Бағдаршамсыз көше қозғалысын көзге елестету қиын, әрине. Осы бір жол көрсетушінің қызметі болмаса, көше көлік кептелісінің ордасына айналары сөзсіз еді. Бүгінде көлік те көп, көлікке байланысты проблема да көп. Бағдаршам жетіспеушілігі бір ғана Тараз қаласына емес, бүкіл елімізге тән ортақ проблемаға айналғалы қашан.
Жамбылдық шенеуніктер қолдан келгенінше, қазына көтергенінше осы мәселені шешуден аянып қалып жатқан жоқ. Алайда «жасыл толқынның» мәселесі толық шешілетін түрі көрінбейді. Облыс орталығындағы Төле би көшесі мен Жамбыл даңғылының бойы үнемі көлік кептелісінен көз ашпайды. «Оның басты себебі – бір-біріне жақын, орналасқан екі бағдаршам мен басты бағдаршамға қосылған қосымша секциялар», – дейді жүргізушілер. Көлік ең көп жүретін автожолдағы басты мәселе де – осы. Лажы болса, жүргізушілер осы қиылысты айналып өтуге тырысады. Бағдаршамдар бір бағытта орналасса, ешқандай мәселе болмас еді. Бірінші бағдаршамның жасылы жанған санаулы секундтарда өтіп үлгерсе, үлгерді, үлгермесе – екіншісінің қызылына тоқтап тұруға мәжбүр. Мұның қашан реттелетіні де тұманды. Бағдаршам жетіспеушілігі де басты ауыртар басты мәселеге айналғалы қашан? Жүргізушілер мен жаяу жүргіншілер үшін жағдай жасалмаса да, айыппұл төлеткізу жағынан жамбылдық жол сақшыларының асығы алшысынан түсіп тұр. Бүгінде Тараз қаласында 16 бейнекамера бар болса, жыл соңына дейін оған тағы да 40 данасы көмекке келмек. Олардың басым бөлігі қаланың криминогенді аймақтарына орнатылатын болады. Жалпыға ортақ тәртіпке бағынған да дұрыс. Енді тараздық жүргізушілерге аяғын аңдап басуға тура келетін түрі бар. Жол ережелері туралы кітаппен қайта танысып шығудың да артықтығы болмайтын сияқты. Автоматты түрде айыппұл салатын бейнебақылау мен жылдамдықты өлшегіштер жүргізушілердің басты «жауына» айналды. Жол полициясының «қара тізімінде» бүгінде 8 миллион теңге айыппұл салынған 72 жүргізуші бар. Әрине, айыппұл салу үшін де айғақ айқын болуы тиіс. Кейде жүргізушілер жол белгілерінің көрінбейтін жерлерге ілінетінін айтып шағымданып жатады. Мұндай кем-кетіктерді жоюға Жол полициясы басқармасы күш салуда. Алайда қымбат бағалы бағдаршам жетіспеушілігін жоюға күштері жеткіліксіз.
Николай СОН, Жол полициясы басқармасының техникалық бөлімінің автоинспекторы:
– Облыс орталығындағы бағдаршамдардың дені Кеңес Одағы кезінде қойылған. Одан бері де жаңартылуы жағынан мақтана алмаймыз. Бюджет қоржынынан қаржыландырылуы кемшін. Бағдаршам қоюды әкімшілікте ұйымдастырылатын мемлекеттік тапсырыс бойынша жеке фирмалар жеңіп алып, солар қояды. Жол полициясы қызметкерлерінің міндеті – қай жерге бағдаршам қажет, соны анықтап, ұсыныс айту.
Қалада қарапайым бағдаршамдардан бөлек көзі көрмейтін жандарға арналған дыбысты бағдаршамдар да өте қажет. Олар қазір облыс орталығының өзінде екі-үш жерге ғана қойылған. Мәселен, орталық алаңда, әкімшіліктің жанында, базардың қасындағы соқырлар қоғамына баратын жолда ғана бар. Қарапайым ғана бағдаршамға қол жеткізе алмай отырғанда, мұндай дыбыстыларын қою әзірге арман күйінде ғана қалатын түрі бар. Әйтпесе дыбысты бағдаршамдарды қажетсінетін мүгедек жандар баршылық. Қаржы тапшылығына байланысты олардың әзірге қасына жол сілтеуші алып жүруден басқа амалы жоқ.
Бір бағдаршамның өзіне бюджеттің бүйірін опырып түсірердей қаржы қажет. Осыдан бес-алты жыл бұрын бір бағдаршамның құны 1 миллион теңгеден асып жығылатын. Ал қазіргідей қымбатшылық жағаға жармасқан шақта тіптен шарықтап кеткені сөзсіз. Әзірге қолда барымен амалдай тұруға тура келетін сыңайлы. Одан бөлек бағасы төмен болар еді дейтіндей бағдаршамдар елімізде шығарылмайды. Бұл жөнінен де шетелге күніміз түсулі. Әсіресе қазір елімізге әкелініп жатқан бағдаршам нарығында ресейлік «Электроприбор Владимир» зауытының бәсі жоғары. ТМД төңірегіндегі елдердің басым бөлігі осы зауыттың өнімін тұтынады. Әрі сапасы да жоғары. Кеңес заманында шығарылған бағдаршамдардан әлдеқайда жетілдірілген өнімдеріне 15 жылға дейін кепілдеме береді. Яғни осыншама жыл бірде-бір рет бұзылмай қызмет ете алады. Сондай-ақ заманауи үлгідегі модельдерімен де мақтана алады. Жүруге болады деген жасыл түс жанғанда, адамның суреті шығады, сондай-ақ қанша уақыттан кейін жүруге болатынын ескертетін сандарды көрсетіп тұрады. Уақыт таяған сайын бағдаршамдағы адам бейнесі де тезірек қозғалады. Жыл жылжыған сайын бағдаршамның түрлерін жетілдіре түсуде. Алайда оны өз елімізде жасап шығару әзірге ақ бұлттың арғы жағындағы айға қол созғанмен бірдей болып тұр. Мейлі отандық өз өнімдерімізбен мақтана алмаймыз. Ендігісін өзге елдікі болса да, жеткілікті түрде жол көрсетуші құралды көбейту мәселесін түбегейлі шешетін кез әлдеқашан жеткен жоқ па?
Қызық дерек
Бір қызығы, ең алғашқы жол белгілері автокөліктерге емес, жаяу жүргіншілерге арналыпты. Жол белгілерінің ережелерін ең алғашқы болып ел билеуші – Юлий Цезарь ойлап тапқан. Бір-екі ғана белгі болғанымен, оның ішіндегі ең қызықты бұйрығы – қандай көлік болса да, әйелдердің жүргізуіне тыйым салған. Оны заңмен бекіткен. Яғни осы заңға бағынбағандарды жазалайтын болған.
Алақандай ақпарат
Көлік қозғалысын реттейтін алғашқы бағдаршам 1927 жылы пайда болған. Йэльсек университетінің оқытушысы, ғалым Гарри Хау жасап шығарған бағдаршам 1928 жылы Коннектикут штатына қойылған. Одан кейінгі бағдаршамды Чарльз Адлер атты өнертапқыш жетілдіре түскен. Ең алғашқы бағдаршамдардың құрылысы да қызық болатын. Олардың бір түстен екінші түске ауысуы үшін жүргізушінің өзі белгі беріп, содан кейін ғана бағдаршамға орнатылған арнайы белгі беру будкасынан жүруге рұқсат деген белгіні күтетін болған. Бұл өте көп уақытты қажет ететін.