Ауыл шаруашылығын алға сүйреу үшін тиімді органикалық егіншілікті дамыту қажет
Қазіргі таңда бүкіл әлемде органикалық егіншілікке ерекше көңіл бөлініп, көп қаржы бөлінеді. Әлемдік ауыл шаруашылығы жайлап мақсатты түрде органикалық ауылшаруашылық өндірісіне көшуде. Еуропаның жетекші елдерінде, АҚШ-та, Канадада және Австралияда органикалық өнім өндірісі мен нарықтық айналымының құқықтық, технологиялық және әкімшілік-басқару жүйелері жұмыс істейді және үнемі жетілдіріліп отырады.
Қазақстанда экологиялық таза өнімдер өндірісі де, нарығы да дамудың ең ерте сатысында тұр. Өйткені біздің органикалық егіншілік туралы түсінігіміздің шеңбері тарлау, оның не екенін жіті түсіне бермейміз. Органикалық өнімдер Қазақстанға негізінен Еуропадан импортталады, сондықтан олардың бағасы да қымбат.
Дегенмен біздің республикада Органикалық Ауыл шаруашылығын дамыту үшін барлық мүмкіндіктер бар. Біздің елімізде органикалық өндіріс үшін негізгі саяси алғышарттар мен формалды институттар құрылды: "Қазақстан-2050 "Стратегиясы қабылданды, оған сәйкес Қазақстан экологиялық таза өнімдер нарығында жаһандық ойыншыға айналуға тиіс;" Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама "әзірленді;" Агробизнес-2020 "бағдарламасы бекітілді, онда қоршаған ортаға жағдай жасау көзделген Органикалық ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі мен айналымын дамыту үшін. Ақырында, 2015 жылы Қазақстан Республикасында "органикалық өндіріс туралы" заң шығарылды, онда: органикалық өнім өндірушілердің тізілімін жүргізу ережесі; органикалық өнім өндіру және оның айналымы ережесі; органикалық өнім өндіру кезінде қолданылатын рұқсат етілген құралдар тізімі айқындалады.
Органикалық егіншілік-бұл химиялық тыңайтқыштарды, пестицидтерді және өсу реттегіштерін қолданудан бас тартуға негізделген өндіріс жүйесі. Экономикалық тұрғыдан мүмкін болатын органикалық ауылшаруашылық жүйелері ауыспалы егістерді, өсімдік қалдықтарын, жануарлардың көңін, бұршақ дақылдарын, жасыл тыңайтқыштарды (жасыл көңді), зиянды организмдермен күресудің биологиялық әдістерін қолдануға негізделген. Органикалық ауыл шаруашылығы экологиялық теңгерімді сақтауды, ауыл шаруашылығы өндірісінің қоршаған ортаға теріс әсерін барынша азайтуды көздейді.
Картоп, көкөніс және бақша шаруашылығы ауыл шаруашылығының маңызды салалары болып табылады, олар жыл бойы халықты толық және теңгерімді тамақпен қамтамасыз етуге арналған. Қазақ тағамтану академиясының деректері бойынша республиканың 1 тұрғынына картоп тұтыну нормасы 100 кг, көкөніс-120 кг, бақша — 26 кг құрайды. Белгіленген тұтыну нормалары минималды, ең дамыған елдерде көкөніс өнімдерінің едәуір көп мөлшері өндіріледі және тұтынылады. Қазақстанның топырақ-климаттық жағдайы көкөністердің, қауындардың, сондай-ақ картоптың алуан түрлерінің үлкен көлемін өндіруге, осылайша ішкі нарықты толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Республика өнімнің осы түрлері бойынша үлкен экспорттық әлеуетке ие. 2016 жылғы статистикалық деректер бойынша жалпы Қазақстан бойынша көкөніс дақылдары 146,2 мың га алқапта өсіріліп, 3,564 млн.тонна көкөніс жиналды. Картоп алаңы 186,9 мың га, жиналған өнім-3,464 млн. т. бақша дақылдарына 93,6 мың га бөлінді, жалпы алымдар 2,088 млн. т құрады.
Көкөністер негізінен жаңа піскен және жеңіл өңдеуден кейін жейді. Сондықтан өндірілетін өнімнің экологиялық таза болуының маңызы зор. Толыққанды, сапалы тамақтану, ұлттың, Қазақстан халқының денсаулығын жақсарту үшін табиғи, жоғары сапалы көкөністер өндірісі ерекше өзектілікке ие. Экологиялық таза көкөніс-бақша өнімдері мен картоп өнімдері егеменді мемлекетіміздің брендіне айналуы мүмкін. Мұның маңыздылығы Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруімен арта түседі. Қазақстанда органикалық егіншілік 303,4 мың гектарды алып жатыр, 300 мың тоннаға жуық органикалық өнім өндірілді. Алайда олардың арасында көкөністер мен бау-бақша өнімдері жоқ.
Органикалық көкөніс шаруашылығының өндіріс жағдайларында неғұрлым қол жетімді және реттелетін элементтері мыналар болып табылады: зиянды организмдерге төзімді және төзімді көкөніс дақылдарының табиғи (ГМО емес) сорттарын іріктеу; биологиялық көкөніс ауыспалы егістері; органикалық тыңайтқыштарды қолдану; өсімдіктерді зиянкестерден қорғаудың биологиялық әдісі; арамшөптерден арылтудың агротехникалық әдісі; тұқымдарды аурулар мен зиянкестерге қарсы жер үстінде қолданудың орнына кешенді препараттармен дәрілеу жоғары уытты пестицидтер; топыраққа механикалық жүктемені азайту үшін технологиялық процестерді барынша азайту; топырақтың құнарлы қабатының шайылуын болдырмау (ирригациялық эрозия) және көкөніс плантацияларының фитосанитариялық жай-күйін жақсарту үшін прогрессивті су үнемдеу технологиялары. Таяу болашақта Қазақстанда көкөніс шаруашылығында органикалық өнім өндіру көлемін 2,0% — ға дейін, бақша шаруашылығында — 2,5% - ға дейін, картоп өсіруде-ел бойынша жалпы түсімнің 2,8% - на дейін жеткізу жоспарланып отыр.
Қазақстан картопқа, көкөніс пен қауынға деген ішкі қажеттілікті толығымен қамтамасыз етеді, осы өнім түрлерінің айтарлықтай артық өндірілуі орын алып отыр. Осыған байланысты өткізу нарығын іздеудің шұғыл қажеттілігі туындайды. Біздің еліміздің артықшылығы өндірілетін өнімнің экологиялық тазалығында болуы мүмкін. Біз әлемді өзіміздің алаңдарымызбен, картоп пен көкөніс-бақша дақылдарының жалпы түсімдерімен таң қалдырмаймыз. Бірақ біз органикалық өнімдерді өндіруші және жеткізуші ретінде әлемдік қоғамдастықтың назарында бола аламыз. Қазақстанда органикалық көкөністер (картоп, бақша өнімдері) өндірісі мен экспортын дамыту үшін барлық мүмкіндіктер бар. Ол үшін инспекциялық бақылаудан, жерді сертификаттаудан өту, аккредитация, таңбалау, логотип алу қажет. Және, әрине, халықаралық нарықтарға қолжетімділікті жолға қою қажет.
Бүкіл әлемде азық-түліктің, оның ішінде көкөністер мен көкөністердің тапшылығы сезіледі. Бұл жерде азық-түлікпен қамтамасыз етілмеген көптеген елдер үшін органикалық өнім емес. Әлем халқы үшін азық-түліктің болмауы (жетіспеуі) және органикалық егіншілікпен біріктіру өте қиын, онда өнім өндірісі күрт төмендейді. Органикалық егіншілік оқшау болмауға тиіс, ол жұмыс істеп тұрған аграрлық азық-түлік кешеніне үйлесімді келіп, оның маңызды құрамдас бөлігіне айналуға тиіс. Шектен шығуға жол бермеу керек. Өтпелі кезеңде дәстүрлі органикалық егіншілікті (көкөніс өсіру) қолдану қажет. Органикалық егіншілік кезінде ең алдымен жергілікті жағдайлар мен ресурстарға назар аудару керек: топырақ, климат, дәстүрлер( өнім түрі, сұраныс), білім, адам ресурстары, сорттар (жергілікті), тыңайтқыштар (жергілікті органикалық), агротехнологиялар, әртүрлі мемлекеттерде әртүрлі атаулар қабылданған: табиғи, экологиялық таза, экологиялық таза, фермерлік, табиғи, тірі, биологиялық, органикалық, органикалық және т.б. бұл өнімнің атауы туралы емес, оның сапасы, табиғилығы туралы. Органикалық егіншілікте (көкөніс өсіруде) біз өсірілген өнімнің органикалық қауіпсіздігі (экологиялық тазалығы) туралы ғана емес, сонымен қатар қоршаған орта — топырақ, ауа, су, жануарлар мен өсімдіктер әлемі үшін қауіпсіздік туралы айтып отырғанымызды ескеруіміз керек. Бұл қоршаған орта объектілері агрохимикаттардан да зардап шегеді. Органикалық егіншілікті, органикалық өнімді сертификаттау маңызды, қажет. Алайда, біз басқа өндірушілерден және қосымша кірістерден артықшылық беретін "қағаз" (сертификат) үшін ғана емес, сонымен бірге болашақ үшін — топырақтың, өсімдіктердің, өнімдердің қауіпсіздігін, тазалығын қамтамасыз ету, өсіп келе жатқан ұрпақта органикалық егіншілік мәдениетін қалыптастыру, олардың санасына әсер ету үшін жұмыс жасауымыз керек.
Қазіргі уақытта біз (өнім өндірушілер) балаларымыздың көзінше топырақ пен өсімдіктерге пестицидтер құйып, көптеген химиялық тыңайтқыштар жасаймыз. Көкөніс алқаптарында 2 тоннаға дейін минералды тыңайтқыштар, негізінен аммоний нитраты (аммоний нитраты) қолданылғаны ешкімге құпия емес, зиянкестерге (зиянкестер, аурулар, арамшөптер) қарсы пестицидтермен 10-15 емдеу жүргізіледі. Тек білік (егін көп). Содан кейін сатамыз. Жосықсыз өндірушілердің үнсіз жеткізілімімен сатып алушылар агрохимикаттармен толтырылған өнімдерді сатып алады. Уытты элементтермен ластанған (пестицидтердің қалдық мөлшері, нитраттар, ауыр металдар және т.б.) көкөністерді өсіру және сату арқылы біз адам денсаулығына қасақана зиян келтіріп, көбінесе оның баяу өліміне немесе ауруға шалдықтыратын қылмыс жасаймыз. Себебі көкөністер, жоғарыда айтылғандай, негізінен жаңа піседі және барлық улы заттар адам ағзасына тікелей енеді. Сатып алушы өнімді өндірушіге (жеткізушіге) сенеді. Көбінесе оның таңдауы жоқ, сатып алу керек. Сондықтан фермерде ең алдымен" органикалық жүрек","органикалық ақыл" болуы керек. Органикалық егіншілік (көкөніс шаруашылығы) фермердің басынан (санасынан) басталады деп санаймын. Шындығында, көкөністерді өсіру кезінде агрохимикаттарды қолдану ережелерін қатаң сақтайтын фермалар бар екенін атап өткен жөн. Және мұндай көп. Барлық көкөніс өндірушілер бірінші кезекте жеке пайда емес, халықтың денсаулығын қамтамасыз етуі керек.
