Ресми мамандықтар тізіміне үй шаруасындағы әйел мамандығын енгізу керек пе?

Қоғамдағы қордаланған мәселелерді әртүрлі көзқарастағы азаматтардың пікірімен саралайтын «Алаш айнасы» газеті мен СТВ арнасының бірлескен жобасы аясында жарық көрген бағдарламаның кезекті тақырыбы – «Ресми мамандықтар тізіміне үй шаруасындағы әйел мамандығын енгізу керек пе?» Қоғамдағы орын алып жатқан кез келген мәселеден шет қалмауды көздейтін кезекті бағдарламаның көрсетілімі 8 Наурыз – Халықаралық әйелдер мерекесіне орай әйелдер мәселесіне арналып отыр. Біздің елімізде ғана емес, алыс-жақын шетелдерде де талқыға салынып жүрген тақырыпты әйелдер мерекесі қарсаңында да таразылап көргенді жөн көрдік. Сонымен, ресми мамандықтар тізіміне үй шаруасындағы әйел мамандығын енгізу керек пе?

 
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА, ҚР Президенті жанындағы отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі, биология ғылымының докторы:
иә
– Үй шаруасындағы әйелдің де ең­бегін ескеріп, оны арнайы ресми ма­мандықтар тізіміне енгізуіміз қа­жет. Өйткені біздің еліміз жер көлемі жө­нінен үлкен болғанымен, адам са­ны жағынан кішкентай мем­лекетке жа­тады. Қазақстанда бар болғаны 17 миллиондай ғана халық бар. Соң­ғы кездері халқымыздың санын қайтсек 20 миллионға жеткіземіз деп бас қатырып жатырмыз. Ал халықтың 51 пайызы әйелдер болса, 49 пайызы – еркектер. Шын мәнінде, әйелдің иығына артылар жүк оңай емес. Ана ретінде үйдің тірлігін істеп, ертелі-кеш тамақ дайындап, әрі ұрпақ санын да көбейтіп, тіпті ара­сында қоғамдық жұмысқа да ара­ла­сып, кәсіби міндетін де атқарып үл­ге­руі тиіс.
Бүгінгідей қарбалас заманда мұның бәрін қатар алып жүру оңай емес. Егер әрбір отбасында үш және одан да көп бала болса халық санының ұлғаюына ықпал ете алады. Ал көпшілікке екі ба­ла­лы болу ғана тән болса, онда мұнымен халық са­нын көбейтеміз деп айта алмаймын. Өкінішке қа­рай, аналарымыз көп жағдайда жұмыс іс­теймін деп жүріп балалы болу мүмкіндігін шек­тейді. Сондықтан біз үйде отыр­ған ана­ла­рымызға қамқорлық жа­сап, олардың не­ғұр­лым демографияға ық­пал етуіне мүм­кіндік тудыруымыз ке­рек. Еуропаның көп­теген мем­ле­кет­те­рінде бұл мәселе дұ­рыс жолға қойыл­ған. Бұған біздің елі­міз­дің де мүмкіндігі же­теді деп ойлаймын.

 
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА, саяси ғылымдар докторы, профессор:
жоқ
– Мен бұл пікірмен келісе ал­май­мын. Үй шаруасындағы әйел­дің жұмы­сын ресмилендіруге қар­­­сы­­мын. Ресми мамандықтар ті­­­зі­міне үй шаруасындағы әйел ма­мандығын ен­гізу, ай сайын жалақы тө­леп, зей­нет­ақы жарнасын ау­да­рып отыру бір қарағанда дұрыс бо­лып көрінуі мүмкін. Салтанат Бер­денқызы да рес­ми мамандықтар ті­зіміне үй ша­руа­сындағы әйел ма­ман­дығын ен­гізу арқылы де­мо­гра­фияға ықпал ету­ге болады деген уә­жін келтіріп отыр. Бірақ, менің ойымша, бұл әйел­дер арасында теңсіздік қа­лыптастырады. Себебі үй шаруасымен үйде отырған әйел­дер ғана емес, 8-10 сағаттап жұ­мыс істеп жүрген әйелдер де ай­н­а­лысады.
Әйел дәрігер немесе әйел ұс­таз болсын, сырттағы жұ­мы­сын істеп келгеннен кейін үй­дегі кірін жуып, та­ма­ғын істеуге мәжбүр. Алай­да олар­дың еңбегін баға­ла­май, үйде отырған әйелге арнайы бір ма­ман­дық иесі ретінде ай­лық тө­леу теңсіздік туын­да­та­ды. Тіпті, мұн­дай өз­герістен кейін әйел­дердің өзі екіге жа­рылайын деп тұр.

«Алаш айнасы» газеті мен СТВ телеарнасының бірлескен жобасы

«Алаш айнасы» – «Ой-көкпар» бағдарламасының жазбаша нұсқасы.
Жүргізуші: Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ.
Бағдарлама ұзақтығы: 27 минут.
Эфирдегі уақыты: жұма күні сағат 22:30.
Хабар қонақтары:
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА, ҚР Президенті жанындағы отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі, биология ғылымының докторы.
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА, саяси ғылымдар докторы, профессор.

тартыс бөлімі                                                                                                                              
Жүргізуші:
– Бағдарлама қонақтарының ұстанымы айқындалды. Енді бағдарламамыздың «тартыс» бөліміне өтіп, ойымызды тарқатып айтсақ. Салтанат Берденқызы бұл мәселе 2009 жылы Ресейде кеңінен талқыланды. Ресейдің 150 миллион халқының үш және одан да көп бала асырып отырған ана­ларының саны екі миллионнан асатынын есептеп шығарған. Ал біздің 16 миллион халқымыздың 150 мыңдайы көп­ба­ла­лы аналар санатында екен. Осы орайда біз үйде отырған осын­ша көпбалалы аналарымыздың үйде отырған уақытына жалақы төлеуге шамамыз жете ме?
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА:
– Мемлекеттің қаржысы халықтың өсіміне арналса, оны шығын деп санамауымыз керек. Халқымыздың саны өсіп, мемлекет ретінде қалыптасуы үшін халық санының өс­кені қажет. Қарсыласым Гүлшат ханымның «теңсіздік туын­дауы мүмкін» дегеніне қосылмаймын. Әрбір, әлде қоғамдық жұмысқа белсене араласып, кәсіби жұмыста да жақсы маман екенін көрсеткісі келе ме, әркімнің өз қалауы болуы тиіс. Біздің халқымыздың негізгі өсімін көтеріп отыр­ған – Оңтүстік Қазақстан облысы. Елімізде өмірге келетін сәбилердің әрбір төртіншісі осы облыста дүниеге келеді. Зерттеп қарасақ, бұл облыста 7-8 балаға дейін тәрбиелеп отырған отбасылар өте көп. Әрине, баланың көп болуына қа­рай қиындығы да болатыны рас. Бала бағумен өседі. Алайда анасы осынша баланың тәрбиесін тастап, қалайша жұмысқа шығады? Сондықтан ол аналарға жағдай жасалуы керек. Бәлкім, біздің жағдайымызда үш немесе төрт және одан да көп бала тәрбиелеп, үйде отырған анаға мемлекет тарапынан арнайы жалақы тағайындалуы керек шығар. Анасы үйде отырған баланың тәрбиесінің де жақсы бо­ла­тыны анық. Сондықтан ана мемлекеттің демог­ра­фия­сына үлес қосам деп үйде отырса, мемлекет оған қалайша қамқор болмасқа?!
Жүргізуші:
– Гүлшат Рамазанқызы, балаларға арнайы балабақша ашып, оны керек-жарақтармен жабдықтап, тәрбиешілерге жалақы төлейтін ақшаны аналарға берсек, әлдеқайда пайдалы болар еді деген пікір айтып жүрген мамандар да бар. Бұл пікірге сіз қалай қарайсыз?
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА:
– Мұндай жағдайда әйелдерді санатқа бөле отырып қам­қорлыққа алу дұрыс секілді. Мәселен, Салтанат Бер­ден­қызы әйелдерді баласының санына қарай жіктеу керек екенін айтып отыр. Жалпы, әйелдерді үйде отырғызып олар­ға жалақы оған қоса ай-сайын зейнетақы жарнасын төлеу қанша бай мемлекет болсақ та оңай емес. Егер, шын мәнінде, осының бәрін демографияны дамыту үшін жа­са­ғы­мыз келсе, халық санын арттыруға ынталандырудың жол­дары көп. Мәселен, бала туғанда берілетін жәрдемақы мөл­шерін көбейту демографияға жақсы әсер етер еді. Сон­дай-ақ өзіңіз мысал келтіріп отырған, демография мәселесі ушығып тұрған Ресейдің өзінде үй шаруасындағы әйел мамандығын енгізуден гөрі «Ана капиталын» енгізу демографияға әлдеқайда жақсы әсер ететінін байқаған. Осы орайда үй шаруасындағы әйел мамандығын енгізу бізге еш пайда әкелмейді.
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА:
– Әрине, бұл мәселе тез арада іске асырыла қалар нәр­се емес. Көпбалалы аналарымыздың нақты санын анықтап, қор­дағы қаржының көлемін есептей отырып, кешенді түр­де атқарылар шаруа. Дегенмен бұл бастаманың пай­да­сы­ның үлкен боларына сенемін. Дания, Швейцария секілді дамыған мемлекеттерде үйде бала тәрбиесімен айналысып отырған аналарға ай сайын 650 евро көлемінде жәр­дем­ақы беріледі екен. Біздің ақшамен санағанда 130 мың тең­геден асады. Бұл ақша аз емес. Бізде осы көлемде бол­маса да аздаған мөлшерде болсын, осындай жәрдемақы тағайындау артықтық етпес еді. Және бұған біздің еліміздің шамасы жетеді деп ойлаймын. Көптеген елдер осындай жолдармен аналарды ынталандыруға күш салуда. Біздің елі­мізде де балаларға арналған жәрдемақы бар. Бірақ оны Ресейдегі «Аналық капиталмен» салыстыруға келмейді. Ең болмаса, ауылдық жердегі аналарымызға үй шаруасындағы әйел ретінде жалақы тағайындалуы керек. Өйткені ауылдық жерлерде жұмыс жоқтың қасы. Халқымыздың санын кө­бей­тіп отырған, негізінен, ауылдағы әйелдер. Олар жұ­мыс істегісі келсе де ауылда жұмыс жоқ. Менің, қамқорлық көрсетейік деп отырған себебім, халық санын көбейтуге үлес қосып отырған ол – аналар.
Жүргізуші:
– Гүлшат Рамазанқызы, сіз сөзіңіздің арасында егер үй шаруасындағы әйелдің жұмысын осындай жолмен бағалар болсақ, олар жікке бөлінеді деп айтып қалдыңыз. Өмір бойы үйде отырған әйел зейнеткерлік жасына жеткенде оның зейнетақысын қалай есептеуге болады?
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА:
– Әйел үй шаруасында үйде отырған жағдайда уақыт өте еңбекке араласып, зейнетақы жинақтау қорына қаржы аударып отыруы тиіс. Қарсыласым ауылдағы әйелдер мәселесін айтып отыр. Алайда ауылдағы жұмыссыздық мәселесі тек әйелдерге ғана қатысты емес. Сондықтан үйде отырған әйелдерге жалақы төлеуден гөрі ауылда жаппай жұмыс орындарын ашып, ауылдықтарды жұмысқа тарту қажет. Оларды одан әрі үйде қамап, жалақы тағайындаудан гөрі, ауылда жұмыс орындарын ашсақ, жаппай ауыл­дық­тардың бір мәселесін шешкеніміз болар еді.
Жүргізуші:
– Германияда үй шаруасындағы әйел емес, үй шаруа­сын­дағы адам мамандығы бар екен. Осы орайда оларда осы мамандықтағы ер адамдар көптеп кездесетін көрінеді. Сон­дықтан Гүлшат Рамазанқызы, үй шаруасындағы адам ма­мандығына қалай қарайсыз?
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА:
– Бұл мамандыққа біздің ер-азаматтарымыз келісе қоймайды. Өйткені ол біздің менталитетімізге сай емес. Сондықтан біздің елімізде мұндай мамандыққа сұраныс болады деп те айта алмаймын. Бұл сұрақты қоймас бұрын біздің ер-азаматтарымыз осы ұсынысқа келісе қояр ма екен, осыны ойлауымыз керек. Гендерлік саясатты ұстанып отырған елімізде мұндай қадамды ешкімнің де құптай қоймасы анық.

сайыс бөлімі                                                                                                                                 
Жүргізуші:
– Бағдарламамыздың үшінші бөлімі «Сайыс» деп аталады. Осы тақырып бойынша қарсыластар өзара сұрақ-жауап алмасады.
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА:
– Бүгін көтеріп отырған тақырыбымызға неге үзілді-кесілді қарсысыз? Сіз үшін, бұл бастаманың еш пайдасы жоқ па?
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА:
– Өз басым бүгінде белсенді жұмысқа араласып жүр­ген­діктен болар, бұл бастамаға түбегейлі қарсымын. Қан­ша жерден сыртта жұмыс істеп келсем де үй шаруасымен өзім айналысамын. Үйде ешқандай қызметшім де жоқ. Шы­нына келгенде, үйде бір әйелден артылатындай шаруа бар деп те санамаймын. Сондықтан үй шаруасындағы әйел­ге мемлекет тарапынан қаржы бөлініп, қамқорлық көр­сетілуі теңсіздік тудырады деп ойлаймын. Неге мен сырт­та жұмыс істеп келіп, үй шаруасымен де өзім ай­на­лысуым керек? Ал базбіреулер үйде отырып-ақ сол жұмысы үшін жалақы алуы тиіс? Өз басым осындай бір теңсіздікті байқап қалдым.
Ал қарсыласыма қояр сұрағым, демография деп отыр­сыз. Сіздің «Экомед» орталығыңыз халық санын өсіруге қан­шалықты үлес қосып отыр?
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА:
– Біздің орталыққа бүгін күйеуге шығып, ертеңіне «бала көтере алмадым» деп, жаңа ғана тұрмысқа шыққан жастар емес, шаңырақ көтергеніне біршама уақыт өткен аналар келеді. Олардың орташа жасы 38 бен 40 жас арасындағы бала көтермегеніне 15-20 жылдай уақыт өткен аналар. Біздің қондырғылар да бедеуліктің 95 пайызында көмектесе алады. Сондықтан әйел неғұрлым жас болса, соғұрлым бала көтеру қабілеті жоғары. Ерекшеліктеріне қарай оларды емдеу уақыты да әртүрлі болып келеді. Әлемдік тәжірибеде де, бізде де келген әйелдің 30 пайызы бір ай ішінде емделуден соң бала көтеріп жатады. Ал табиғи түрде бала көтеретін 20 жастағы әйелдердің күйеуге шыққан соң бала көтеру мүмкіндігі 15-20 пайыз. 30 жастағы әйелде – 10-ақ пайыз, 40 жастағы әйелде – 5 пайыз. Біз ғылыми технологиялық мүмкіндік арқасында бұл мүмкіндікті 2-3 есеге дейін ұлғайтып отыр­мыз. Әрине, демографиялық саясатқа тікелей ықпалымыз бар деп айта алмаймыз. Өйткені ең үлкен демографиялық дүм­пу беретін әйелдер 18-25 жас аралығындағылар. Ал бізге көбі­несе жасы ұлғайған әйелдер келетіндіктен олардан үлкен нә­тиже күту қиын.
ойтүйін                                                                                                                                               
Жүргізуші:
– Соңғы бөлім «ойтүйін» деп аталады. Бұл бөлімде екеуі­ңізге де қойылар сұрақ ортақ. Қарсыласыңыздың ойы­нан не түйдіңіз және оның ұстанымына өтіп кеткен жоқ­сыз ба?
Гүлшат НҰРЫМБЕТОВА:
– Мен, шын мәнінде, еліміздің демографиялық мә­се­ле­сінің өзекті екенін байқадым. Дегенмен демографияға тіке­лей ықпал ететін басқаша тиімді жолдар қарастырылса дұ­рыс болар еді.
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА:
– Бүгінгі көтеріліп отырған тақырып еліміздің дамуына ық­пал ететін бастама. Гүлшат ханымның айтып отырған пікі­рінің де жаны бар. Бұл мәселені экономикалық тұрғыдан есеп­теп көру керек. Демографиялық жетістікке жету – елі­міздің негізгі мақсаттарының бірі. Сондықтан ұрпақ санын көбейтіп қана қоймай, олардың ана тәрбиесін, әке ұла­ға­тын көрген ұрпақ болып өсуіне жағдай жасауымыз керек.
 Жүргізуші:
– Бүгінгі бағдарламамыз да өз мәресіне жетті. Қоғам­да­ғы түйткілді мәселелерді көтеріп, қоғамдық пікір қалып­тас­тыру біздің міндет, ал шешім қабылдау – ресми орган­дар­дың еншісінде.