Энергетикалық сусындарды мөлшерден тыс пайдалану немесе қарсы көрсетілімдері бар адамдардың қабылдауы ауыр зардаптар тудыруы мүмкін. Мамандардың айтуынша, энергетикалық сусындардың құрамында мазасыздықты, ұйқысыздықты, ас қорыту жүйесінің тітіркенуін, ашуланшақтықты, жүйкені қоздыруды, терінің қызаруын, зәр шығарудың жоғарылауын және жүрек соғуын тудыратын стимуляторлар жеткілікті. Bugin.kz порталы энергетикалық сусынның зиянды тұстары мен тәуелділіктен арылу жолдарын ұсынады.
Энергетикалық сусындар қалай пайда болды?
Кофеиннің жоғары дозасымен байытылған тәтті газдалған сусын түріндегі энергетикалық сусындар 1962 жылы Жапонияда пайда болды. Бастапқыда олар 1950 жылдары елде қолдануға тыйым салынған өте танымал есірткі психостимуляторы амфетаминді алмастыру үшін жасалған. Кейіннен жұмысшылар мен жастар арасында лезде танымалдылыққа ие болды.
1980 жылдардың басында мұндай сусындар АҚШ пен Еуропаға тарады. Айта кету керек, кофеинді газбен қосу Батыс елдерінде бұрыннан ойлап табылған, бірақ Coca-Cola және оның аналогтарында мөлшері бірнеше есе аз.
Құрамы
Көптеген энергетикалық сусындардың құрамы ұқсас - су, қант, кофеин, минералдар, витаминдер және гуарана, таурин және женьшень сияқты стимуляторлар. Денсаулыққа қауіп негізінен қант пен кофеиннің жоғары болуына байланысты туындайды. Кейбір энергетикалық сусындарда бір порцияда 100 мг-ға дейін кофеин бар, бұл әдеттегі кофеден (12 мг) 8 есе көп. Ересектер үшін тәулігіне 400 мг-нан асатын кофеин ұсынылмайды.
Аз мөлшерде энергетикалық сусындарды қолдану реакцияны тездетеді, аэробты және анаэробты төзімділікті арттырады, ұйқышылдықты болдырмайды, қабылдау қарқындылығын арттырады, көңіл-күй мен әл-ауқатты жақсартады. Энергетикалық сусындарға байланысты денсаулық проблемалары негізінен кофеиннің артық болуымен байланысты, әсіресе кофеиннің тәуліктік дозасы 200 мг-нан асатын адамдар үшін.
Танымал энергетикалық сусындардың құрамындағы гуарана, таурин және женьшеньдің мөлшері емдік әсерге ие болу үшін тым төмен.
- Кофеиннің жоғары дозалары:
- қан қысымын күрт арттыру;
- импульсті жоғарылату;
- жүрек аритмиясын тудырады;
- миокард ишемиясының қаупін арттырады.
Кофеиннің артық дозалануынан болған өлімдер бірнеше рет тіркелген және белгілі жағдайлардың барлығы дерлік жүрек проблемаларымен байланысты.
Мәселен, 2013 жылы 26 жастағы Техас тұрғыны күніне 8-10 банка энергетикалық сусын ішкендіктен қайтыс болғаны анықталған. Белгілі болғандай жүрегі тоқтап, қан ұйып қалған.
2017 жылы Америкада мінсіз дені сау 16 жастағы жасөспірім екі сағат ішінде латте, үлкен газдалған сусын және энергетикалық сусын ішкеннен кейін кофеиннің артық дозалануынан туындаған аритмиядан қайтыс болды.
Жүйке жүйесі және психика
Кез келген психостимуляторлар сияқты, энергетикалық сусындар жүйке жүйесінің жұмысына теріс әсер етеді. Энергетиктермен байланысты ең көп таралған бұзылулар:
- ұйқысыздық;
- бас аурулары;
- алаңдаушылық;
- агрессияның жоғарылауы;
- көру және есту галлюцинациялары;
- созылмалы шаршау.
Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер кофеиннің тәуелділік тудыратынына сенімді. Бұл дозаның үнемі жоғарылауына әкеледі. Дегенмен, кофеинге тәуелділікті зерттеу оңай емес, өйткені оны қолдану қоғам тарапынан айыпталмайды және тіпті ынталандырылады.
Бауыр
Сирек жағдайларда энергетикалық сусындар бауырға ауыр зақым келтіруі мүмкін.
Асқазан-ішек жолдары
Энергетикалық сусындар асқазанның қышқылдығын арттырады және қыжыл, диарея, гастрит, ойық жара және қабынуды тудыруы мүмкін. Los Angeles Times күніне бірнеше банка энергетикалық сусындарды ішкен жасөспірімде асқазан-ішек жолдарының көптеген аурулары: ауыр қабыну, қан кету және он екі елі ішекте ойық жаралар бар екенін анықтаған жағдайды сипаттаған.
Балалар мен жасөспірімдерге зияны
Энергетикалық сусынды тұтынушылардың ең белсенді санаты – жастар мен жасөспірімдер.
Америкалық педиатрия академиясы кәмелетке толмағандарға кофеинді мүлде бермеуге кеңес береді. Алайда, егер олар кейде газдалған сусын немесе шоколадтағы 45 мг-ға дейін кофеинді тұтынса, бұл оларға айтарлықтай зиян келтірмейді деп саналады.
Балаларда кофеиннің әсерінен жүрек-қан тамырлары және неврологиялық аурулардың даму қаупі жоғары. Бұл жасөспірімдерге де, жоғары сынып оқушыларына да қатысты. Америкалық дәрігерлердің зерттеуі энергетикалық сусындарды пайдаланудан туындаған ауруға байланысты жедел жәрдемге шақырылғандардың 51% балалар екенін көрсетті.
Энергетикалық сусынға баламалар
Егер сізге сергектік қажет болса, кофе немесе қантсыз шай құрамындағы кофеин арқасында энергетикалық сусындарға қарағанда күш береді . Дегенмен, кофеинсіз де көңілді көтерудің жолдары бар:
Су ішу. Қарапайым су ұзақ уақыт сергек болуға және аз шаршауға мүмкіндік береді.
Витаминдер қабылдаңыз. Белгілі бір микроэлементтердің жетіспеушілігі көбінесе денсаулықтың нашарлауын, депрессияны және шаршауды тудырады. Осы себепті сіздің күшіңіз жеткіліксіз болуы мүмкін. Тек дәрігермен кеңесуді естен шығармаған жөн.
Спортпен шұғылданыңыз. Жеңіл және орташа жаттығулар жүйке жүйесін тынышталдырады және кофеинге қарағанда әлдеқайда пайдалы және табиғи энергияны арттырады.