмасып, құжат берісуге болмаса, бесіктен белі шықпай жатып денсаулығын құртатын бүлдіршіндерге бұл желі мүлдем арналмаған. Шетелдік мамандар да бұл мәселеге қатты алаңдап отыр. Себебі жасөспірімдер арасында невроз бен психоздың түрлері күннен-күнге дендеп барады.
Бірде сол желінің шұғыл көмегі керек болып, жертөледе орналасқан интернет залына жолым түсті. Терезесі жоқ, тастай суық, қараңғы бөлменің іші лық толы. Мектеп жасындағы балалар мектеп формала­ры­мен кезектен кезек күтіп, әуре болып жүр. Құла­қ­та­рын тас жауып, әңгірлеп сөйлеп отырған оқушы­лар­дың бірінің бойынан тәрбиенің тіршілігі білінбеді. Аузы­нан ақ ит кіріп, көк ит шығып, қара түтінге қақа­лып отырғандардың жасы –шамамен 10 мен 15-тің арасында. Компьютерінің экранына бір үңіліп, жа­ғам­ды ұстадым. Қып-қызыл қан, атыс-шабыс пен төбелес. Ойнамақ түгіл, қараудың өзі қорқынышты. Есі шығып, ойынға қатты беріліп кеткен жас жет­кін­шектердің бетіне қарап сөйлемеу емес, маңына жақын барудан сескенесің. Ашуға булыққан балалар үсті-үстіне ақша төлеп, желіде «Контр-Страйкты» ой­нап отыр екен. Желіде дегеніңіздің өзі – сол бөлмеде отырған балалар бірін-бірі өлтіріп, қан жосалап жатқаны. Еріксіз кезегін күтіп бұрышта тұрған бала­дан: «Ойынға не үшін келдің, сабағың қайда? Ойынға ақшаны қайдан алдың?» – деп сұрадым. Айтуынша, басы ауырған соң мұғалімнен сұранып, мектептен шығып кеткен, ал ақшаны әкесі береді. Бір қызығы, ата-анасы балаларының ойын залдарында отыраты­нын біле тұра, еш қарсылық көрсетпейтін көрінеді. «Бүк» пен «шікті» өмірі естіп көрмеген бала «GTA-сы» мен түрлі «страйктарының» тізімін тізіп, тақылдап тұр. Анасы болса: «Далада ойнама, біреулер ұрып кетеді, одан да сол залыңда тып-тыныш отыра бер», – деп үйретіпті. Қарап тұрсаңыз, таңның атысынан кеш­тің батысына дейін жұмыста отыратын ата-ана­ла­р мұндай орындардың бар болғанына шүкіршілік айтатын тәрізді. Ал ойынның бір сағаты – 100-150 теңге. Бір бала күніне кем дегенде төрт-бес сағат ойын ой­найт­ын болса, 400-750 теңге төлейді. Сонда бір ай­да­ғы сома 20 мыңның үстінде деген сөз. Оның ор­ны­на үйірмелерге қатысса шіркін?! Мысалы, домбы­ра үйірмелерінің  орташа ақысы айына 10 мың тең­ге...
Өткен жылы тағы да осы атыс ойындарына қатысты бір оқиғаны өз құлағыммен естіп, шошыған едім. Алматы қаласында 6-сыныптың баласы «ойын­ды қой, ұйықта» дегені үшін әжесін ұрып, өлтіріп ал­ған. Ең сорақысы, ойынын одан әрі жалғастырып, ерте­ңіне мектеп киімін киіп, интернет залына қарай тура тартыпты. Полицейлер де ойынқұмарды дәл сол арадан тапқан. Айта берсе, сол интернеттің пайдасы да, зияны да көп-ақ. Қай сілтемені бассаң да тәр­бие­лік мәні жоқ бейнеклиптердің шыға келетіні былай тұр­сын, «агент» деген аурудың жабысқаны тағы да бар. Түнімен телефонға үңіліп, сабақтан да, ұйқыдан да қалатын бүлдіршіндер мектепке барып, парталар­дың үстіне бастарын қойып ұйықтаудан тайынбайды.
Осы жерде атам айтқан «асық ойнаған азар, доп ойнаған тозар» деген нақыл сөз ойға келіп, біртүрлі болса да «мына заманда асық ойнаған озар ма еді?» деп тоқталасың. Себебі көк түтінмен көмкерілген күңгірт залдардан жазық жер, ауасы бар ауладағы асық ойыны әлдеқайда пайдалырақ.
Компьютерді қолданудың ереже­леріне сәйкес, әрі кетсе 20 минут қана монитор алдында отыруға болады. Яғни көз жа­нары­ның зардап шегетіні бір мәселе, онсыз да экологияның зардабынан әлсіз қалған жүйке жүйесінің желідегі атыс ойындарынан тозбаса, пайда әкелмесі анық, бұл – тағы бір мәселе...
Психолог мамандар не дейді?
Ұл бала өсе бастаса қолына ойыншық мылтық пен қылыш ұстататын ата-ана­лардың өздері мұның неге бұлай екенін түсіндіре алмайды. Әйтпесе қыз бала екі жастан-ақ қуыршағының шашын өріп, өзін құдды анадай сезіне бастайды. Бұрын­ғының ұл балалары тым болмаса асық ойнап, атқа мінген. Ал қазіргі интернеттегі атыс ойындары балдырғандардың сана­сын улап, психикасына кері әсер етіп жатыр. Бірақ қоғамда асық ойынынан компьютерлік атыстарды пайдалы санай­тындар да жоқ емес, тіпті психолог маман­дар да табылды.
Анна Құдиярова, Қазақстан Ұлттық психоанализ қауымдастығының президенті:
– Баланың дамуы үшін кез келген ойын керек. Бірақ кезіндегі асық ойыны мен қазіргі интернет ойындарын салыстыра келіп, бірі зиян, бірі пайдалы дей алмаймын. Себебі екеуінде де құмарлық бар. Ал тәуелділіктің түбінде эмоциялық тәуелділік жатыр. Бала­лар­ды тәуелсіз қылып өсіруге тиіспіз. Оның үстіне, қазіргі заманда интернет пен компьютерді білудің еш ағаттығы жоқ деп есептеймін.
Бірақ балалар психологы мұндай пікірге қосылмады. Оның айтуынша, балалар өмірде сырқаттың, кәріліктің, өлімнің бар екенін білулері керек. Бірақ олар мұның барлығын өмірдің ақиқаты ретінде таныса, жеткілікті. Оның ішіне еніп, адам өлтіруге деген құлшынысын оятуына ересек адамдар жол бермеуі тиіс. Атыс ойындарын ойнайтын бала бұйығы болып қалады. Яғни оның өз замандастарымен қарым-қатынас жасауында қиындықтар туындайды. Себебі олар үшін жансыз кейіп­­кер­лер мен мылтық ату ғана жан­да­ры­на майдай жағатын көрінеді.
Атыс ойындары жүректі жаншып, теріде дақтар қалдырады...
Шетелдік ғалымдар балалардың көз бұлшық еттері тез талып, көз ішіндегі тамыр­лардың ересектерге қарағанда жыл­дам жарылып кететінін дәлелдеген. Сондай-ақ компьютерден бөлінетін тол­қындар бүлдіршіндердің орталық жүйке жүйесіне қатты әсер ететінін айтып, атыс ойындарын және жалпы компьютерді қолданбайтын балалар мен ойынқұмар­лар­ды салыс­тырып, зерттеу жүргізді. Нәтижесінде, бір аптада бес-алты сағат компьютерге тел­міретін балалардың бас және ми ауруына шалдығуы, қолдан­байтын балаларға қарағанда 15-25 пайызға артық болған. Ұзақ уақыт бір орында тапжылмай оты­ратын балғын­дардың бұлшық еттері қатып, өспей қалатыны тағы бар. Ең басты қорқыныш – қан айналымының бұзылуы мен жүрек тамырларының соғуы сирей беруінде. Ал мойынның сирек қозғалуы миға қанның толық баруына кедергі жасайды. Соның салдарынан балалар «бас сақинасы» ауруына шалдығады. Айта берсек, ком­пьютерден бөлінетін ультра­күлгін сәуле­лерден келетін кеселдің аз еместігі анық және мұның барлығы тек жүйке мен жү­рекке қатысты. Керек десеңіз, компью­терлік ойындар балалардың терісін де бүлдіреді екен...
Айта кетейік, тақырыптың мақсаты компьютерлік ойындарды қаралап, «бәрі­міз асық ойнайық» деп үгіттеу емес.

Олеся Нұғаева, балалар психологі:
– Компьютерлік ойын­дар агрессиялық балаларды стреске матап қояды. Күні бойы экранға телміріп отыратын балаларға сыртта болып жатқан жайттар әсер етуден қалады. Бір нүктеге қадалуды әдетке айнал­дырған балалардың қан айналымы бұзылып, мидың жұмысы да нашар­лай береді. Ал күнделікті қобал­жудың жүрекке де кері әсер ететіні анық. Тіпті сол стрес­тен психосо­матика ауруы туын­дайды, бала терісінде қызыл дақтар пайда болып, қышы­маға айнала бас­тайды. Бір жағынан ауасы тар, түтіннен көрінбейтін зал­дар­дың да әсер ететіні сөзсіз. Бүл­діршін терісі жұмсақ бол­ған­дықтан, кейін сол қызыл дақтардың орындары қалып қалатын кездері бар.
Қазіргі қоғамда агрессияға бой ал­дырған адамдар онсыз да жетерлік. Өске­лең ұрпақ қолына мылтық алмай, ұлтқа пайдасы бар іспен айналысса екен. Себебі «Болашақ бүгіннен басталады» емес пе?!
Совет-Хан Ғаббасов, медицина және педагогика ғылымының докторы, профессор:
– Жасыратыны жоқ, біздің елде қоғамдық тәрбие, адам тәрбиесі, ұр­пақ тәрбиесі дегеннің бәрі өте жайсыз халде. Әрине, балаларымыздың аула­ларда асық ойнағаны қамалып, атыс ойнағаннан мың есе артық еді. Себебі қазіргі балалар невроз бен психоздың құрбандары болып жатыр. Онсыз да ұрығынан уланып туылған балалардың арасында ақыл кемістігіне шалдыққан­дар өте көп. Өмірде жұқпалы аурулар­дан өзгенің барлығы да психикаға салмақ түсудің салдарынан пайда болады. Ал асық ойыны денені шынық­тырып, физикалық тұрғыда байытатыны былай тұрсын, баланың ойлау қабілетін жетіл­діріп, сабырлылыққа, төзімділікке үйретеді емес пе.