Жанар-жағармай бағасының өсу себебі неде?

Еліміздің барлық аймағында жанар-жағармайдың бір литрінің бағасы орташа есеппен 3-5 теңгеге өсті. Мәселен, Алматы қаласының жанар-жағармай құю бекеттерінде АИ-92 – 99-дан 102 теңгеге, АИ-80 – 84 теңгеге, дизель отыны 88 теңгеге артқан. Анықтай келгенде, бағаның бұлайша өзгеруі Мұнай және газ министрлігінің маусым айында жанар-жағармайдың шекті бағаларын 3-тен 7 пайызға дейінгі өсіммен белгілеуімен байланысты болып шықты.

Биліктің позициясы...
Осыдан бір ай бұрын да аталған өнімнің бағасы күрт өзгеріске ұшыраған болатын. Сол кезде мұнай және газ министрі Сауат Мың­баев оны Ресейдегі жағдаймен тығыз байланысты деп түсіндірген еді. Яғни ма­мыр айында Ресейдің бірнеше айма­ғын­да жанар-жағармай тапшылығы орын алып, оның бағасы қымбаттаған болатын.
Ал бұл жолғы өзгеріс ішкі себептерге бай­ланысты орын алып отыр. Яғни еліміз­дің құзырлы органы маусым айында жа­нар-жағармайдың шекті бағаларын 3-тен 7 пайызға дейін өсіммен белгіледі. Соған сәйкес, бір демде еліміздегі жанар-жағар­май құю бекеттері өнім бағасын жоғары­лат­ты. Сондықтан бұл ретте Монополияға қар­сы күрес комитетінің де қандай да бір ша­ра қолдана алмасы анық.
Қалай дегенмен де, бүгіндері «мұнай өн­ді­руші мемлекетте жоғары құнның бел­гі­ленуі қисынсыз» деген қоғамдық пікір бой кө­теріп тұр. Мысалы, мұнай өндіретін Сауд Арабиясында ішкі нарықтағы жанар-жа­ғар­майдың бір литрі 23 теңгеге сау­да­лан­са, Ливияда бұл баға 42 теңгені құ­рай­ды екен. Тіпті мұнай импортына тәуелді мемлекеттер – АҚШ пен Қытайда аталған өнім­нің бір литрі біздікіндей бағамен ба­ғаланатын көрінеді. Ал біздегі жағдай неге мүлде бас­қаша?.. Тура осындай сауалды алдын­да­ғы баға өсімі кезінде Парламентке заң жо­ба­сын таныстыруға келген мұнай және газ министрі Сауат Мыңбаевқа де­пу­тат Вла­ди­мир Нехорошев те жолдаған еді. Ол кезде министр: «Қазақстан Ресейдегі жанармай ба­ға­сына тәуелділігінен құтыла ал­майды. Бұл бір-ақ жағдайда мүмкін: егер біз Ресеймен арадағы шекараны жауып тастай алсақ... Бізде мұнай жеткілікті. Де­генмен Ресейсіз бағаны реттейміз деу мүмкін емес», – деп жауап берген. Ал «Ке­ден ода­ғына енгенде іштегі жанар-жа­ғар­май құны­ның Ресейдегімен теңесіп кету қаупі бар ма» деген сауалға ол: «Кеден одағы ая­сында Қазақ­стандағы баға Ресейдегіге қа­рағанда төмен болуы керек, бірақ бұл рет­те қазір бел­гіленген шек жоқ», – де­ген.
Сондай-ақ еліміздегі мұнай өнімдері им­портына бұған дейін 1 шілдеге дейін тыйым салынған болатын, бүгіндері бұл шек­­теу мер­зімі тағы да ұзартылып отыр. Осы жа­ғынан алғанда, біздегі құзырлы ве­дом­ство аталған мәселеге қатысты қолынан кел­геннің бәрін қолданып жатқан сы­ңай­лы.
«Жау алыстан келмейді» демекші, бар­лық гәптің солтүстік көршімізден шығып жат­қан жайы бар. Яғни біздің жанармай баға­сын реттеуде Ресеймен санас­пауы­мызға бол­­майды. Соған қарағанда, әлемдік ба­ға­­дан гөрі, елімізге көршілердің нар­қын­да­ғы жағ­­дай ықпалдырақ әсер ететін бо­лып тұр.
Еске сала кетелік, Ресейдегі жанар-жа­ғар­майдың бір литрі – отандық валю­та­мен есептегенде, 130 теңгеге тең.
Техника ғылымының докторы, профес­сор Тоқтамыс Меңдебаев: «Бүгіндері жа­нар-жағармай бағасын реттеуде мем­ле­кеттік монополия міндетті түрде қа­жет», – дегенді айтады. «Өйткені жанар-жа­ғар­май – қуат көзі. Тұтыныстағы тауардың бар­лығының шығынына аталған өнімнің бағасы енеді. Сондықтан жанар-жағармай бағасының өсуі жаппай тауарлардың қым­баттауына, инфляцияның күш алуына әке­ліп соғуы мүмкін. Иә, түбінде біздегі жа­нар-жағармайдың құны Ресейдегімен теңесуі әбден ықтимал. Сондықтан осы әлсіз тұсты пайдаланып, өңіріміздің әр ай­мағында спекуляцияға жол беріліп жатқан фактілер бар. Оны міндетті түрде ауыз­дық­тау керек. Әрине, мемлекеттік монополия арқылы ғана», – дейді маман. Ал же­ке­мен­шіктердің бұл реттегі пікірі мүлде басқаша...
Жекеменшіктер көтерме бағаны да шектеуді ұсынады
Бұл арада Мұнай және газ министрлігі ай сайын әлеуметтік маңызды жанар-жа­ғар­май түрлерінің шекті бөлшек бағасын бел­гілеп отыратынын, бірақ мұнай өнім­дерін өндірушілер үшін көтерме бағаны шек­темейтіндігін баса айта кетелік. Осының соңғысы ішкі нарықта дүрдараздық туғы­зу­да. Осындай пікірдегі SID NEFT жеке­мен­шік жанар-жағармай құю бекетінің директоры Сергей Богданов:
– Бізге сұраған қажетті мөлшерде жанар-жағармай бөлінбейді. Үкіметтің белгілеген бағасымен алатын жанар­майы­мыз 10 күннен кейін-ақ таусылып қа­лып жатыр. Сондықтан тұты­ну­шы­ла­ры­­мыздан айырылып қалмас үшін біз кө­терме сауда жасаушылардың қыз­ме­тіне жүгінуге мәжбүрміз. Мысалы, алдында біз көтерме саудадан АИ-92-ні 88 тең­геден алсақ, оны өзімізде 89 тең­геден саудалап жүрдік. Айырма – 1-ақ теңге. Оның өзі осы бағыттағы шы­­ғын­да­рымызды да жаппайды. Яғни қазір біз «минуспен» жұмыс істеп жа­тыр­мыз. Сон­дықтан құзырлы орган мұ­най өнім­дерін өндірушілер үшін кө­тер­ме бағаны да бөлшек саудадағыдай шектесе екен дейміз. Не болмаса осы көтерме сау­да жабайы жүргізілмес үшін ең құрығанда заңды түрде жұ­мыс істейтін интернеттен биржа ашса екен деген тілегіміз бар. Сонда халық­тың көз алдында бағалардың қалай, қандай жағдайда құбылып жатқаны белгілі болып отырады. Әйтпесе, жанармайдың бағасы өссе болғаны, жұрттың бәрі же­ке­меншіктерді кінәлап шыға келеді. Ал, шын­дығында, нақты жағдай басқаша ғой, – дейді.