Конструктор балалар қайда кеткен?

Бұлай демеске лаж да қалмағандай. Себебі елімізде техникалық мамандарға деген сұраныстың артып, ал оған техниканың тілін білетін мамандардың табылмауы ақиқатқа айналып барады. Қазіргі жаһандану заманында қазақтың ғылымы мен техникасын өрге сүйрейтін жас ғалым-техниктердің, өкінішке қарай, азайып, тіпті құрып бара жатқандығын айтсақ та жеткілікті.
Өйткені 90-жылдары бюджеттің бүйірі ортайған соң балапан басына, тұрымтай тұсына кетіп, әрбір өңірде техникалық мек­теп­тер мен оқу орындарындағы конс­трук­тор­лық үйірмелер көзден бұлбұл ұшты. Осы­лармен бірге аспанға қалықтап өздігі­нен ұшатын ұшақтар мен қолдан бат­пы­рауық құралдарын жасайтын балалар да жоғалып кеткендей. Бұл, әрине, қазіргі ба­ла­лардың техникадан мақұрым қалған­ды­ғынан, яғни ешқандай қарым-қабілеті жоқ­тығынан емес, осындай іске үйрету істерінің кенжелеп қалғандығында болса керек.
Келмеске кетті деген кеңестік жүйенің даму жүйесін қаншалықты сын садағына алғанымызбен, ішінде іліп алып дәл қазір басты мәселеге айналған қазақ индус­трия­сы мен инновациясын дамытуға, сондай-ақ жетіспей жатқан кадр резервінің қа­лып­та­суына қолдануға болатынын ескермей келеміз. Кезінде тұтас КСРО-да техника сала­сында өнертапқыш атанған қаракөз жас­тардың елдің игілігіне тың серпін бер­гені, сөйтіп, болашақ ғалымдар мен он сау­сағынан өнер тамған майталман маман­дар нақ осы жас техниктер стансы­сы­нан шыққаны тайға таңба басқандай анық. Қай жағынан алып қарасақ та, бұл жүйені қайта қалпына келтіру қазақ бала­сы­ның техника саласындағы көзқарасының жетіліп, өнертапқыш балалардың орта­мыз­дан шығуына септігін тигізбей ме деген ой да мазалайды.
Жалпы, қазір қазақтың техникалық ғы­лы­м саласы қандай деңгейде? Оның дамуына тың серпін берер жаңалық ашатын жастардың саусақпен санарлық болуы­на не себеп? Жастардың ғылыми-тех­никалық кәсіпте жетістіктерінің аз болуына қандай кедергілер бар?
Статистикалық мәліметтерге көз жүгірт­сек, соңғы жылдары қазақ ғылымының, өкінішке қа­рай, қартайып бара жатқан­ды­ғының куәсі боламыз. Өйткені бұрынғы ғалым­дар мен өнертапқыштар, техник маман­дарын ауыс­тыратын жастар қас­қал­дақтың қанын­дай қат. Бүгінгі жастардың көбісі әуе техникасының кішкентай үлгісін жасамақ түгіл, оның қандай болатынынан да хабар­сыз. Ауылдық жерлерде техни­ка­лық сала­ны игеріп, қолдан түрлі ойыншық тех­ни­каларын жасауға құмар, соған бейімі мен икемі бар балалар бар болғанымен, олар­дың осы саладағы білімдерін жетіл­ді­ретін арнайы үйірмелер жоқтың қасы. Тіпті бір облыста бірде-бір техникалық салаға ма­ман­­данған үйірме болмауы алаң­да­та­ды.
Марат ЫБЫРАЕВ, Ақмола облыстық білім басқармасының бастығы:
– Иә, шынымен де, басқа үйірмелер әрбір мектепте жетіп-артылғанымен, арнайы техникалық салаларға маман­дан­дырылған үйірмелер жоғы рас. Кеңестік жүйе құлдыраған тұста уысы­мыз­дан шығарып алған «Жас техниктер стан­сысын» қайта қалыптастыруға, бірін­шіден, қаржы тапшы, екіншіден, үйре­туші мамандар қасқалдақтың қанындай қат. Қазір бізде үйірмелермен «Әулет» орталығы айналысады. Бірақ онда да техникалық үйірмелер қолға алынбаған.
Кезінде еліміздің барлық облысында техникаға бейім өрендерді топ-тобымен даярлаған «Жас техниктер үйірмесінің» бүгінде жұрнағы да қалмаған. Бұл жөнінде Шоқан Елемановпен кездескен кезде білдік.
Шоқан ЕЛЕМАНОВ, жеке кәсіпкер, ұлттық қолөнер бұйымдарын жасаушы:
– Шынын айтсам, қазіргі кезде тех­ни­каның тілін білетін өнер­тап­қыш­тар­дың және осы салаға бейімі бар жас ұр­пақтың азаюының себебі салаға үй­ре­тетін техникалық үйірмелердің жоқ­­тығынан дер едім. Тәуелсіздік алға­нымызға дейін сақталып тұрған «Жас техниктер стансысы» жүздеген талап­ты жасты шығаратын. Олар өз бұйым­дарын облыстық, республикалық көр­мелерге шығарып, жыл сайын өткі­зі­летін республикалық сайыстарға қаты­сып қайтатын. Бұл жас буынның жана­рын­дағы отты одан сайын үрлеп, олар­дың техникалық салаға маман­да­нуы­на қызығушылығын арттыра түсетін.
Шебердің айтуынша, ол кезде балалар авиамодель, суда жүзетін модель, авто­мо­дель сияқты түрлерді жасаған. Рес­пуб­ли­каның әр түкпірінен жиналған талантты жас техниктер өздерінің қолымен жасалған ұшақтарын «Байсерке» алаңында ұшырып, жас өнертапқыштардың табыстары лайық­ты бағаланады екен.
Алайда жас техниктердің стансылары 90-жылдары тоз-тоз болып ыдырап, құ­рал-жабдықтар мен станоктар ондағы ма­мандарға жалақы есебінде үлестіріліп беріл­ген көрінеді. Сөйтіп, Ақмола өңірін­дегі Щучинск, Макинск, Саумалкөл, Көк­ше­тау мен Чкалов қалаларындағы техни­ка­лық стансы құралдары ұстағанның қолын­да, тістегеннің аузында кетіпті. Мұн­дай ақылсыздықтан өнердің өкпесі қабы­на­тынын түсініп, кежегесі кейін тартқа­ны­мен, басқа амалы қалмаған соң өзі пайдаланатын құрал-жабдығын жалақы орнына алған бұл азамат кәсібін әрі қарай өз бетінше жалғастыруға мәжбүр болған.
Қазір Шоқан ақсақал нарықтың зама­нына көндігіп, ұлттық қолөнер бұйымдарын шығарып, халықтың сұранысын қана­ғат­тандырып отыр. Тұрмысқа қажетті жиһаз­дың барлық түрін жасайтын кәсіпкер әлі күнге дейін өзінің техникалық авиа­мо­дель­дерін жасауды да тоқтатпаған. Оның қолынан шыққан «Аврора» атты суда жүзу құралы және әуе планері оны Кеңес Ода­ғы­ның спорт шебері де етіпті. Бірақ өнерлі азамат өз білгенін кейінгі ұрпаққа үйрете ал­май құса болып отыр.
Сонда шынымен де білім орда­ла­рын­дағы технология пәні ұстаздарының үйірме жүргізу қолдарынан келмегені ме? Әлде оған мүмкіншілік берілмеген бе?
Дулат ҚҰСАЙЫНОВ, технология пәнінің мұғалімі:
– Мектепте қолөнер бұйымдарын жасайтын үйірмені бірнеше жылдан бері жүргізіп келемін. Алайда сіз айтқан әуе планерлері сияқты модельдер жасауға, біріншіден, құрал-жабдықтар жоқ. Одан кейін оны оқушыларға үй­рету үшін ең алдымен өзіміз біреуден үйренуіміз қажет қой.
Жалпы, елімізде бірен-саран облыс­тар­да техникалық стансыларды қалпына келтіріп, жас техниктер мен конс­трук­тор­лар­ды дайындап жатқандардың барлығы қуантады. Мәселен, Қостанай, Шығыс Қазақ­стан облыстарында бұл іс алға дами бастапты. Ал жанымыздағы көршілес Ресей «Жас техниктер стансысын» тіпті мұр­тын да бұзбастан сақтап қалыпты. Еліміздің ертеңін ойласақ, талапты бала­лар­дың техникаға қарай мойын бұруын ойластырғанымыз жөн емес пе? Сіз қалай ойлайсыз?