Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанда Кеңестер Одағына ортақ ақша &ndash рубль айналымда жүрді.
Егемендігімізді алғаннан кейін ту, елтаңба, әнұран сияқты мемлекеттік рәміздерімізбен қатар өз ұлтымызға тән төл теңгеміз шығарылды.
Ұлттық валюта - елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын бейнелейтін, экономикалық дербестік беретін мемлекет атрибуттарының бірі.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары ұлттық валюта жасап шығару, оны айналымға енгізу өте күрделі жағдайда жүргізілді. Мұндай ауқымды істі жүзеге асыруға қажетті тәжірибе мен мамандар жоқ еді. Ескі ақшаны айырбастап қана қоймай, құлдыраған өндіріс пен банк жүйесін қалпына келтіру жұмыстары қолға алынды.
Қиындықтарға қарамастан, еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасымен жаңа үлгідегі, ерекше ұлттық сипаттағы төл теңгеміз жарыққа шығып, айналымға енгізілді.
Бүгінгі күні Қазақстанның банк жүйесі тәуелсіздік жылдарында жүргізілген жүйелі реформалар нәтижесінде, бүкіл посткеңестік елдер ішінде алдыңғы қатарлысы болып келеді. Бізде ТМД елдері ішінен ең жақсы төлем жүйесі қалыптасқан.
Ұлттық валютамыз - теңгенің тарихына келетін болсақ, ол тікелей Елбасының қызметімен байланысты. Ел Тәуелсіздігінің бірінші жылдығына орай өткен салтанатты жиында сөйлеген сөзінде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Ұлттық валютаны енгізу қажеттілігін барлығымыз түсінуіміз қажет. Біз үшін бұл оқиғаның тек экономикалық емес, сондай-ақ саяси мәні де теңдессіз» деген болатын. Бұл 1992 жыл болатын, ол кезде Қазақстан бірыңғай рубль аймағынан әлі шықпаған еді. Осы сәттен бастап, бізге өзіміздің ұлттық валютамызды енгізу қажеттілігі туындады.
Сол кездегі Қазақстанға төнген әлуметтік және қаржылық дағдарыстың бетін қайтару мақсатында, Елбасы ұлттық валютаны енгізу үрдісін тездетті.
Теңгенің бастапқы нұсқаларында халқымыздың ұлы тарихи тұлғалары бейнеленді. Кейін, уақыт өте келе, заман ағымына қарай, әлемдік талаптарды ескере отырып, теңгенің жаңа нұсқасы дайындалып, шығарылды.
Ұлттық валютамыздың «теңге» деп аталуына келетін болсақ, Елбасы өзінің «ХХ ғасыр табалдырығында» атты еңбегінде былай деп еске алады: «Біз өз ақшамызды қалай атау керектігі жөнінде де көп дауластық. Маған «алтын» және «теңге» деген атаулары ұнады. ТМД халықтарының бәріне де түсінікті. Түркі тілдерінде де, славян тілдерінде де бар сөз. Қазір батыстағы экю сияқты, ТМД елдерінің валютасына «алтын» деген атау ұсынар едім. Ақырында «теңгеге» тоқтадық». Нәтижесінде «Қазақстан Республикасының ұлттық валюта енгізу туралы» Президент Жарлығына сәйкес, 1993 жылғы 15-қарашада теңгеміз айналымға енді. Бұл күн ресми түрде Ұлттық валюта күні болып аталып келеді.
1993 жылдың қараша айында төл теңгеміздің айналымға енгізілуі біздің жас, Тәуелсіз еліміздің тарихи жылнамасындағы ең маңызды оқиғалардың бірі болды.
Теңге - еліміздің қаржылық тәуелсіздігінің символы. Төл валютамыз дамудың жаңа деңгейіне жол ашып, жаңа нарықтық экономиканың құрылымдарын қалыптастыруды қамтамасыз ете алды. Бұл - тәуелсіз экономикалық және қаржы-несиелік саясатты жүзеге асыруымызға, нақты экономикалық егемендікке қол жеткізуімізге мүмкіндік туғызды.
Ұлттық валютаның арқасында Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігі қамтамасыз етіліп, қаржылық саясаттың іргетасы қаланды.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің
Қазақстан тарихы кафедрасының доценті, т.ғ.к
Махаббат ЖҰМАДІЛ
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
IT факультетінің I курс студенттері:
Нарқыз ИСӘДІЛ, Өрен НҰРКЕЛДІ