Қазақтың пірі болған Марал баба

Ұлан-байтақ даламыздың сынық сүйем жері біз үшін ұлық көрінеді. Арғы-бергі қиырына ат арытып зорға жететін қазақ жерінде талай жақсы мен жайсаң ғұмыр кешті. Алаштың ардағына айналған тұлғалар қалың қауымды уәлі сөзімен ұйыта білді. Сондай-ақ олар ерекше қасиеттерімен елдің есінде мәңгілік жатталып қалды. Сырдағы жұрт тағзым ететін киелі орындар жетерлік. Қармақшы топырағында жамбасы жерге тиген Марал баба Құрманұлы жайлы айтылатын аңыз-әпсана әлі күнге дейін елдің аузында жүр. Қазақтың шежіресінде ойып орын алатын атақты ишан осындай қасиетімен кейінгі ұрпаққа өнеге болып келеді.
Биылғы жылы Сыр бойындағы жұртшылық Марал ба­баның 230 жылдығын жоғары деңгейде атап өтті. Бұл ел-жұрттың ақылшысы бола білген, ислам дінінің ел арасында кеңінен қанат жаюына ықпал еткен атақты абызға жасалған үлкен құрмет екені даусыз. Бұқараның қамын ойлаған баба осылайша ел-жұрттың жадында мәңгілікке жатталып қалды деп айтуға негіз бар.
XVIII ғасырдың ортасында пәни жалғанның дәм-тұзын татқан ишанның кіндік қаны Қостанай өңірінде тамған. Жастайынан ілім-ғылымға үйірсек зерделі жан Бұқарада білім алады. Аян бергеннен кейін Сыр­дың топырағына қадам басады. Дария бойында дінді дә­ріптеп, имандылық жолына шақырады. Ерек­ше қа­сие­тімен елді тәнті етеді. Алайда Марал ишанды тү­сін­гісі келмеген адамдар да табылған. Соның сал­да­ры­нан бас ал десе, шаш алудан тайынбайтын ша­бар­ман­дар тарапынан көптеген қарсылық көрген. Тіпті со­­ңын­да қалған ұр­пағы да осындай зо­ба­лаң­ды ба­сы­нан өт­­кізген екен.
Марал бабамыз қазақтың ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті қайраткері болды. Пәлсапалық ойларымен көптің көзіне түсті. Ислам дінінің өркен жаюына өлшеусіз үлес қосқан ол үш жүздің пірі атанды. Осындай әулиелік қасиеттері оны елден ерекшелеп тұрды. Қазіргі күні Марал ишанның уақыт пен кеңістік құпиясын меңгерген қасиетті адам болғаны аңыз есебінде айтылады. Оған көз жеткізу қиынға соға қоймас. Атақ­ты ишан төрткүл дүниедегі беделді діни оқу орындарында атақты ғұлама­лардан тәлім алды. Осының нәтижесінде ілім-білімді зердесіне тоқи білді. Соның арқасында біздің санамыздан тыс жатқан тылсым күштердің құпиясына қанық болған дейді көнекөздер. Ол уақыт пен кеңістік арасында өз ықпалын жасай алға­нын аңғартады.
Атадан жеткен аңыздарға қарағанда, Марал ишан кеңістіктің бірінен екіншісіне өту заңдылығын меңгерген екен. Ғалымдар кеңістіктің үш өлшемнен тұратынын айта­ды. Алайда оның одан да көп екені жайын­да пікір білдіріп жүргендер баршылық. Марал ишан оны екі ғасыр бұрын дәлелдей білді. Ғылыми жолмен айқындалған бұл дәлелге қарсы тұрарлық нақты тұжырым әлі де кездесе қойған жоқ. Қармақшы ауда­нында көп жылдар бойы ұстаздық қызмет атқарған Сәден Нұртаев бұл тұрғы­да көптеген зерттеулер жасады. Бұл жа­йын­да «Ислам және Марал баба» кітабын­да егжей-тегжейлі баяндады. Автор өз еңбегінде: «Әулиелерге Алланың берген сыйы сол – оларды керемет қасиеттің иесі етті. Оларға өзін қорғап жүретін және пай­да­ланатын аруақ берген. Соның арқасында ол адамдарға қол ұшын соза алды. Басқаша айтқанда, әулиелер – Жаратушы иемізге ісімен, ғибадатымен, мінез-құлқымен ұна­ған жандар болып табылады», – дейді.
Әрине, біздің санамыздан тыс жараты­лыс­қа сын көзбен қарайтын жұрт аз емес. Дегенмен ғалымдардың өзі ондай құбы­лыс­тарды мүлдем жоққа шығара алмайды. Әзірге бұл тұрғыда толыққанды ғылыми тұжырым жоқтың қасы. Қашаннан да қа­­с­иет қонған адамдарға құрмет көрсете бі­ле­тін халқымыз Марал ишан секілді ерек­ше адамдарды ардақтайды.
Марал баба туралы тағы да бір аңыз бар. Ерекше жаратылыс иесі көз жұмғаннан кейін оның мүрдесін Сыр бойына алып келе жатады. Осы шаруаны атқарған адам­дарға жолда аялдауға тура келеді. Сол жер­ден құдықтар қазылады. Құдықтан шыққан су кейіннен бұлаққа айналады. Саялы ағаштар шығып, көлеңкелі абат бақ бола­ды. Осыған байланысты жергілікті жұрт ол құдықтардың басына түнейді екен. Көнекөз қариялардың айтуынша, сол бұлақтардан әлі күнге дейін адам аяғы үзілмейтін көріне­ді.
Өзі өмір сүрген заманда қазақтарға Ресей патшалығы көз алартып жүрген. Бұл тұрғыда ишан ағайынға: «Ресейге қарап алаңдамаңдар. Өздерің бірігіп егін егіңдер. Сендерді егін байлыққа жеткізеді», – деп ақыл айтқан екен. Осының өзін сәуегейлік деп айтуға әбден болатындай. Қазақ халқы заманның тынысын тап басып, төрт түлікті түлетумен қатар, егін егуді кәсіп еткенде, ешкімге алақан жаймас па едік? Ресейдің отарына айналмауымыз да мүмкін бе еді? Халықтың басына төнген нәубеттен аман құтылар ма едік?
Қазақтың басындағы болмысты тани білген Марал баба Құрманұлының әулиелік пәлсапасы тұрғысында ғалымдар оң баға­сын айтып жүр. Ғұлама өз жұртына жақсы­лық­тың нұрын шашуды көздеген.
Атақты бабаның кесенесі қазір Қармақ­шы ауданының аумағында жатыр. Оған елі­міздің түкпір-түкпірінен зиярат етіп ке­ле­тін ағайын аз емес. Әулие саналған ба­ба­ның басына келіп дұға жасайды. Алладан тілеуін тілейді. Дегенмен оған барар жол біраз қиындық алып келеді. Жүргінші ешқандай тас төселмеген соқпақ жолмен барады. Ол жауынды күндері қолайсыз болып жатады. Қазақтың кең даласында жатқан көптеген әулиелерге құрмет жасау – біздің парызымыз. Ендеше, өткенді өнеге еткен бүгінгі кезеңде сондай киелі орын­дарға барып-қайтуға қолайлы жағдай жа­сап жатқанымыз артық емес.