Эфирдегі жарнаманың шамадан тыс жиі берілуі тұтынушы құқығын бұзу емес пе?

Мойындауымыз керек, бүгінде ақпараттық ғасыр десек, соның ең бір түкірігі жерге түспей тұрған жанры – жарнама. Жаһанды қазір жарнама жаулап алды, жарнама билеп тұр десек те жаңылмайтын секілдіміз. Көше, қоғамдық көлік т.б. айтпағанда, үйден шықпай-ақ ол сізді көгілдір жәшіктің ішінде күтіп алады. Жарнаманың жиі шығатыны, тіпті сықақшы Жанатбектің «Әжептәуір жарнама көріп отырсаң, арасында жылт-жылт етіп кино бөле береді» деген әзіл-әжуасы ел-жұрттың көкейіндегісін дөп басып, хит-әзілге айналды десе болғандай. Себебі оның негізінде шындық жатыр. Олай болса, эфирде жарнаманың шектен тыс жиі шығуы көрермен кұқығын бұзу емес пе? Осыны ақылға салып көрелікші.

Заря ЖҰМАНОВА, журналист:
иә
– Иә, меніңше, жарнаманың шектен тыс көп берілуі – көрерменді сый­ла­мағандық. Бұрындары бір фильмнің ара­сын үш-төрт рет, ары кеткенде бес рет жар­нама бөлетін болса, қазір тіпті бес минут сайын жылт етіп жарнама шы­ға ке­леді. Тіп­ті кейде жарнамаға елігемін деп, өзің­нің не көріп отыр­ғаныңды ұмытып қа­ласың, ұмытпа­ған­ның өзінде оның не­ден басталып, оқи­ғаның не жайлы бо­лып жатқанынан жа­ңылып қаласыз. Ал енді осы көрерменнің көңіл күйімен ой­нау емей немене?
Әрине, жарнама – табыс көзі. Сол арқылы арналар өз шы­­ғындарын ақтап, бәлкім, жыртығын жа­мап жатқан шығар. Бірақ оның да жө­ні бар емес пе? Жекеменшік арналар бол­са, түсінуге болады, яғни олар қайт­се де өз күндерін өздері көруі тиіс.
Ал мемлекеттік арналарға бюджеттен ақша бөлінеді емес пе? Ендеше мемле­кеттен ақшаны бір алып, жарнамадан тағы табыс тауып отырғаннан кейін ол телеарна басшылығында да қанағат деген болмай ма? Жарнаманы сәл азайтқаннан олар ұтылады деп әсте ойламаймын. Азайту  деген – жарнамадан бас тартып, эфирге жібермей қою емес, оны уақытқа дұрыс бөліп, жиілігін реттеу деген сөз.
Мен күндізгі уақытта ел мүлдем теле­ди­дар қарамайды дегенмен келісе алмай­мын. Себебі үйде отырып, сериал жібер­мейтін әйелдер бар. Олар үшін сериал жай нәрсе емес, ол – тұтас өмір. Өзінде жоқпен сонда қауышады, армандайды. Міне, нағыз жарнаманы да, тауар­ды осындай үй ханымдарына көрсету ке­рек. Ал жұмыс­бастылардың қайта миы шар­шаулы. Олар күні бойы қызметтен шар­шап келгенде, үйде тек демалуды ойлайды, тіпті теле­дидар қоспайтындары да көп. Оның бір­ден-бір себебі де – осы жарнама. Жақсы бір дүние көріп келе жатсаң, жылт-жылт етіп жарнама шыға береді. Ондайда үй ішінде отағасынан бас­тап «ту, мыналар да бір шаршатты-ау» деп көріп отырған ар­насын кілт бұрғанын не тіпті теледидарды сөндіріп те тастағанын өзім көріп жүрмін талай. Олай болса, эфир­де жарнаманың тым жиі беріліп кетуі тұтынушы құқын бұзып қана қоймай, олардың жүйке жүйесіне кері әсер етіп те жатыр.  Бұған бір шара қолданатын кезге жеттік қой?! Бастапқы кездегідей еліміздің жағ­дайы нашар емес, экономикалық жағ­да­йымыз біршама тұрақталды. Біздің кө­рер­меніміз де қазір бір кездегідей жар­тылай қарны аш адамдар емес, олар зиялы, олар ненің не екенін парықтай бі­летін, өз қалауы бар қауым. Ендеше елінің әрбір тұрғынын сыйлайтын, оның қалауы­мен санасып, мүддесін қорғайтын арна бол­са, ол табыс көзінен де көрерменін жо­ғары қоя білуі керек.

Серік АБАС-ШАХ, телепродюсер:
жоқ
– Сұрақтың бұлай қойылуының өзі, меніңше, біртүрлі секілді. Ақылға салып көріңізші, жарнамасыз арна бола ма? Мейлі ол мемлекеттік арна болсын, мейлі жекеменшік арна бол­сын жарнама – ең негізгі табыс көзі. Сон­­дық­тан жарнама­ны тарата білу керек, жарнамаға да қолы жеткен арна ие болады. Неге? Өйткені жарна­ма беруші оның көрерменге жет­кенін, одан қандай да бір нәтиже бол­ға­нын қалайды. Сондықтан оны да рей­тин­гі жоғары бағдарламалар не кино­ның арасында береді. Енді осыдан-ақ өзіңіз байқап тұрған шығарсыз, жар­нама – тек қана ақша көзі емес, сол арнаны ынталандырушы да күшке ие.
Қазір қай арна үшін де ең бірінші орын­да  рейтинг деген мәселе тұра­ды.
Нарықтың басты заңы бәсекеге төтеп беру үшін арнадан берілетін бағдарла­малар мен кинофильмдердің рейтингі жо­ғары болуы керек, яғни неғұрлым көрер­мен көп көрген сайын, рейтинг де жоғары болады. Ал жарнама рейтингі жоғары бағдарламалар арасында көп беріледі. Ал рейтинг жоғары болу – телеөнім сапасы­ның жоғарылығының дәлелі. Сапасыз дүние­де рейтинг төмен болатыны айтпай-ақ түсінікті.
Жалпы сапалы, жақсы нәрсеге ұмтылу – адамның табиғатына тән құбылыс. Айта­лық, ең қарапайым моншаға барсаңыз да, сіз оның жақсы монша болғанын қа­лай­сыз, мейрамхананың да жақсысына барғыңыз келеді. Сол сияқты жарнама беру­шілер де өз өнімдерінің көрермен асыға күтетін жақсы бағдарламалар мен фильм­дер арасында кеткенін қалайды.
Өзіңіз де білесіз, күндіз жарнама аз, тіпті кей бағдарламалардың арасын бөле­тін жарнама да болмайды. Неге? Өйткені ол кезде адамдардың көбі жұмыста, теле­дидар көретіндер аз. Жарнама ұсыну­шылар өз өнімдерінің сондай «өлі» сағат­тарда көрсетіліп, солайша қаншама күш, қаражаттың желге ұшып кеткенін қала­майды. Ал прайм-тайм, яғни кешке үй іші түгел теледидар көретін уақыт – жарна­ма­ның нағыз жәрмеңкесі. Жарнама беруші­лер де сол уақытты сатып алуға тырысады. Ендеше көріп отырған телеөніміңіздің ара­сында жарнама жиі ұшырасса, қуаны­ңыз қайта, ол демек сапалы деген сөз, және арнаға жақсы қаржы түсіп жатыр. Ен­деше біреуге ұнамады екен деп, жар­наманы бермей қою дұрыс па?
Тұтынушы құқығы тапталды десек, оған бір мысал келтірейін. Айталық, ав­тобусқа отырған адам, яғни тұтынушы ақша­сын төлемесе, бензинсіз автобус жү­ре ме? Сол сияқты жарнама да – телеар­наның жанар-жағармайы. Жарнама – ар­на­лар үшін күнкөріс көзі. Ендеше, тұ­­­­тыну­­­шы да өзінің көріп отырған бағдар­лама не фильмінің уақыты ақылы екенін, ал сол ақыны өз қалтасынан емес, жар­нама берушінің қалтасынан шығып жат­қанын түсінсе, онда жоғарыдағы пікір­де бол­масы анық.

                                       Абай ОМАРОВ (коллаж)

Бейтарап пікір
Гүлназ Молдабергенова, журналист:
– Жалпы, кез келген ақпарат құралының қаншалықты күшке ие екендігін бүгінде оның мазмұнынан бұрын онда берілген жарнамаға қарап білетін күнге жеттік. Себебі жарнама – қаржы. Яғни басылымның не телеарнаның жарнамасы көп деген сөз – оның арқа сүйеуші күші мықты деген сөз. Алайда екінші бір жағынан біз мазмұн дегенге, сосын оқырман, көрермен санасы дегенді де ұмытпауымыз керек. Оны құр жылтыраған жарнамамен толтыру деген – өз ұлтыңа қиянат жасау, яғни рухани тонау деген сөз. Себебі жарнама тек материалдық құндылықтарға ұмтылдырады. Біз осы жағын да ұмытпауымыз керек.