Мұқағали балалар тақырыбына кездейсоқ қалам тартқан жоқ

...Жаратушы иесі тумысынан бөлекше дарынмен даралаған ақиық ақынсыз күн кешіп жатқанымызға, міне, биыл 36 жыл болды. Бірақ өзі кеткенімен, туған халқының жүрегінен оның асыл жырлары кеткен жоқ. Ол бақилық болғалы қаншама уақыт өтсе де, Мұқағали тілімен талай сырлар айтылды, адалдық пен адамгершілік, достық пен махаббат, торығу мен түңілу жөніндегі талай парасатты ойлар төгілді. Мұқағали жырынан әркім өзінің мұңын, мінін, үмітін тапты. Сөйтіп, ол әр буынның етене жақын сырласына, шын мәнісіндегі өз ақынына айналды. Басқаша айтқанда, Мұқағали данамен данаша, баламен балаша сөйлесе білді. Бірақ біз осы бір жайтты саралап, салмақтай алдық па? Әсіресе, ақынның балаларға, жалпы, жас жеткіншектерімізге патриоттық рух беретін, сондай-ақ елшілдік, ұлтшылдық санасын оятатын, намысын жанитын отты өлеңдері қаншалықты көзге ілініп жүр?

                               Абай ОМАРОВ (коллаж)

Әдетте, көпшілік қауым Мұқағали Ма­қа­таевты ересектерге арналған өлеңдері ар­қылы таниды, ал «балаларға арнайы жаз­баған» деп есептейді. Содан да болар, ақын­ның Отан, туған ел, туған жер, тау, дала, тіл, діл, сан алуан адами асыл қасиет­тер дәріптелетін бекзат болмысты жырлары назардан тыс қалып қояды. Яғни:
«Мектебің мынау, класың,
Осында он жыл тұрасың.
Тарыдай болып кіресің,
Таудай болып шығасың»
немесе:
«Мен оның түнін сүйем, күнін сүйем,
Ағынды өзен, асқар тау, гүлін сүйем,
Мен оның қасиетті тілін сүйем,
Мен оның құдіретті үнін сүйем.
Бар жәндігін сүйемін қыбырлаған,
Бәрі маған: «Отан!» деп сыбырлаған...» деген тәріздес бірен-саран өлеңдерінің бас­тауыш сыныптың «Әдебиеттік оқу» кіта­бына енгені болмаса, жалпы, Мұқағали Мақа­таев­тың бұл реттегі өлеңдері жан-жақты зерт­теліп, арнайы топтастырылған емес. Мұ­қағалидың балалар үшін аса ба­ға­лы жыр­лары тіпті 2008 жылы «Балауса» бас­пасынан Оразақын Асқардың құрас­ты­руы­мен жарық көрген «Күміс кебеже» (қазақ ақындарының ба­лаларға арналған өлеңдері) жинағынан да сырт қалған. Абай, Ыбырай, Жамбыл ба­ба­ларымыздан бас­талып, О.Асқар, Ә.Асыл­бе­ков, С.Қали­ұ­лы, Б.Серікбайұлы сынды ақындарға жал­ғасатын осы тізімнің бел ор­тасында Мұ­қағалидың тұрмауына бірден-бір себеп – ақынның балаларға арналған өлең­­де­рі­нің маңызына жете мән берілмеуі.
Осындай жайттардың салдары­нан жас жеткіншектеріміз Мұқаға­ли поэзиясынан өздеріне нағыз керекті нәрсені ала алмай жүр. Мысалы, дәстүрлі түрде өтетін «Мұқа­ға­ли оқуларында» ақынның «Мавр», «Ақ­қулар ұйықтағанда», «Моцарт. «Жан аза­сы» секілді басқа да кесек туындыларынан, өздері түсінсін, түсінбесін, үзінді оқитын балалар да бар.  Бұл ретте, Мұқағалидың сол балалардың өз жасына, танымына лайық жырла­рын бөлек топтастырып, тар­тымды жинақтар түрінде ұсына білсек, ар­тық болмас еді.
Осы орайдағы тағы бір мәселе – Мұқа­ғали шығармашылығын балалар поэзия­сы­нан бөлек қарастыру, былайша айтқан­да, ол балалар тақырыбына да қалам тартқан дегенді қомсыну, қораш көру әдетінен арылсақ. Рас, Мұқа­ғали, Сұлтан Қалиев айтпақ­шы, әйтеуір, өлеңнің ұйқа­сын келтіру үшін өзгелер сияқты жоқты-барды теруге әуестенген ақын емес. «Оның әрбір сөзі, әрбір ойы мар­жандай күйінде өздігінен құйылып түсіп жатады. Сол үшін де ол үлкен­ге де, кішіге де бірдей түсінікті. Яғни Мұқағалида жұрт ұқпай қалатын сөз жоқ». Қалай дегенмен де, оның тақырыбы, айтар ойы тұрғысынан балаларға лайықты шығармалары жетіп-артылады және олар­ды кішкентай оқырман­дардың білгені, көкейге түйіп өске­ні әлдеқайда маңызды. Сол сияқ­ты, Мұқағалидың бала­ларға, жал­­­­пы тыңдарман қауымға арнал­ған өлең­­дерінің ән болып әуелеп, талай буын­ның құлағына сіңісті болғаны да қаншама! Осы орай­да:   
«Нұрын төккен маған,
Шуағымсың – сен!
Айналайын, мама,
Қуанышыңмен!
Шаттандырған мені,
Жұбанышым – сен!
Құттықтаймын сені
Туған күніңмен!..» – деп баста­латын танымал жырын, «Саржай­лау», «Сәби бол­ғым келеді» тәрізді шығармаларын му­зы­ка пәнінде болса да оқушыларға үйре­туге, айтқызуға не кедергі?

Мұқағали ағаның көптеген өлеңінде балалықты сағыну сезімі басым. Бал дәурен шағын аңсаған адам, әдетте, не істейді? Баламен балаша  сырласады, оның өз тілінде сөйлеседі. Ол да сөйтті. Яғни ақынның балалар тақырыбына қалам тартуын кездейсоқ нәрсе деп бағалау қисынсыз.
«Ақ ұлпа жерді жапқанда, Ағаштар сырға таққанда...» Мұқағали ағаны біз осылай еске алдық. Және әрдайым еске ала да береміз. Себебі өзі болмағанымен, ақынның өлмес мұралары – әрдайым біздің жанымызда, жадымызда...