Түркі ұрпағы түпкі тарихына көбірек үңілгені жөн

Бір замандарда әлемге әйгілі болған көк түріктің бүгінгі ұрпақтары – түркітілдес халықтардың сөз бен істегі бірлігін, саясаттағы ынтымағын, ту түсірмес тұтастығын бекемдеу, ең алдымен, біздің өзімізге, дәулеті бөлек болса да тамыры ортақ туысқан елдерге керек. Өйткені аранын ашқан жаһандасудың алмағайып дәуірінде жұтылып кетпеудің бірден-бір амалы – ортақ мәдениеті мен тарихы тамырын тереңнен тартқан түпкі туыстыққа ұмтылып, түркілік бірлікте болу. «Астана–2012 жылғы түркі әлемінің мәдени ордасы» жылына орай кеше елордада ашылған «Түркі халықтары мәдениетінің диалогы: тарихы және қазіргі заман» тақырыбындағы халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция осындай игі мақсаттың үдесінен табылған шара болды.
Әлқисса, түркілік бірліктің бастауы миуалы мәдениетіміздің түркі ұрпағына ортақ қайнар көздерін зерделеп, бүгінгі рухани мұраларымызбен сабақтастырудан басталары хақ. Үш күндік конференцияның кешегі пленарлық отырысында сөз алған мәдениеттанушы Мұрат Мұхтарұлы Әуезов мәслихатқа қатысушы ғалымдардың наза­рын бірден осы арнаға бұрды. «Мен мына мәселеге басымдық ретінде назар аударт­қым келеді. Түркі халықтарының тарихында шартты түрде ино-болмыстан (инобытия) шығу, яғни өз қалпын табу кезеңдері бол­ды. Біздің бәрімізге осы кезеңдерге назар аударған жөн», – деген Мұрат Әуезов бұл үдеріс қытай тілі, қытай мәдениеті басым­дық­та болған VI-VII ғасырларда өткенін айта­ды. Сол кезеңдегі хань мен түркінің күрделі әрекеттестігі аясында түркілер мық­ты ерік-жігер көрсетіп, қытай мәде­ние­тінің ықпалынан, қытай саяси басым­дығынан арыла алған болатын.
«Сәл кейінірек, қарахандық дәуірде, X-XI ғасырларда бүгінгі түркі жұртына, Ор­талық Азия халықтарына ортақ рухани тұлғалар дүниеге келді. Оларды атқарған қызметтері мен еңбектеріне қарап әлемдік деңгейдегі тұлғалар қатарына да жатқызуға болады. Менің айтып отырғаным, «Диуани Лұғат-ат Түрікті» жазған Махмұд Қашқари, ол түркі халықтары мекендеген барлық жерлерді аралап, түркі сөздерін жинады. Бірақ ол араб тілінің басымдық құрған зама­ны болатын. Сондықтан ол түркі халық­т­арының әдет-ғұрпын, салт-санасын, мақал-мәтелін жинаған осы еңбегін араб тілінде жазды. Және сол арқылы арабтілді әлемге түркі тілінің ұлылығын танытуды мақ­сат етті», – дейді ойын әрі қарай сабақ­та­ған ғалым. Исламды далалық жағдайға бейімдеген Ахмет Ясауи, түркі жұрты туралы айтып қана қоймай, түркі тілінде ғажайып шығарма жазуға болатынын («Құт­ты білік» дастаны) паш еткен Жүсіп Бала­сағұни осы кезеңдерде өмір сүрді. Мұрат Мұхтарұлының сөзімен айтсақ, бұл да түркі халықтарының ино-болмыстан, яғни арабтілділік болмыстан, араб тілінің басымдығынан шығып, түркі халқының өз болмысын таныту кезеңі.
«XV ғасырда да осындай құбылыс бол­ды. Бұл уақытта әйгілі тұлға Әлішер Науаи түркі халқының болмысын, мәдениетін пар­сы тілінің басымдығынан арылтты. Міне, біздер, түркі халықтары, өз тарихы­мыз­дың осындай кезеңдеріне баса мән беруі­міз керек деп ойлаймын. Өйткені бізді біріктіретін, біздерді туыстастыратын түркі сөзі осы кезеңдерде әлемге дүркін-дүркін танылып, өз болмысын паш етті», – дей­ді мәдениеттанушы ғалым Мұрат Әуезов.
Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Түркі академиясының мұрындық болуымен ұйымдастырылған бұл конференцияға Қырғызстан, Өзбекстан, Түркия, Ресей, Австрия, Ұлыбритания мен АҚШ-тан түр­ко­логия, тіл білімі және әдебиеттану, этно­гра­фия, мәдениеттану саласында еңбек етіп жүрген ғалымдар шақырылған екен. Олар «Түркі рухы төрімде шалқып...» тақы­ры­бымен құрылған көрмені тамашалап, түрктілдес халықтарға ортақ рухани тұлға­лар­дың шығармашылығы мен түркі мәде­ниетін үндестірудегі атқарған қызметтері турасында пікір алмасты. Атап айтсақ, осы конференция аясында бір туған қазақ-қырғыз халқының заңғар тұлғалары Мұх­тар Әуезов пен Шыңғыс Айтматовтың, жазу­шы Оралхан Бөкейдің қалдырған мұра­ларына арналған, сондай-ақ «Қала мәдениеті және мәдениетті қала», «Түркі тілдері және әдебиеттің өзекті мәселелері» секілді тақырыптық сессиялар ұйым­дас­ты­рыл­ды.