Ұлт қасиеті немесе қос бесік

2010 жылдың соңғы айын Ақтауда, 2011 жылдың алғашқы айын Алматыда өткізгенде тапқан ең үлкен пайдамның бірі – «Алыптың анасы» кітабындағы Ә.Кекілбаевтың «Құс қанаты» әңгімесі және М.Шахановтың «Ұлт анасы – тіл» кітабын оқып шығу болды.
Әбіш ағаның «...үш бума уық, көгі үзіліп сылдырап тұрған төрт кереге, үйдің үзік-туырлығы ыбырсып жатқан көп киіздің ас­тына түсті, талайғы тал шаңырақ аядай қуыстан орын тимей, сыртқа, шошаланың төбесіне төңкерілді. Көзінің жасын тыя алсайшы. Жыламай да қайтсін!» деген жолдарын оқып, ағыл-тегіл жыладым. Қайран ата-бабаның қара шаңырағы. Қадіріңді білер ұрпағың аман болсын! Бізден кейінгілер бұл жолдарды оқып, жыламақ түгіл, түсінер ме екен деп ойладым.
 Мұхтар Шаханов «Ұлт анасы – тіл» кітабында: «Ұлымыз ауы­­рып қалып, дәрігер шақырттық. Ақ халатты орыс келінше­гі бе­сіктегі баланы көріп: – Өзіңіз білімді, ақын сияқтысыз, мұ­ны­ңыз қалай? Баланы ағашқа керіп, таңып тастау деген фео­да­лизм­нің қалдығы емес пе? Масқара ғой бұл...Тез арада ше­ші­ңіз­дер! – деді.
– Кешіріңіз, біз сізді қасиет дарыған бесігімізге тіл тигізсін деп емес, ұлымыздың денсаулығын қарасын деп ша­қырт­тық. Ашу­ға булығып шығып кеттім», – деп жазады.
 2002 әлде 2003 жылы, жаз айы. «Чистые пруды» ме­тро­сы қасындағы жұмыс орнымда отырғанмын. Есік қа­ғып, бе­сік көтерген қыз бен жігіт кіріп келді. Өңдері есімде қалмапты, бі­рақ олар өте сұлу болып көрінді. Әлде бесік кө­те­ріп тұр­ғандықтан ба?! Жарыса сәлемдескен жастарға орнымнан тұрып, құрмет көрсеттім. Барлық жабдығы түгел, сәл көнелеу бесікке қарай бергеннен бе, олар бірден келген жұмыстарын айтуға көшті.
«Апай, бесігін жұртта қалдырмайтын халықтың ұл-қызымыз ғой. Оқуымыз бітіп, елге кетіп барамыз. «Кедей болсаң көшіп көр» демекші, жүгіміз өте көп. Мына бесік­ке бізге дейін де Мәскеуде оқыған аспи­рант­тар балаларын бөлеген екен. Құтты бесік болып, біз де баламызды бөледік, өсірдік. Бізбен бірге аспиранттар көші бітпес әрі бесікті жұртымызға тастағанымыз болмас деп алып келдік, сізге аманат», – деді.
Кейіннен жұмыс орнымды ауыстырып, заттарымды жинағанда, бесікті іздедім. Бесік көзіме түспеді. Жұмыс бабы­мен қайта-қайта жолсапарға шығып жүріп, қашан, кімге бергенімді есіме түсіре алма­дым. Егер сол кезде бесік сол бөлмеде тұр­са, сонда қалдырып кететін бе едім, оны қазір айта алмаймын. Бір-екі ай өткен соң бесік табылды. Жұмыс  орнымды  ауысты­рар ал­дын­да жолсапарға кетіп бара жатып, Мәс­кеу­дің жоғары оқу орындарында оқи­тын студенттердің ұлттық көрме жасауына біраз ұлттық заттармен бірге бесікті де бе­ріп­піз. Кейіннен бәрін үйіме алып келді. Расында да, құтты бесік болды. Мәскеудің небір көрнекті жерлерінде біздің ұлттық салт-дәстүрлерімізді көрсеткен көрмелерде көнелеу болса да, жаңа жабдықтармен жаб­­дықталған бұл бесік талайларды таң­дан­­дырып, көрнекті орындарда тұрды. Жыл сайын Наурыз мерекесін тойлағанда мұн­дағы қазақтарға бесікке салу дәстүрін көрсете жүріп, талай бүлдіршіндерді өмірінде бір рет болса да осы бесікке бө­леп, ата салтын орындадық. Кейіннен қала сыртындағы Қазақстан Президенті сый­ла­ған киіз үйге апарып қойдым. Үйді ұлттық жабдықтармен жабдықтауға көмектескен Ақтөбе облысының әкімі Е.Н.Сағындықов тағы бір жаңа бесік сыйлады. Сонымен, бізде бесік саны екеу болды. Соңғы екі жылда бұл киіз үйді де киізі жарамсыз деді, басқа деді, жинап тастады. Киіз үйдің сүйегімен қатар, ішіндегі барлық ұлттық жабдықтар орыс елінің белгілі жерінде белгісіз болып үйіліп қалды. Екі жастың «жұртқа бесікті қалдырмадық, сізге ама­нат» дегені көкейімде, екі бесікті де тастамадым. Жолдасыма жұмыс орнынан бе­рілген екі бөлмелі тар үйдің қай бұры­шына қоярымды білмей жүргенімді көрген орыс досым Роман: «Менің үйім кеңдеу әрі келгендер көрсін, қазақтар балаларын көшіп жүріп қандай жылы, ыңғайлы ұяда ұстағанын», – деп алып кетті. Сонымен, қазақтың қос бесігі орыстың үйінде тұр. Ұлт­тық заттары­мыз бен қос бесігімізге бір бөлме табылмай тұр-ау, жыламай қайте­сің.
 Ұлттық заттардың әр жерде шашылып жатқанын және үйімнің балконы мен төсе­гім­нің астына да жинап отырғанымды ай­тып, елшіге де кірдім. Елшілік ғимараты іші­нен бір кішкене бұрыш табылса, мұ­ра­жай ретінде жабдықтап қойсақ, жараспай ма? деген ұсыныс жасадым. Елшілік ор­на­лас­қан ғима­раттың тарлығы тілге тиек бол­ды.
 Бұл әңгімені жақында жолыққанда Мұхтар ағаға баяндадым. Ардақты ағам мені мақұлдап, ауыр күрсінді. Онсыз да жүгі көп ағаға өз жүгімді аударғандай ыңғайсыз күй кештім.
 Ойыма қайтадан баяғы бесікті алып келген екі жас түсті. Ұлттық қасиетіміз оларды әлі де нұрландырып жүр ме екен? Қайда жүр екен? Аттары кім болды екен? Бір ауыз сөздерімен бір ұлттың қасиетін арқалатып кеткен апайларын естеріне алар ма екен?!
Қос бесік орыстың үйінде, киіз үй бір қорада (ендігі бау-жібі шіріп те кеткен шығар) жинаулы жатыр.