«Алаш айнасы» газеті ел ішінде жиі айтылып, жиі жазылса да, көп адам мән-мағынасын біле бермейтін кейбір сөздерге талдау жасайтын болады. «Анығы – осы» айдары арқылы газетіміздің әр санында мән-мағынасы беймәлім сөздердің түбірі неден шыққаны, халық арасына тез тарап кетуіне не себеп деген сұрақтарға жауап іздейді. Мәселен, қазіргі уақытта қазақ тілінде кірме сөзден (парсы және араб тілдерінен енген) көп нәрсе жоқ. Бүгінгі санда біз «ғайып» және «пір» сөздерін алып отырмыз.
ҒАЙЫП. Араб тілінде «а л - Г а й б» болып айтылатын бұл сөздің мағынасы «жоқ болу, жабық болу, көрінбеу» дегенді білдіреді. Құран Кәрімде «қымбатты, қол жетпейтін тәңір құпиясы, тек Алла ғана ие бола алатын білім деп айтылған. «Қымбаттылығы» мен «қол жет пейтіндігіне» қарамастан, ғайып Құран мен тәпсірге сәйкес діни тағзым етудің белгісі болып табылады. «Аса қадірлі нәрсенің хабаршысы» ретінде Құранның өзі де ғайыптың белгілі бір бөлшегін «ашуға» көмектеседі. Хадис бойынша ғайыпты білу – Құдай мен пайғамбарлардың ғана еншісіндегі дүние. Құранға жазылған түсініктемелер мен ескі дәстүрді ұстанушылардың айтқандарында осы жағдай атап көрсетіледі. Кейбір хадистер мен түсініктемелерде ғайып «Құдайдың кәсібіне» теңестіріледі. Ат-Тұстаридың сопылық тәпсірі бойынша адамдардың ғайыпты тануы, оның сырын ашуы жарық дүниеге Құдай орнатқан тәртіптің бұзылуына алып келеді деп есептеледі. Адам өміріне алдын ала болжам айтатындар (әсіресе құмалақшы, көріпкелдер) Аллаға серік қосушы, яғни Құранда көрсетілгеніндей, ең ауыр күнәні арқалаушылар болып табылады.
«Ғайып» жайлы Құран Кәрімдегі аяттарда көптеген түсініктер берілген:
«Ол барлық ғайыпты біледі. Ғайыптың сырын ешкімге ашпайды. Тек қалаған пайғамбарына ғана білдіреді. Сондай-ақ Раббысынан алынған хабарлардың айна-қатесіз, толық жеткізілгенін білу үшін Алла өз елшісінің алды-артына күзетші қояды. Негізінде, Алла олардың жағдайын толық біліп, барлық нәрсені жеке-жеке санап, жазып қойған» («Жын» сүресі).
Бұл сөзге қатысты хан Әз Жәнібек халықты жиып:
– Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? – деп сұрағанда, жиылған халықтың арасынан біреу шығып:
– Үш арсыз: ұйқы арсыз, күлкі арсыз, тамақ арсыз. Үш ғайып: қонақ ғайып, несібе ғайып, ажал ғайып, – депті. Осы мысалға қарап, біз «ғайып» сөзі қазақтар арасында ертеден келе жатқан сөз деген ойда қалдық.
ПІР. Бұл сөзге қатысты филология ғылымының докторы, профессор Ислам Жеменей өзінің бір ой-толғауында былайша түсінік беріпті. «Пір» сөзі парсы тілінен аударғанда – «данагөй қария», сопылық әдебиетте «рухани жетекші, басшы» деген мағына береді. Бұл сөзді сопылық әдебиетте ең бірінші қолданып, ислам әлемін парсы тілінде жырлаған парсы ақындарының бірі «пірді» Ахмет Ясауиге қатысты қолданып, «Түркістан пірі» атты арнау өлең жазыпты. Содан кейін бұл сөз сопылық әлемінде әйгілі бір терминге айналып кеткен деседі. Ал Бекет атаның пірліктің іс жүзінде адамдар өміріне енуіне негіз болғаны туралы шетелдік ғалымдар айтпаса да, қазақ ғалымдары сан мәрте айтып та, жазып та келеді. Мәселен, сол замандарда алыста отырып адамның сынығын іштей үрлеп қалпына келтіретін сынықшылар да болған екен. Мұндай рухани күш тек таза табиғатта жиналып, адамның ішінен шығады. Сол кереметтер одан кейінгі сахабалар мен әулиелерге ауысып отырған. Әулиелер пайғамбарлардың рухани күшіне жете алмағанымен, өздерінің ішкі рухани күшін жинақтап, сонымен басқа адамдарға көмектесетін болған.
Құрметті оқырман!
Газетіміздің келесі санында «ғұмыр» және «ғибадат» сөздерінің мағынасын ашып беруге тырысамыз.
Жарияланған сөздерге қатысты айтар ой, қосар пікірлеріңіз бен ұсыныстарыңыз болса, хабарласа жүріңіздер!
Байланыс телефоны: 8 /727/ 3 888 062