Биыл экономикамызды қандай қауіп-қатер күтіп тұр
Қазақстанның экономикалық жүйесінде қалыптасқан негізгі қауіпті нәрселер
Соңғы мақалада өткен жылдың негізгі экономикалық нәтижелерін қорытындыладық. Бұл жолы біз Қазақстанның экономикалық жүйесінде туындаған негізгі қатерлерді талқылайтын боламыз.
Егер 2018 жылы Қазақстан экономикасының қауіп-қатері соңғы 3 жылдағыдай өзгеретінін айтсақ, қате пікір болмайды. Дегенмен, биыл олардың іске асу ықтималдығы әр түрлі болады.
Қазақстан экономикасының негізгі қауіп-қатерлері сыртқы нарықтардан шыққан шенеуніктердің пікірлеріне қарамастан, іс жүзінде іргелі тәуекел ішкі болып қалады. Бұл біріншіден, Қазақстан экономикасының төменгі диверсификациясында, екіншіден, инклюзивті экономикалық өсу жоқтығында.
Бұл Қазақстан экономикасының шикізат секторына шамадан тыс тәуелділігі, атап айтқанда, Қазақстанның негізгі экспорттық пункттері шикізат пен төмен өңделген өнімдері болып табылатындығымен көрінеді. Республика экспортында бірінші болып үлесі 64 пайызға жетіп, екіншісіне - 15 пайызға жетеді.
Қазақстанның шикізат тәуелділігі тек қана Қашаған кен орнының пайдалануға берілуіне және мұнай өндірудің біртіндеп өсуіне байланысты арта түседі.
Бұл, өз кезегінде, сыртқы тәуекелдікті туындатады - қазақстандық экономикалық жүйенің осалдығын әлемдік тауар нарықтарындағы бағаның соққысынан артуы. Сондықтан осы қатер биылғы жылы Қазақстан үшін аса елеулі әрі қауіпті болып қалады.
Өткен жылдың аяғына дейін мұнай өндіруді күніне 1,7 млн. баррельден астам қысқарту туралы ОПЕК + келісімін ұзартуға қарамастан, мұнай бағасының жаңа төмендеу ықтималдығы әлі де жоғары. Және де, АҚШ-та мұнай сланцы өндірісінің өсуі қол жеткізілген уағдаластыққа әсер етуі мүмкін.
Алайда, қазіргі деңгейде мұнай бағасын күшейту - 2017 жылы Brent маркалы мұнай үшін 60 доллардан жоғары әлемдік экономиканың қалпына келуімен қамтамасыз етіледі. ХВҚ мәліметтері бойынша, биылғы жылы оның өсімі 2017 жылы 3,6%-ға қарсы 3,7% болады.
Сондықтан ықтималдылықтың жоғары дәрежесімен 2018 жылы Қазақстан экономикасына мұнай бағасының жаңа құлдырау тәуекелі алдыңғы үш жылда ұлттық валютаның күрт құлдырауына әкеліп соқтырады. Осы тұрғыдан теңгенің жаңа құнсыздану қаупі аз болады
Алайда ресейлік мемоблигацияға қаржы салуға батыс инвесторларына тыйым салу түрінде АҚШ Ресейге қарсы жаңа санкциялар енгізген жағдайда орын алуы мүмкін ресейлік рубль бағамының төмендеуі жағдайында ұлттық валютаға түсірілетін кейбір қысымнан құтылу мүмкін болмас. Мәселе, ол бола ма, жоқ па, ол алдағы 2 айда шешілу керек.
Бірақ тіпті бұл жағдайда да теңге ұстанымы барынша мықты, десек те оны баянды деп айтуға болмас.
Десек те, жаңа девальвация қаупі әзірге бақылауда, оның үстіне Қазақстан Ұлттық банкі бұрынғыша базалық мөлшерлемені 10% деңгейінде ұстау арқылы қатаң ақшалай-несие саясатын жүргізуді жалғастыруда, соның салдарынан ақшалай нарықтағы мөлшерлеме базалықтан сәл ғана төмен болып отыр.
Бұл мұнай бағасы әзірге салыстырмалы түрде ағымдағы жоғары деңгейде тұрғанда доллар бағамының теңгеге қатысты төтенше жоғары құбылмалылығын көрсетуге мүмкіндік бермейтін деңгейдегі теңге құралдарына қызығушылықты қолдауға желкілікті. Осының барлығы Ұлттық банкке биыл инфляцияны 5-7% деңгейінде жоспарланған мақсатты дәлізде ұстауға мүмкіндік береді.
Алайда жоғарыда аталған қауіптердің барлығын аз уақыт ішінде жүзеге асыратын форс-мажор жағдайлары тууы мүмкін екендігін ешкім әлі жоққа шығармады.
Мысалы, бұл жағдайлар Қытайдан мұнайға деген сұраныстың күрт төмендеуі немесе қор биржаларын құлатуға қабілетті АҚШ-тың Федералды резервтік жүйесінің ақша саясатының шамадан тыс қатаңдатуы және мұнайдың бағасы сияқты.
Қазақстан экономикасына жоғарыда аталған барлық қатерлерден басқа биыл кредиттеудің төмен қарқынмен өсу қаупі кем емес. Өткен жылы Ұлттық Банк банк секторының қаржылық тұрақтылығын жақсарту жөніндегі өзінің бағдарламасын іске асыра бастағанына қарамастан, көптеген қазақстандық банктер өлі күйінде қалады деген қауіп бар.
Бұл жағдайда, биылғы жылы банк секторынан экономиканы кредиттеудің айтарлықтай өсуі күтілуде. Бұл экономикалық өсу қарқыны шектеулі болып қалады дегенді білдіреді.
Жалпы алғанда, мұның бәрі, кем дегенде, экономикада ағымдағы жыл 2017-ші жылмен салыстырғанда көп болады деп болжайды. Бірақ мұнда бір нәрсе әлеуметтік саладағы негізгі теріс оқиғалардың болуы мүмкін екендігін көрсетеді, өйткені шикізатты әзірлеу, өндіру және экспорттау үшін шетел инвестицияларын тартуға негізделген Қазақстандағы қазіргі экономикалық модель барған сайын бұзыла береді.
