Еуропалық бағыт бойынша жақсы имидж қалыптастырдық

Ержан ҚАЗЫХАНОВ, ҚР сыртқы істер министрі:

– Ержан Хозеұлы, ЕҚЫҰ СІМ кеңесі аяқталды. Біз үшін қандай қорытын­дылар жасауға болады?
– ЕҚЫҰ Сыртқы істер министрлер кеңе­сінің 18-отырысы өз мәресіне жетті. Біз де ЕҚЫҰ бойынша «Үштіктің» жұмы­сын аяқ­та­дық. Бұл отырыста сөз алғандар­дың Ас­та­на саммиті мен Астана деклара­циясын тілге тиек етпегені болмады. Оны өздеріңіз де естідіңіздер. Еліміздің ұйымға төрағалық етуі көпшілігінің есінде тек жақсы жағынан қалыпты. Оны екіжақты кездесулерден байқадым.
Жалпы, біздің тарапымыздан ЕҚЫҰ аясында көп шаралар атқарылды. Тұтас Еуропа мен ұйым Қазақстан жайында көп нәрсе біліп қалды. Еліміздің тәжірибесінен де түртіп алатын дүниелері көп болды. Бұл жағынан Венадағы елшілігіміздің үлесі зор. Біз де литвалықтарға төрағалық­тарын атқарысуға көп көмек қолын соз­дық. Енді, міне, ирландықтармен де кез­де­су өткізіп, бірігіп жұмыс істеуге келістік. Өйткені олар да біздің қолдауымызды қалайды және бізден ұйым шеңберінде белсенді жұмыс істеуді сұрап отыр. Ал алдымызда ұйымның үш өлшемі бойын­ша қыруар жұмыстар күтіп тұр. Біз осы жұ­мыстарға да баса көңіл бөлетін бо­ламыз.
– Бұл сапардың басқа да тиімді жақ­тары болды ма?
– Мен үшін екіжақты кездесулер ма­ңыз­ды болды. Себебі мұндай көлем­дегі кон­ференциялар шетелдік әріптесте­рің­мен кездесіп қалуға мүмкіндік береді. Әйт­песе әрқайсысымен кездесу үшін ма­ған олардың елдеріне бару қажет бо­лу­шы еді. Ал бұл кездесулердің арқасында мен шамамен он сапарымды қысқарттым. Бы­­лайша айтқанда, «бір оқпен екі қоян ат­тым».
– Расымен де, бұл отырыс аясында бір емес, қатарынан бірнеше кездесу­лер өтті. Сол екіжақты кездесулердің ма­ңыздылығына қарай қысқаша баян­дай кетсеңіз.
– Кездесу барысында көп нәрсе тал­қы­ланып, біраз дүние келісілді. Оның ішінде АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтонмен болған кездесуді айрықша атап өткім келеді. Бұл менің сырт­қы істер министрі ретінде Хиллари Клин­тонмен бірінші рет кездесуім бола­тын. Бұған дейін АҚШ Мемлекеттік хат­шы­сымен бірнеше рет кездесу ұйымдас­ты­руға оқталып едік, бірақ әртүрлі жағ­дайға байланысты мүмкін болмай жүрді. Негізінен, әңгіме күн тәрті­бінде тұр­ған саяси, экономикалық және гу­ма­нитарлық мәселелер төңірегінде өрбі­ді. Ең бастысы, біз Қазақстан-АҚШ бірлес­кен комиссия­сы­ның деңгейін сыртқы істер министрлері­нің деңгейіне дейін көтеруді ке­лістік. Бұл ұсынысты Хиллари ханым қол­­дады. Алдағы уақытта болатын сапары­мыз­да комиссияның деңгейін көтеру келісіміне қол жеткіземіз деп ойлаймын. Бұл Ва­шинг­тонда болуы мүмкін.
Бұдан басқа, виза мәселесі де шешілу­де. Қазақстан мен АҚШ арасында бес­жыл­­дық визаны ашайын деп отырмыз. Со­ны­мен қатар визалық тарифті де ретте­мекпіз. Бізде Ауғанстан бойынша күн тәр­тібінде үлкен мәселелер бар. Бүгінде транзит мәселесімен айналысып жатыр­мыз. Алда ядролық қауіпсіздік бойынша Сеул самми­тіне дайындық жұмысы тұр. Күн тәртібінде тұрған шаралардың ауқы­мы өте кең. Бұл саммитке Мемлекет бас­шысының қаты­суы да жоспарланған­дық­тан, дайындық жұмыстарын қазірден бастап кеттік. Америкалықтармен ядро­лық қарусыздану және таратпау шең­бе­рінде кең ауқымды бағдарлама дайындап жат­ырмыз.
Алдағы уақытта өтетін сайлауға да­йын­дық жұмыстарын да сөз еттік. Осы жерде айтып өтейін, жиын барысында ЕҚЫҰ-ның адам құқықтары жөніндегі де­мок­ратиялық институт бюросының же­текшісі Янеш Ле­нар­чич мырзамен де кез­де­сіп, сайлауға дайындық барысын тал­қы­ладық. Олар бізге өздерінің миссияла­рын жібермек. Біз техникалық құқықтар жөнінде де сөйлестік. Мен оны сайлауал­ды дайындықтан хабардар еттім. Сондай-ақ сайлауға сегіз партия қатысатынын, сайлауға қатысты съездерін өткізіп, кан­ди­дат­тарын ұсынып жатқанын жеткіздім. Жалпы, сайлауды барынша әділ өткізуге күш салатынымызды, сонымен қатар көппартиялы Парламентке қадам басып бара жатқанымызды да айт­тым. Бұл жаңалықтарымның барлығын ол өте жақсы жаңалық деп қабылдады. Пар­ла­менттік Ассамблея да, Адам құқықтары жөніндегі демократиялық институт бюросы да өз миссияларының жетекші­лерін белгі­леді.
– ЕҚЫҰ төрағалығынан бері бір жыл уақыт өтті. Содан бері еліміздің беделі қаншалықты деңгейге көтеріл­ді?
– Жалпы, еуропалық бағыт бойынша жақсы имидж қалыптастырдық деп ой­лай­мын. Бізбен санасып, мойындайтын болды. ЕҚЫҰ СІМ Кеңесі отырысы бары­сын­дағы кездесу ұсыныстарының барлы­ғы менің емес, шетелдік әріптестерімнің тарапынан жасалды. Осыдан-ақ олардың елімізге деген қызығушылығын, сондай-ақ аймақтық және еуропалық пробле­мат­ика­лар бойынша, жалпы жаһандық мәселелер бойынша бізбен бірігіп, тығыз жұмыс істегісі келетіндерін аңғаруға бо­лады.
Осы жерде ерекше атап өтетін дүние ИЫҰ Сыртқы істер министрлері конферен­циясының төрағасы болғандықтан, еуро­палық әріптестерімді Ислам ынтымақтас­тық ұйымы шеңберінде болып жатқан үдеріс­терден хабардар еттім. Сонымен қатар, әрине, Тәуелсіздігіміздің 20 жыл­ды­­ғы келе жатқанын да атап өттім. Әріп­тестерім де елі­міздің 20 жылда жеткен жетістігі мен Ел­ба­сының рөлін айтып, құт­тықтаулар жолдады.
– Жылдың соңын немен қорытын­дылаймыз? Алдағы уақыттың жоспа­ры­нан хабардар етсеңіз.
– Алдағы шараның бірі – ТМД-ның мерейтойлық саммиті болмақ. Бұл осы жыл­дың қорытынды шарасы десек те болады. Өздеріңіз білесіздер, 1991 жылы желтоқсанның 21-і Алматыда Алматы декларациясына қол қойылған болатын. Мәскеуде ТМД-ның саммиті өтеді. Сол жерде Ұжымдық қауіпсіздік кеңесі мен Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымының (ҰҚШҰ) саммиті болады. Ал желтоқсан­ның 19-20-сы күндері Қазақстан ҰҚШҰ-ға төрағалық­ты қабылдайды. Бұл өте маңызды кезең болғалы тұр. Сөйтіп, келесі жылдан бастап ҰҚШҰ-ға төрағалық қызметін атқарамыз. Бұған қоса, келесі жылдың маусым айына дейін жалғасатын Ислам ынтымақтастық ұйымына төраға­лық қызметіміз бар.
– Литваның төрағалығына қандай баға бересіз?
– Менің ойымша, негізінен, ЕҚЫҰ-ға төр­ағалық тым амбициялы болмау керек. Оны литвалықтар да біледі. Литва төраға­лық ету барысында өздеріне жоғары мақ­­саттар қойған жоқ. Десек те, қауіп­сіз­дік, Днестр маңы аймағындағы шиеленіс­тер­ді реттеу, Таулы Қарабақ мәселесі бо­йын­ша жеткен азғантай жетістіктеріне қарап, литвалықтар ұйымдағы балансты сақтай білді деп баға беруге болады. ЕҚЫҰ кеңістігіндегі қаптаған проблема­лар­ға қарасаң, ұйымның абыройын сақ­тап қалудың өзі – жетістік. Меніңше, осы жағынан Литва төрағалығын абыройлы атқарды. Литваның үлкен ресурстары жоқ, бірақ төрағалығы барысында Литва келе­шек Еуропалық одақтың мүшесі бо­латы­н­дықтан, одақ елдері тарапынан үлкен қол­дау тапты. Біз де «Үштіктің» мүшесі ретінде оларға белсенді түрде кө­мек көрсеттік. Сон­дықтан да ЕҚЫҰ Сырт­қы істер министр­лері кеңесінің отырысы оң шешіммен қоры­тындыланады деген үміт­темін.
– Бонн қаласында өткен Ауғанстан мәселесіне арналған конференция бо­йын­ша Қазақстанның ұстанымы қан­дай болмақ?
– Ауғанстан мәселесі жөнінде өткен Бонн конференциясы бойынша Қазақ­стан­ның ұстанымы айқын. Бұл мәселеге бай­ла­нысты барлық бастамаларға праг­ма­­ти­калық тұрғыдан келеміз. Ең бастысы, бастамалардың барлығы адамдардың жағдайын жақсартуға бағытталса болды. Өздеріңіз білесіздер, америкалықтар «Жі­бек жолы» бастамасы аясында әртүрлі эко­но­микалық жобалар ұсынып отыр. Егер бұл жобалар жүзеге асып жатса, Қа­зақстан үшін де, аймақ үшін де тек қана пайдалы болмақ.
Ауғанстанның келешегі үшін әркім көрпесіне қарай көсіліп, қолдан келген көмекті жасауда. Бұл жағынан Қазақстан­ның қамқорлық шаралары ашық әрі ай­қын. Жалпы, Ауғанстан проблемасы бо­йын­ша атқарылар жұмыстар әлі көп. Бұған «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара» жұмылмасақ, аймақта қауіп­сіздік пен тұрақ­тылық болмайды.