Сапасыз жүк көлігі – жол мен елдің соры
Тақтайдай тас жолда жөн-жосықсыз жөңкілген жүк көліктері жүгенделеді деген үміт тұтанғалы азғана уақыт болды. Оның өзі шекемізге тиіп барып қабылданған шешім еді. Жол апатын айтпағанда, миллиардтаған теңгеге жөнделген жолдардың тас-талқанын шығарған жүк көліктері енді айылын жиса жөн. Әсіресе қытайлық жүк көліктері. Көлік және коммуникация министрлігі жария еткен деректер жыл сайын еліміз жол жөндеуге 100 млрд теңге көлемінде қаржы жұмсайтынын көрсетіп отыр. Сонда жыл сайын 100 млрд теңге желге ұшып жатыр. Жүк көлігінің кесірін айтып, аттандап атқа қонғаннан-ақ бұл іс дереу шешімін қажет еткен-ді. Бірақ далаға миллиардты шашып барып, соңынан митың әрекетке көшетін жайбасарлығымыз көлеңкедей қыр соңымыздан қалмай жүр. Сол миллиард теңге әлеуеті кем әлеуметке бұйырса, әлеуметтің ішіне жақпайтын ба еді?..
Маусымның ортасында Парламент Сенатында аталған мәселені депутаттар қолдағаны аян. Содан қытай жүк көліктеріне біршама шектеу қойылғаны белгілі. Шама-шарқына қарамай, жүкті асыра тиеп алып, апатқа ұшырайтындар да осылар екені бүгін ешкімге құпия емес. Оған қоса, күре жолдардың тас-талқаны шығуда. Жыл сайын Қазақстандағы жолдар орта есеппен 100 миллиард теңге көлеміндегі жөндеуді қажет етеді екен. Халық қалаулылары қолдау көрсеткен бұл шешім бойынша ендігі жерде 10 тоннадан асатын жүк көліктерінің жүруіне тыйым салынады. Мұны бұзғандарға 1000 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады. Одан түскен ақша жолдарды жөндеуге жұмсалатын болып шешім қабылданған еді.
Жүк көлігі дегенде, алдымен аузымызға қытайдың жүк көлігі ілінуі тегін емес. Қолда бар деректерге сүйенсек, бүгінде елімізде 500 мыңға жуық жүк көлігі жүк таситын көрінеді. Оның 18 мыңнан астамы – қытайлық ауыр салмақты жүк көлігі. Олар күре жолмен жүйткитін 400-ден астам карьер бар екен. Ал карьерлерден қанша жүк тасымалданып жатқанын бүгінге дейін ешкім келілеп өлшеп келген жоқ. Мұндай жүк өлшейтін арнаулы құрылғы орындар елімізде санаулы екені де жасырын емес. Содан жол да жарамсыз. Апат та көбейді. Ендігі жерде бұлай болмайды. Нақтырақ айтқанда, рұқсат етілген жүктен асыра жүк алғаны үшін айыппұл ұлғайтылады және 200 АЕК-тен 1000 АЕК-ке дейін арттырылады деп мәлімдеген-ді құзырлы орындар.
«Біз бұл норманы жайдан-жай енгізген жоқпыз. Қазіргі кезде айыппұлдың көлемі осы заңбұзушылықты тоқтатуға жетпей отыр. Еуро-4 стандарты бойынша олар сертификат алмаған. Сертификатқа сай емес. Сондықтан Үкімет қабылдаған қаулы негізінде оларға шетелден әкелуіне тыйым салынады», – деген еді ҚР Көлік және коммуникация министрлігі Көліктік бақылау комитетінің төрағасы Қайрат Әбсаттаров.
Жалпы, Көлік және коммуникация министрлігінің мәліметінше, қазақстандық жолдардың жартысы 8 тонналық жүкке арналған. Ол жолдар үш қабаттан тұрады, 1985 жылға дейін салынған. Ал мұндай жолдардың бір шақырымының құны – 55 миллион теңге. 2005 жылдан бастап жолдардың қайта күрделі жөндеуден өткені мәлім. Ол жолдар сонда 13 тонналық жүкке бағытталды. Бұл жолдың бір шақырымының құны – 200 миллион теңге. Қазіргі таңда республикалық автокөлік жолдарының ұзындығы 23 500 шақырымды құрайды екен. Оның 19 633 шақырымы 8 тонналық жүкке арналған. 1981 шақырымы – 10 тонналық, 1886 шақырымы – 13 тонналық. Ал бұл көліктердің 8-10 тоннамен шектеліп жүрмегенін жұрт жақсы біледі. Сонда жүкті асыра тиеген көліктердің қанша шығынға батыратынын есептеу үшін математикаға аса жүйрік болудың қажеті шамалы. Шыны керек, осы күні сонау жылдары миллиондарға жасалған жолдың «миы» шығуға айналған.
Әсірекөрсеқызарлығымыз, әлде әңгүдіктігіміз бе, кім білген? Әйтеуір, Қытайдың жүк көлігін сатып алуда кейінгі жылдары Орталық Азияда алдымызға жан салмаппыз. Кейбір деректер 2012 жылы Синьцзяннан 25 мың жүк көлігі өткенін айтады. Ол алдыңғы, 2011 жылғымен салыстырғанда 50 пайызға жуық артық болса керек. Қытайлықтар да жүк көлігін импорттауда қазақтар көш бастап тұр депті. Құны арзан, жүк көтергіші жоғары саналған ол көліктердің сапасыздығын білсе де, әзірге оны сатып алудан тыйылар емес.
Арман СЕЙІТОВ, жүк көлігі бар жүргізуші:
– Қытайдың жүк көлігінің жүк көтерімдігі үлкен. Сонымен қатар бағасы да қолжетімді. Сондықтан осындай көлік алып, нәпақа айыруды жөн көрдім. Сапасы бұрынғы көліктердей емес екені де рас. Жөндеуі де қалтаны қағып түседі. Бірақ біраз қаражат шығарып алдық. Содан соң тастай салатын арзан дүние емес.
Оның салдары кісі өліміне де әкеліп жатыр. Тас жол бойындағы бірқатар қайғылы апаттар осы көліктердің кесірінен орын алғаны әмбеге аян. Айталық, былтырғы жылы «Астана-Қарағанды» тас жолындағы қайғылы оқиға. Тамыз айының ортасында Астанадан 30 шақырым жерде жүк көлігі жолаушылар автобусын соғып, 16 адам көз жұмды. Одан кейін де Алматыда қытайлық жүк көлігімен жүргізуші 13 көлікті жол апатына ұшыратқанын естігенбіз. Бұдан бұрын да Алматының қақ ортасында жол апатына ұрындырған да қытайлық жүк көліктері болатын. Бұл – мысалдардың бір парасы ғана. Жіпке тізе берсек, жетіп-артылады. 10 тонналық жолды 20-40 тонналық жүк көліктерінің жаншып, асфальтын шұрық-тесік еткені туралы бұрыннан да айтылған-ды. Оның көлік апатына әкеліп соғуы да жиі жазылды. Бірақ тиянақты шешім үшін біраз жылдың мұғдары керек болыпты.
Енді кешеуілдеп қабылданған шешімнің кештетіп жеткен бақыттың баяндысындай болуын тілеу ғана қалып тұр.
