Энергоменеджерлер қызметіне жүгіну қаншалықты тиімді?

Еліміздің Индустрия жә­не жаңа технологиялар ми­нистр­лігі бюджеттік ұйымдарда энер­го­менеджер лауазымын ен­гізуді ұсынуда. Министрлік мамандарының мәлімдеуінше, энергоменеджерлер қызметіне жүгіну болашақта халықты энергияны  үнемдеуге,  са­уат­ты пайдалануға және энер­ге­тика мәселесіне қатысты мем­лекеттік шараларды  үй­лестіруге өзіндік оң ықпалын ти­гізбек.
Мұндай пікірді әсіресе Индустрия және жа­ңа технологиялар министрлігіне қа­рас­ты Энергия үнемдеу және энергия тиім­ділігі басқармасының мамандары қуат­тап отыр. Мамандардың па­йымдауынша, бюд­жеттік ұйымдарда энергоменеджмент ла­уазымын штаттық кестеге енгізу бұл са­ладағы ысы­рапқа қатысты мәселені ше­шу­дің бірінші бағыты болмақ.         
Менеджерлер дағдарыстан алып шығады
Сөйтіп, болашақта біздің бұқара қауым энергоменеджерлердің қызметін тұтынып қалуы ғажап емес. Сарапшылар мұндай қыз­мет түрін 2013-2014 жылдар аралы­ғын­да қолданысқа енгізу қажеттілігін алға тартуда.
Негізінен, энергетика саласына қатысты дерек атаулыны тізбелесек, қазір Қазақ­станда 72,7 млрд кВт электр қуаты өнді­рі­леді.  2013 жылға дейін бұл көрсеткішті 76 млрд кВт-қа жеткізбесек, екі жылдың ішін­де энергетикалық дағдарысқа ұшыра­уымыз мүм­кін. Міне, осындайда дағдарыс атау­лының алдын алып, үнемдеуге үндей­тін, ты­ғырықтан алып шығатын нақ осы ме­нед­жер­лер болуы тиіс. 
Әлібек ҚАЛЫБАЙ, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Энергия үнемдеу және энергия тиімділігі басқармасының бастығы:
– Тұрғын үй-коммуналдық секторы мен бюд­жеттік сектор энергия үнемдеуде зор әлеуетке ие болуы тиіс. Біздің 2011 жыл­дың 30 қарашасында энергия үнемдеудің ке­шенді жоспарын қабылдағанымызды бі­ле­сіздер. Онда жергілікті жерлерде энер­­гоменеджмент жүйесін енгізу бо­йын­ша кешенді іс-шаралар қамтылған. Әлемдік тәжірибені ескерсек, бұл жүйе өңір­лерде энергия үнемдеудегі мем­ле­кет­тік саясатты жүзеге асырудың шын мә­нін­дегі тетігі болып табылады. Энер­го­ме­нед­жерлер өз кезегінде энергия үнем­деумен және осы­ған орай арнайы ұсыныстар әзір­леу­мен ай­на­лысуы тиіс. Сонда ғана жер­гі­лікті жер­лер­де энер­гия үнемдеуді да­мыту пробле­ма­сын ше­шуге болады. Сон­дықтан бюд­жет­тік ұйым­дарда энер­го­менеджмент ла­уа­зымын штат­тық кестеге ен­гізу керек. Мұн­дай ме­неджерлер бізді ұсы­ныстары мен тілектері ар­қылы энер­гиялық тапшы­лық­тан, дағ­да­рыстан, ысы­рап­шылдықтан  алып шығатын бол­ады.
Мәселені тек менеджер шеше алмайды
Министрлік мамандары менеджерлер жайын осылай сөз етіп жатқан тұста эко­но­мист-ғалымдарымыз «мәселені тек энер­го­менеджерлер шеше алмайтынын» ашып айтты. Ғалымдарымыздың бағам­дауынша, бар­лық мәселе – елде бәсекеге қабілетті бөл­шек нарығының болмауында.
Сағындық САТЫБАЛДИН, экономист-ғалым:
 – Осы уақытқа дейін тұтынушыларды электр қуатымен толық қамтамасыз ету мақсатында мемлекетіміз біраз істердің басын қайырды. «Электр энергетикасы туралы» Заңға өзгертулер енгізіп, Өңірлік электржелілік компаниялардың құра­мын­дағы энергиямен жабдықтау функциясын құ­рып, энергиялық жабдықтау ұйым­да­рына 500-ден астам лицензия да берілген. Де­сек те, бұл жабдықтаушы ұйымдар бір-бі­рімен жарысқа түсіп, бәсекеге қабілетті бөл­шек нарығын құра алмады. Мұндайда бұл саланың шаруасын дөңгелетіп отырған көршілес Тәжікстан, Өзбекстан елдері көз қызықтырады. Тәжікстан мен Өзбек­стан­ның  энергетика саласындағы ұстанған ба­ғыты  біздің елге қарағанда әлдеқайда жо­­ғары. Біраз мемлекеттер бұл екі елдің энергетикалық ауқымына көз тігіп, аңысын аңдып отырған жайы бар. Осыдан кейін отандық кәсіпкерлеріміз неге шетелдік энергетика нарығына инвестиция салуға ұмтылмайды деген ой туады. Энер­ге­ти­калық әлеуеті мықты  аймаққа  ГЭС құ­ры­лы­сын салу қазақстандықтардың ен­шісіне тиетін болса, өндірілген электр энер­гиясын Қазақстанға импорттауға жол ашы­лар ма еді? Тіпті бұл жөнінде арнайы жо­балар да жа­салып, тиісті орындарға мін­деттер де жүк­телген. Сондықтан бұл мә­селеде энер­го­менеджмент жүйесіне,  ме­неджерлер қызметіне жүгіну про­бле­маны толық шеше алмайды. Енді бола­шақ­­та біз энерге­ти­ка­лық тапшылықты бол­дыр­­май­мыз, бұл са­ла­дағы ысы­рап­­шылдыққа жол бермейміз де­сек, ше­телдік энергетика нарығына  ин­вес­тиция салып, олардан ар­зан энергия кө­зін алуды ойластырған жөн.
Сыртқы нарықтан іштегі өнім қолайлы
Жалпы, қандай да бір реформаға реңк берсек те, келешекте энергетика саласына жа­­ңашылдық енуі керек екені даусыз. Әри­не, шет мемлекеттермен энерге­тика­лық байланыс орнату өте орынды ұсыныс. Бірақ бұған қатысты қайсыбір маман­да­ры­мыз ішкі өнім өндіру әлеуетін арттыру ана­ғұрлым табысты болатынын құлақ­қағыс жасауда.
Үсен АМАНБАЕВ, экономист-ғалым:
– Қазір елдегі энергетикалық зәрулікті жою үшін АЭС салу бастамасын көтеріп жүрміз. Бірақ бұл екі-үш жылда сақадай-сай дайын болатын дүние емес. АЭС – болашақтың еншісіндегі жоба. Мамандар 2017 жылға дейін АЭС құрылысын салып бітіру қажеттігін жиі қаузап жүр. Бізге ол құрылыс салынып біткенше де жан бағу керек қой. Неше жыл қатарынан электр қуатының бағасын өсіріп, тұтынушылардың қалтасына қол сұғып келдік. Бұл әрекетті жылда қайталаудан еш нәрсе өнбейді.  Бұған қатысты айтарым, біздің уранымыз жеткілікті. Қазақстан өзге елді шикі уран­мен жарылқап болды. Енді соны неге өзі­міз­де өңдеуге талпынбасқа? Негізінде, уран өндіріп өнім алуды одан әрі оңтайлы жалғастыруға Қазақстанның қауқары жетеді. Сондықтан өзге елге тәуелді болғанша, өзімізде барды ұқсатқанды жөн санаймын. Отандық табиғи өнімді өндіру – тұтынушыларды арзан электр қуатымен толық қамтамасыз етудің төте жолы.

Түйін
Энергетика саласы туралы сөз еткенде мамандардың басым бөлігі осы салаға инвестиция тартуды жеделдету қажеттігін алға тартады. Негізінде, елімізде энергетика саласына қатысты 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама да қабылданған-ды. Осы бағдарламаға сәйкес, энергетика нарығында алдағы екі жылда құны 740 млрд теңгені құрайтын жобаларды іске асыру ойда бар. Мамандардың жобалауынша, бұл салада бағымыз ашылатын кезең 2015-2025 жылдар аралығы болса керек. Оған дейін, әрине, өркениетті елдердің іс-тәжірибесіне жүгініп әр қилы жаңашылдықтарға ден қоярымыз да  анық. Бұл ретте менеджерлер тобын жасақтаймыз ба, сыртқы энергетика нарығына инвестиция саламыз ба, отандық табиғи өнім арқылы энергия көзін алуға қол жеткіземіз бе, мұның барлығы алдағы уақыттың еншісінде. Әрине, бір ғана менеджмент жүйесін жетілдіріп, энергоменеджерлер жасақтау арқылы бүкіл бір саланың иығындағы ауыртпалықты жеңілдете алмасымыз тағы анық. Бұған қатысты мамандар «бұл салада өзіндік ұпай түгендеп алу үшін бізге мемлекеттік дамыту жобаларын кешенді түрде жүзеге асыру қажет» дейді.