Мәдениетті, мәдени өмірді жаңарту үшін жаңа көзқарас керек

Берік Жүсіп, Қызылорда облыстық Мәдениет басқармасының бастығы, филология ғылымының кандидаты, доцент, эпик жыршы:

«Алаш айнасы» газетi мен Қазақ радиосының бiрлескен жобасы

«Айтөбел» хабарының жазбаша нұсқасы
Авторы: Едiл Анықбай
Хабардың тiкелей толқындағы уақыты: 101 ҒМ, сәрсенбі күні сағат 14:05-15:00

– Қазақ мемлекеті Тәуелсіздік алған 1991 жылы сіздер 20-ның енді ғана үстіне шыққан азамат, жас жігіт­тер едіңіздер. Оқу оқып, білім алып, өмірден тоқып, ең­бекке араласа бастадыңыздар. Ал дүние есігін ашқан сәби бүгін 20-дан ас­ты. Сол кездегі 20 жасар жігіт пен бүгіндегі 20-ға келген азаматтың Тәуел­сіздікке көз­қарасы, ойы, ішкі әлемі, жан дүниесі туралы қалай айтуға болды?
– Тәуелсіздік алған тұста дүниеге келген бала­ның бірі, тұла бойы тұңғышым Әбіл­манапқан деген азамат – Тәуелсіздіктің бел құр­дасы. Бұлар ойындағысын жасырмай ай­тады. Кей уақыттарда өкпелеп жатамыз: «Біз сияқты ананы ойламайды, мынаны ойла­майды, тура айтады, әке мен шешеге басқа талаптар қояды», – деп. Онда бір мә­селе бар. Бұлар – құлдық психологиядан ада ұрпақтың өкілі. Мен солай деп ой­лаймын. Бұлардың санасында басқа үстем, алапат күштердің экс­панциясы жоғарыдан басып тұрма­ғандықтан, ойын жасырмай ай­тады. Ал, біздің Тәуелсіздіктің тұсында жиыр­мадағы жігіттердің әке-шешеміздің құ­лағымызға құйып өсірген тәрбиесі мүлдем бөлек, көрген қоғамымыздың шет жағасы басқа. Біз мектеп партасында отырған уақытта қылышынан қан тамған советтік жүйе бо­латын. Біз Кова­левскидің жүйесімен оқыдық. Ақыл – сана­мыздың тең жартысы осы Тәуел­сіздік деп соқса, тең жарымында Кеңес Ода­ғының тұсынан қалған ескі рудименттер бар. Біздің бағымызға Тәуелсіз мемлекеттің құры­лымына араласып, шарулардың бел орта­сында жүру бақыты бұйырған деп ойлаймын. Дербес мемлекет болып, барлық саланың құрылымын қайта жасақтап, кеңес секілді азуын айға білеген одақтан бөлініп шыққан­нан кейін, әрине, біздің қай салада да қиындықтар болды. Сол уақыттағы өмір сүр­ген ағаларымыз не­месе біз сияқты 20-ның желкесінде тұрған жастар үшін де ол оңай болған жоқ. Әде­биетке, ғылымға араластық, бала кү­німнен таңдап алған жо­лым – өнерге қызмет жасадық. Ол уақытта бізге жолдар таңдауға тура келді. «Еуропаның жолын таңдайсың ба, Американың жолын тұты­насың ба, не­месе сол 70 жылдық жол­дасың, қанды ба­лақ досың Ресейлік жүйені қабылдайсың ба» деген бағыт-бағдарлар болды. Біз қалай болғанда да солардың қай-қайсысына да жүз пайыз толық қайы­рылған жоқпыз. Біз өзі­міздің ұлттық бет-бейнемізді қалыптас­тыра бастадық. Қазір ұлттық деген нәрсенің өзіне сын көп қой. Ұлттық өнерден, ұлттық ғылымнан, ұлттық технологиялардан кейін қалдық немесе осыны өз қалпында тұтынып жүрген жоқпыз деген секілді әңгімелер көп. «Айттым – бітті, кестім – үзілді» деп үзіл­ді-кесілді болжам айтуға болмайды. Ең бас­тысы, 20 жылда біздің ұрпақ құлдық пси­хологиядан құтылды. Бұл – азат болу деген сөз. Адам тәнінің азаты емес, сананың азат болуы. Көптеген ұлттар, ұлыстар мұн­дай жолды ондаған жылдар бойы жүрді. Мәселен, Мұса пайғамбардың тұсында «ха­лықтың санасын азат ету үшін еврей халқын 40 жыл сахарамен алып өтті» деген аңыз-әфсана бар. Тек сананы азат ету үшін 40 жыл уақыт кетіпті. Бұл – аңыз. Тарих жа­салып жатыр, біз сол тарихтың шетіндеміз. Біздің сананы құлдық психолгиядан азат ету үшін 20 жыл уақыт жеткілікті болды.
– Тәуелсіздікті естіген уақыттағы өзіңіздің әлеміңіз қандай күй кешті?
– Жыладым деп айта алмаймын. Тә­уелсіздікті алған уақытта көп адамның дағ­дарып қалғаны рас. Аң-таң күй... «Шы­нымен біздің бағымызға, басымызға осы күн келді ме?» деген. Бұл – ата-баба­ла­ры­мыздың ат­тың белінде, атанның қо­мында жүріп арман­даған, аңсаған күні. Ұлан-байтақ даланы сыртқы дұшпан­дарынан азат еткенде, соның жолында құрбан болғанда, бір ғана нәрсені аңсады. Ол – осы азаттық. Сол азаттыққа жеттік. Бір күнде: «Енді не істейміз? Енді қалай қы­ламыз?» – деген оймен ояндық. Бүкіл Қа­зақстан солай оянды. Барлық шаруа, барлық бағыт-бағдарлар өзімізге тірелді. Дәл сол күнгі сезімімді жеткізе алмаймын. Бірақ дәл сол күннен бастап, қай салада да өзімнің келе жатқан жолымда, өнерде біз­дің мүлдем басқа жол іздегеніміз хақ.
– Ұлттық байлығымыз, төл өнеріміз қай халықтан болса да кем емес екендігі белгілі. Өнердің бел орта­сында өзіңіз жүрсіз. Осы 20 жылдық белесте біздің төл өнеріміз – жыр белгілі бағытқа, бір ізге түсті ме?
– Төлөнер бұрын да бағытқа түскен еді ғой. Бірақ осы соңғы 20 жылда, шынын ай­туымыз керек, жырдың тыңдаушыларын жоғалтып алдық. Бұл – жыршылық өнердің үлкен қасіреті. Қазіргі жыршылардың бұ­рын­ғы жыршылармен салыстырғанда басым түсетін жерлері көп. Мәселен, сахна мәде­ниетін, техника тілін меңгерген, басқа мектеп­термен Жетісумен, Арқамен, Батыс­тың дәс­түрімен бір қазанда қайнап, әбден соның сө­лін алған орындаушылар көп. Ал ұлттық рең, бояу немесе жаңағы үрдіс деп жатамыз ғой, дәстүр емес, үрдіс көп нәр­сенің басын біріктіріп, будандастырып жіберген де жағ­дай­ларымыз бар. Ол – әрине біздің олқы тұс­тарымыз. Сондықтан жетістіктер мен шық­қан биігімізбен қоса, «әттеген-айлары­мызды» да айтып оты­руымыз жөн. Абай атамыздың сөзі бар ғой: «Сөз түзелді, тың­даушы, сен де тү­зел», – деген. Қа­зір – жыр­шылардың, әнші­лердің сауатты кезі. Сахналық мәдениет меңгерілді. Бұ­рын-сонды болмаған сал­танатты киімдер тігілді. Қазақтың архивте шаң басып жатқан әндері түбірімен қайта қопарылып, сахнаға шықты. Қазір репертуар іздеймін, баяғыдай «бір ән сатып алдым құнан нарға» деген заман жоқ. Репертуар, сөз дайын, енді осыған халықтың құлағы дайын емес-ау деп ойлаймын. Әрине, халық – Құдайдың бір аты, дәл олай болмай шықса, халықтан кешірім сұраймын. Бірақ мына техногендік өркениет, өмір-салт, уақыт­тың ағымы жылдам дамып, бүкіл адамның жанын, ділін сегіз сағатқа байлап қойған кезеңде, мүмкін, әншіні, жыршыны тыңдайтын уа­қыты да жоқ шығар, алайда, тыңдаушы құлақ дайын емес пе деймін. Жетістігіміз де, жете алмай жүрген нәрсеміз де – сол.
 – Қазақ мемлекетінде кез келген салада заманауи үрдіске көшу, жол­дарды таңдау деп жатады. Жыр-дас­тандар миллиондаған жолдардан тұрады десек болғандай. Бүгінгі ақ­парат заманында миллиондаған жол­дарды тыңдап отыратын тың­даушы табу қиын. Сондықтан оларды заман­ға қарай лайықтап, ұқыптап ұқты­ратындай мүмкіндік бар ма?
– Адамның ағзасы он екі мүшеден тұрады: бас, мұрын, құлақ, қол, аяқ т.б. Бар­лығының өз орны бар. XXI ғасыр келді деп, осы он екі мүшені қысқартуға ұшырата аламыз ба? Құлақты қанша дәрежеде қайшылағанда құлақ қой, ал мұрынды кес­кенде танау шолт ете қалады. Езуді қай жерге дейін көтеруге болады? Мүмкін, құ­лақ­тың түбіне дейін... Бел мен бөксені, аяқ­ты қалай қысқартасың? Дәл сол сияқты әншілік, жыршылық үрдісіміз – ескіден есі­ліп келе жатқан дәстүрлі жол. Мұны өзгертуге болмайды. Қиындығы сол, қазір түбірімен өзгеріп бара жатыр. Дегенмен заманауи жолдарын орындаушылар тапты. Мысалға, Рамазан Стамғазиев – арқаның әншілік дәстүрін тұтынып жүрген азамат. Ол дәс­түрлі әндерді эстрадалық бағытта қалай сауатты айту керектігін түсіндірді ғой. Жетісудың жыршысы Ахан Әбдуәлиев не­месе Сыр бойы мен Қарақалпақстан өңі­рінің ән-жырын жаттаған Сәуле Жан­пейісовадан оқыған Өмірқұл Айниязов. Осылар –ескі әндерді жаңаша құлпыртып, заманауи эс­тра­далық ырғаққа түсіріп, халықтың сана­сына, құлағына қайтадан құйып жүрген азаматтар. Одан ән өзгеріп кеткен жоқ, жолы табылды, бірақ тағы бір қасіреті, біздің жастарымыз дәстүр осы екен деп тек қана сондай нәрселерді тың­дайтын болды. Мәселе – сол. Өзінің бас­тапқы формасында тыңдап үйрену керек қой. Ол үшін мен тағы да қайталап айтамын, үлкен бір фактор, тұл­ғалық мәселе ғой, біздің жастарымыз болсын, жасамыс­тарымыз болсын, біздің өзіміз дайын бо­луымыз керек осыларды тыңдауға. Ешкім бізге қайтадан сол дәстүрдің ұрығын егіп кетпейді. Бұл қай кезде тың­далады? Бұл үлкен тойларда, үлкен жиын­дарда тыңдалу керек. Қазақтың той­ларының мазмұн-ма­ғынасы мен формасы шаршатып болды ғой қазір. Үш жүз адамның билігін заржақ асабаның қолына береді де қояды. Сол біртекті әншілер, екі әнін ана тойға да айтады, екі әнін мына тойға да айтады. Есесіне, жас жігіт пен жас келінге айтылып жатқан тілектің барлығы – аяқасты. Келіп жүрген қонақ­тардың бәрі бей­тарап қалады. Олар да сөйлескісі, отырғысы келеді. Қын­жылтатыны – тарсыл-гүрсіл, үсті-үстіне үстемелеп берген асабаның сөзі, оған қоса, топ-тобымен шыққан біздің аға­йын­дардың: «Ал енді не айтамын?» – деп бастайтын бірінен-бірі айнымайтын тілектері шар­шатып бітті ғой. Қазақтың той-тома­лақ­тарының жүйесін, формасын өзгертіп, үлкен жиындарда дәстүрлі дүниелерімізді тыңдайтындай жағдайға келу керек деп ойлаймын.
– Беке, Қызылорда облыстық мә­дениет басқармасын басқарасыз. Сыр өңірі қашанда өнерге жақын екендігі бүгінге дейін белгілі. Әрине, сіздің осы орынға барғалы бері көңіл толтыратын көптеген істеріңізді білеміз. Мәселен, «Сыр – Алаштың анасы» атауымен Ал­­маты, Астанада өткен Қызылорда облы­сының күн­дерін айтсақ та жет­кілікті. Сол жерде, елде, тыңдау­шыны қалай дайын­дап жатырсыздар? Тың­даушының төл­өнерге құлық-ықы­ласын арт­тыратын қандай амал -шаралараңыз бар?
 – Мәдениетті, мәдени өмірді жаңарту үшін, жаңғырту үшін мүлдем бөлек, жаңа көзқарас керек. Шыны керек, мәдениетке осы уақытқа дейін қалдық принциппен қарап келген уақыттар болды. Күштің барлығын білімге, денсаулыққа саламыз, ол – дұрыс. Молдалардан қалған «Ораза, на­маз – тоқтықта» деген уәзипа бар. Егер сенің денің сау болмаса, білім ала ал­майсың. Алайда білім, денсаулықтың қа­тарында, атақты үш тағанның бірі ретінде мәдениет жүру керек. Елбасының мәдени мұра бағ­дарламасы көптеген мұралары­мыздың бағын ашты. Біз сырттағы мұра­ларымызды ішке әкеліп алдық. Қазір қолымызда бар Мәдени мұраға жататын обьектілерді жөн­деуге, оған қаржы бөлдіруге, оны ары қарай ұстап тұруға, ұрпаққа соны мәңгі­лендіру жолында көптеген шараны қойып алдық. Енді кешегі Кеңес Одағының тұсында салынған мә­дениет үйлері бар. Тозығы жеткенін айт­пағанның өзінде, рухани қажеттілікке сай емес нысандар өте көп. Көптеген клуб­тардың аузында қара құлып тұрады. Сол клубтар бір замандағы типтік клубтар еді. Есігін ашып кірдім, отырып алып концерт көруім керек, не болмаса кино көруім керек. Басқалай жағдайға жара­майды. Бұл – барлық облыстарға қатысты мәселе. Демек, типтендірілген заманауи жобалар біздің облыстарда салынуы керек және онымен тоқтап қалмай, жетілдіруіміз керек. Өйткені за­ман жетілді. Біз XXI ғасырда өмір сүріп жатырмыз. Құдайға шүкір, «Ат аунаған жерде түк қалады, нар аунаған жерде жүк қалады» деген қазақтың қағи­дасы бар. Қазақтың қай топырағы да – қасиетті. Соның ішіндегі өзегін жарсаң жыр ағатын, өнер қонған жер – Қызылорда. Б­ірақ біздің де сахнагерлерге байланысты бір мәселеміз бар. Қызылордаға сырттан әншілер өте көп келеді. Қазақ эстрада жұл­дыздарының Қызылорда облысына келіп, жеке концерт қоймағаны кемде-кем және солардың қай-қайсысының кон­цертінде ол екі сеанс қоя ма, үш сеанс қоя ма, залда ине шаншитын орын бол­майды. Ол – сол жерде тұратын қазақтардың болмысы, өнерге деген құр­меті, ықыласы. Неге біз әншілерге талап қоймаймыз? Біздің елге келіп, қалтасына қаржысын салып кетіп жатқан әншілер неге фоно­граммамен келіп бізге концерт қояды? Бұл фонограмма деген – өзін-өзі алдау. Әнші өзін-өзі аяу керек. Екі жыл фонограм­мамен ән айтқаннан кейін арбаға жегілген өгіз сияқты алаңдайсың да отырасың. Қай жерін қай минутта, қай сағатта ұмытып қалады екенмін деген сенің санаңды сұм­дық ой билейді. Табан ет, маңдай те­ріңмен келген ақшаға билет алып кірдің бе, сен неге оның жанды даусын тыңдамайсың? Сен сол адаммен сахнада неге бетпе-бет келіп сырласпайсың? Неге оның жаңағыдай осыдан бір-екі жыл немесе одан да бұрын жазып алған жансыз дүниесін тыңдауға тиіссің? Жалпы, мұндай мәселе жалғыз Қызылордада ғана емес, Қазақстан бойын­ша бар-ау деймін. Қазақта бір жақсы сөз бар: «Өзіңді-өзің сыйлай біл, жат бойы­нан түңілсін», – деген. Ресейдің жұл­дыз­дарының фонограмманы тоқтат­қан­дарына бес жыл уақыт болды. Егер біздің бауыр­ларымыз өздерін қазақ аспанында жар­қыраған жұлдыз санағысы келеді екен, онда осы үзілді-кесілді фонограмманы тоқтату керек.
– Осындай ала-құлалықты бір деңгейге келтірудің қандай амал-жол­дары бар?
– Қазақта: «Ханның айтқанын қара да айтады, бірақ аузының дуасы жоқ», – деген сөз бар. Ал жаңа сіз айтып отырған бір­келкілендіру, мысалға, орысы көп өлкелерге қазақы әншілерді көбірек апарып, қазақ мәдениетін насихаттау керек. Бұған мәдени саясат керек. Қай істің басында саясатың болмай, ол істің ары қарай жемісін көре қою қиын. Қоғамда, өмірде адамның оның бә­ріне көзі жетіп болды. Мәдени сая­саты­мызды осыған қарай болашақта бағыттауы­мыз керек шығар деп ойлаймын және мынау ауылдың халқы ауданнан, ауданның халқы облыстан, облыстың халқы респуб­ликадан дәмететін, сонау Кеңес Ода­ғының тұсынан бермен қарай келе жатқан салпын­шақ ұғым бар. Енді осы ұғымнан құтылу керек. Бірақ бүгін-ертең бұдан құтылып кете қоямыз дегенге мен өз басым сенбеймін. Осыған арнайы жүйе жасалса, мәдениеттің айналасында жүрген азаматтардың бәрі орындауға дайын ғой деп ойлаймын.
 – Беке, мәдениеттің түрлі саласы бар ғой. Мәселен, тәуелсіз жыл­дардағы дүниеге келген киноларға көңіліңіз тола ма? Киноның біздің мәде­ниетімізді көтеруге әсері бар ма?
– Мен бір ғана нәрсені айтайын, се­риялдарды өзім өмірі көрген емеспін, көргім де келмейді. Бірақ көрген адамға неге көресің деп айтудың өзі қиын шығар. Мүмкін, бұл мәдениетіміздегі бос қалған кеңістік шығар. Ал бос қалған кеңістікті әлдебіреулер пай­даланады. Әрбірден кейін оны біреу пай­даланбаған күннің өзінде бос қалған кеңістікке шыбын, маса келеді. Демек, бұл – біздің қасіретіміз. Біздің бос кеңістіктерімізді қазір пайда­ланып жатыр. Қытайдың, түріктің фильм­дері неше түрлі басқа да фильмдер бар бізге келіп жатқан. Басынан аяғына дейін көріп шығу үшін 60, 70, 100 серия фильмге қаншама уақыт, қан­­шама шыдам керек. Мен соған таң­ғаламын. Осыған өмірінің белгілі бір бөлігін арнап отырған өзіміздің қан­дастарымыз бар, жаным ашиды және осын­дай нәрсе­лерден қорқамын. Ақыры неге алып барар екен деген үрей билейді мені. Бұл кеңістікті қайтадан толтыру үшін фильмдерді өзіміз түсіре бастауымыз керек шығар. Түсі­ріліп те жатыр, сондықтан мен мынау ұлттық бағыттағы түсіріліп жатқан теле­сериялдарды өз басым қолдаймын. «Түсіріліп жатқан кинолар өзіміздің тарихымызды, мәде­ниетімізді, болмы­сымызды насихат­тайтындай болса» деген тілек бар.
– Патриоттық негізге құрылған «Жау жүрек мың бала» деген киноны «Қазақ­фильм» киностудиясы түсіріп, оның тұсаукесері және алғашқы көрсетілімі де болды. Белгілі тарихшы ғалым Зардыхан Қинаятұлы «осы кинодағы басты кейіпкер Сартай батыр болмаған, ол аңызбен жеткен» деген сияқты пікір айтты. Бұған қоса, бұл жыр Сырдікі, Жетісудікі деген де әңгімелер бар. Сіз Сыр елінің аза­матысыз және жыршысыз, ғалымсыз. Жыр туралы, Сартай батыр туралы сіз не дейсіз?
–«Жау жүрек мың бала»  фильмі түсі­ріліп жатқанын естідім, естігенде қуан­дым. Мұ­ның кеңесшісі кім екенін білмеймін, өйткені оның беташарында болған жоқпын. Осы фильмді түсірген азаматтар кішігірім бас­қосулар жасап, түрлі пікірлерге бай­ланысты тарихқа тамыр тартып, зерттеулер жүргізгенде дұрыс болатын еді. Бірақ енді шаруа оңды ше­шілсе, ол фильм түсіріліп бітсе, біткен іске сыншы көп қой. Бірінші айтарым, құтты болсын! Ал тарихшы Зар­дыхан Қинаятұлының пікіріне өз басым үзілді-кесілді қарсымын. Мың бала оқиғасы тарихтың үлкен бір белесі. Бұған байланысты уақы­тында жұмыс жасаған азаматтар және зерттеу­лердің де шет жағасы бар. Сартайды қалай болмаған дейді? Әбіш Кекілбаевтың шығармасын оқыған азаматтар Байжан деген қарттың, атақты 100-ден асып дүние салатын, оның баласы Сартай бидің қай уақытта болғанын білу керек деп ойлаймын. Егер оны болмаған десе, тарихқа үлкен қиянат. Мен міндетті түрде бұл фильмнің басталуы мен аяқталуына мән беріп қарауға тырысамын. Сол жерде Нұр­мағанбет Қосжанұлы деген Сырдың бойы­нан шыққан белгілі шайырдың аты жазы­лып тұру керек сияқты болады да тұрады маған. Сырдың бойында үлкен шайырлық мектеп болғанын білесіз. Түрлі-түрлі эпи­калық мек­тептерге жалғасқан, соның бір үлкен ордасы, Отаны – Арал, Қазалы өңірі. Бұл батыстағы жыршылық дәстүрмен жалғасады. Соның ішінде Нұртуған, Нұр­мағанбет деген үлкен шайырлар өткен. Нұрмағанбет Қосжанұлы 1937 жылы репрессияға ұшырап, Ақтөбенің үштігімен атылған азаматтың бірі. Нұр­мағанбет Қосжанұлы менің арғы аталарым болып келеді. Осы кісінің жазған шығармасы бар. Ол «Сартай хан», «Сартай би» немесе «Сартай» деп те аталады. Бала кезімізде мұны біз жаттап өстік:
Нұрмағанбет жолға сал,
Қаламыңды қақпалап.
Бұл күнде күйсіз жүйріксің,
Құралмайды сөзің нақпа-нақ.
Шаруашылық сай келсе,
Тастар едім тақталап.
Тақтасы келсе жел сөздің,
Естіген халық мақтамақ.
Аты шыққан адамның,
Әруағын әркім жақтамақ.
Әруағын әркім сыйласа,
Нұрмағанбет Қосжанов,
Қаламыңды олжа қаптамақ, – деп бас­талады осы жыр, қисса, дастан. Мың баланың басын біріктіріп қалмақты жеңіп жеңіске жететіні, үш жүздің баласының, қазақ хал­қының бір жеңнен – қол, бір жағадан бас шығарып, ұйымшылдық та­нытып, елімізді, жерімізді қорғап қалатын­дығы туралы осындай дастан бар. Бұл негізі аяқталмай қалған дастан. Осы дастанның желісіндегі сю­жет пайдаланылды ма екен деп ойлаймын сол кинода. Енді оны фильмді көргеннен кейін айтамын. Бұл мың бала тарихта болған оқиға. Енді мұның ішінде көптеген қосалқы батырлар бар. Эпостың жасалу дәстүрінде кейде оның ішінде жүр­ген батырлардың дәуірі сәйкес келмеуі мүмкін. Дәл сол уақытта өмір сүрді деп есеп қылуға болмайды. Өйткені мына эпосты жырлаушы, эпикалық мұраның иесі өзінің ой еркіндігіне байланысты 50 жыл, 60 жыл бұрын өтіп кеткен батырларды сол оқиғаның ішіне салып жіберуі мүмкін немесе кейіннен қосылған кенже батыр­ларды да қамтиды. Сондықтан бұл – эпи­калық сарын ара­ласып кеткен тарихи туынды. Енді мұның қайсысы эпикалық сарын, қайсысы эпостан келіп қосылған батырлар, қайсысы таза тарихта болған оқиғалар, мұның арасын ажыратып барып, фильм жасалу керек еді, менің ұғымымда. Бірақ жасалған екен, құтты болсын!
– Беке, түйін сөзіңіз...
– XXI ғасырда мың тарау жолдың тоғыс­қан тұсында тұрмыз. Еліміз тұтынып отырған бағыт-бағдарымыз, әлемдік жағдайдан өзін жеке-дара алып кете алмайды ғой. Өйткені дамыған мемлекеттер бар. Көп жағдайда үлгілерін тұтынып жатамыз. Дұрыс бағыт­тарымыз көп. Біз орыс болғымыз келген уақыттар болған, бірақ орыс бола алмадық, неміс, ағылшын, француз бола алмайтын­дығымыз бесе­неден белгілі. Қазақта сөз бар: «Тектіден текті туады, тексіздік тұқым қуады», – деген. Сөзіміздің басын егеменді елдің тарихынан бастадық қой. Енді осы қазақ деген ұлттың бауырынан тараған ұл-қыз, көшеде жүрсін, үйінде отырсын, шетелге барып оқысын, мейлі, қайнаған тіршіліктің қазанында қандай салада жүрсін, санасында бір нәрсе тұрса екен деген үнемі бір ой кеулейді де жүреді. Ол өзінің қазақ екендігін, қазақ деген халықтың салт-дәстүрі, иман-ынсабы бар екендігін, оны меңгеруіміз керек екендігін, соны мең­гергенде ғана қазақпыз деп әлемге кеуде­мізді кере ала­тындығымызды сана­сынан, ойынан өшіріп алмай, көзінің алдынан көлденең ұстап, көңіліне мықтап бекітіп және сеніп жүрсе деген менің тілегім бар. Ел аман, жұрт тыныш болсын! Тек күннің жақсысында кезігейік.
 – Әумин, әңгімеңізге рақмет!