Қазақстан БҰҰ жанындағы халықаралық сотқа мүше

Халықаралық деңгейдегі соттардың болатындығын естігем. Мүмкіндік болса, атап берсеңіздер және олардың құзыреті қай деңгейде?
Ербол Тұрдығұлұлы, Жезқазған
Халықаралық  соттар мемлекет арасындағы және жеке тұлғалардың өті­ніштері мен арыздарын қарастыру мақ­сатында халықаралық ке­лі­сім­шарт­тар арқылы құрылады. Әлемде мұн­дай соттардың саны алтау. Тек бі­ре­уі­нің ғана Қазақстанға тікелей қа­ты­сы бар. Біріншісі, БҰҰ жанындағы ха­лық­аралық сот. Мақсаты – мем­ле­кет­тер арасында туындаған дауларды  әді­леттілік принципімен  бейбіт ша­ра­лар қолдана отырып шешу. Құрамында әр­түр­лі ұлт өкілдерінен құралған 15 тә­уел­сіз судья бар. Екіншісі,  Халықаралық қыл­мыстық сот. 1996 жылы Римдік ста­тус келісімшарты бойынша құрылған. Атал­ған құжатқа 2008 жылы 108 мем­ле­кет қол қойғандығына қарамастан, көп­теген мемлекеттер ХҚС шарттарын то­лы­ғымен ратификациялаудан қа­са­қа­на бас тартып отыр. Үшіншісі, «Страс­бург соты» деген атпен әлемге танылған Адам құ­қы­ғы жө­нін­де­гі Еуро­палық сот. Құ­ра­­мы­на Адам құқығын қорғау жө­нін­дегі конвенцияға қол қойған Еу­ро­па Ке­ңе­сін­де­гі мемлекеттердің бар­лы­­ғы кі­ре­ді. Төртіншісі, бұрынғы Юго­сла­­вия жө­нін­де­гі ха­лықаралық три­­бу­нал. Бұл «Гаа­­га со­­ты» де­ген ат­пен әй­­­­гілі. Не­­гі­­зі­нен, 1991 жы­лы бұ­рын­ғы Юго­­славия тер­ри­то­рия­сын­да бей­бере­кет­­сіз­дік ор­на­тып, қо­­ғам­­дық құ­қық­тың бұ­­­зы­­­луы­­­на се­беп бол­­ған тұл­ға­лар­ды қу­­­да­­лау­­­мен ай­на­лы­­са­­ды. Бе­сін­ші­сі, Раудн жөніндегі ха­лық­аралық трибунал. 1994 жылы Раунд тер­ри­то­рия­сындағы ге­­но­­цид­­тік оқи­ға­ға жа­­уап­ты ада­мдар­ды қу­да­лайды. Ал­тын­шысы, Ха­лық­ара­лық әді­лет­ті сот­тың тұ­­рақ­­ты па­латасы.