Елге оралған қандастар білімді еселей түсті

Жуырда С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінде тарихи отанына оралған бір топ оралман ғалымдардың ғылыми еңбектерінің тұсаукесері болып өтті. Аталмыш іс-шара Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай қолға алынып отыр. Оралман ғалымдар­дың арасында ғылымның ең күрделі салалары болып есепте­ле­тін ядролық физика, биотехнология салалары бойынша докторлық қорғаған, ел қызығатын құнды ғылыми еңбек жазғандары баршылық. Тіптен олардың біразы – Еуропа елде­рін­де, Жапонияда және Ресейде жоғары білім алып, сонда докторлық қорғап, елге оралған таптырмас ғалымдар мен мамандар.

Павлодар мемлекеттік университеті ректорының бастамасымен «Атамекен» сериясымен басылып шыққан бұл басы­лым­дар ғылымның әр саласынан әр тілде жазылған монографиялар мен оқу құрал­да­рынан тұрады. Енді Моңғолиядан, Қы­тай­дан, Ираннан, Ресейден, Түркиядан, Өз­бекстаннан келген кейбір қандастары­мыз­дың қандай құнды еңбектері бар екені­не тоқталайық.
Германияның Берлин қаласындағы Гум­больдт университетінде докторлық дис­сер­тация қорғаған, Моңғолияның ауыл шаруа­шылығы университетінде проректор қыз­ме­тін атқарып тұрып атажұртқа оралған, қазір С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінде биотехнология орталығына жетекшілік ететін Мағаш Аят­қа­нұлы «Жануарлардың өсіп-өнуі биоло­гиясы» атты монографиялық құнды еңбегін жариялапты. Осы университетте жемісті қызмет істеп жүрген тегі моңғолиялық тағы бір биолог-ғалым, биология ғылымының докторы, профессор Ұлықпан Қаманұлы «Ор­талық Азияның қуаң топырағында кез­де­сетін омыртқасыз жануарлардың ланд­шаф­тық және белдеулік сипаттары» атты көп жылғы ғылыми зерттеулерге негізделген еңбегін жариялап отыр. Моңғолия ғылым академиясының биотехнология институ­тында қызмет істеп тұрып атажұртқа оралған қазір әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінің профессоры, биология ғылы­мының  докторы  Болатхан Қажиханұлы «Фототрофты микроорганизмдер биотех­нологиясы» атты монографиялық еңбегінде фототрофты микроорганизмдер, оларды қазіргі биотехнологияда пайдаланудың маңызы мен келешегі туралы баяндапты. Моңғолия ғылым академиясының Химия институтында химиялық заттарды физика­лық әдістермен зерттеу зертханасын басқа­рып тұрып Чехия астанасы Прага қаласын­дағы Чех техника университетінде док­тор­лық диссертация қорғаған физика ғылымының докторы Досан Баймолда «Рентген флуорес­ценциялық зерттеу әдісін көмір өндірісінде қолдану» атты ғылыми монографиялық ең­бе­гінде ядролық физика әдістерін энергия­ның негізгі көзі – көмірді зерттеуге қалай қолдануға болатындығын, көмірді жақпай тұрып оның сапасына қалай баға беруге бо­ла­тындығын Моңғолиядағы және Чехияда­ғы көмір кеніштерінде жүргізген нақты тәжірибелер мен зерттеу нәтижелері не­гізін­де ғылыми қорытынды жасапты. Бұл еңбек бүгінде көмір байлығы мол Қазақстан үшін аса құнды еңбек болмақ. Чехияда докторлық қорғаған тағы бір моңғолиялық қазақ ғалым техника ғылымының докторы Қани Қабиұлы «Техника, технология және қоршаған орта» деген қомақты еңбегінде қолданыстағы техника мен технологиядан қоршаған тіршілік ортасына әсер етуі мүмкін тұстарды саралап, оған ғылыми түрде қо­ры­тынды жасапты. Венгрия астанасы Бу­дапешт қаласындағы Техника универси­те­тінде докторлық қорғаған Оқас Құрманұлы жоғары оқу орындарының физика және инженер техникалық мамандықтар бойын­ша оқитын студенттерге арнап «Электро­техни­каның негіздері» атты қазақ тіліндегі оқулық кітабын жазыпты. Бұл екі ғалым екеуі де бүгінгі күні Астанадағы Еуразия университетінде дәріс береді.
Қытайдан атажұртқа оралған бүгінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни­вер­си­тетінде дәріс оқитын тарих ғылымының докторы, профессор Нәбижан Мұқаметха­н­ұлы «Қазақ тарихының өзекті мәселелері» атты монографиялық зерттеу еңбегінде ортағасырлық Орталық Азия мен Қытай ара­сын­дағы қарым-қатынастар және тари­хи мәдениеттің қазірге дейінгі сабақ­тастығы жөнінде қытай жазба деректері бойынша зерттегенін осыған сай ғылыми қорытынды жасағанын баяндапты. Соңғы жылдары Қазақстандағы көне түркі жазуларына қа­тыс­ты зерттеу жұмыстарын біршама дең­гейге көтеріскен ғалымдар: Моңғолиядан келген түріктанушы, филология ғылымының докторы Қаржаубай Сартқожаұлының «Байырғы түрік жазуының генезисі» және Қытайдан келген оралман ғалым филология ғылымының докторы Тұрсынхан Зекенұлы­ның «Көне түрік ескерткіштеріндегі қытай жазбалары» атты құнды еңбектері осы жолы «Атамекен» сериясы бойынша жа­рық­қа шығып отыр. Ал Моңғолия­да кезінде жоғары билік тұтқасын ұстаған, қоғам қайраткері бүгінде Алматыдағы Тарих институтында бөлім басқаратын та­рих ғылымының докторы Зардықан Қиная­т­ұлының ұлт, тарих және адам тағдырына қатысты жазған «Көзқарас» атты кітабы «Атамакен» сериясы бойынша жарыққа шығып отыр. Моңғолия қазақтарының ауыз әдебиетін алғаш зерттеп филология ғылы­мы­ның докторы атанған Қабидаш Қалиас­қарұлының «Ақыт Үлімжіұлы Қарымсақов» атты кітабы, ал Қытайдан келген оралман ақын, филология ғылымының докторы Дүкен Мәсімқанұлының «Қазақ және қытай әдебиеттері: ұлттық дәстүр мен жаңашыл­дық» атты кітабы осы «Атамекен» сериясы бойынша жарыққа шығыпты. Қ.Қалиас­қа­р­ұ­лы бүгінгі күні Талдықорғандағы І.Жан­сүгіров атындағы Мемлекеттік университе­тін­де дәріс оқиды, ал Д.Мәсімқанұлы бү­­гін­де Еуразия университетінде дәріс оқиды. Ирандық қазақ ғалымы, бүгінде Алма­тыда­ғы әдебиет институтында қызмет ететін та­рих ғылымының докторы Ислам Жеме­нейдің «Қанаттас түркі, парсы ақындары» атты кітабы және моңғолиялық тарихшы ғалым, бүгінгі күні Түркістандағы Қазақ-тү­рік университетінде сабақ беретін тарих ғылымының докторы, профессор Мініс Әбілтайұлының «Отан тарихының өзекті мәселелері» атты кітаптары жарыққа шы­ғып­ты. Осы ғылыми еңбектерді жазған авторлардың негізінен шетелдерде есімдері танымал болған білікті де білімді азаматтар екенін көруге болады. Мұндай ғылыми еңбектердің қазақ халқы үшін, егемендікке ұмтылған ұрпақтар үшін мәні өте зор бол­мақ, ал екінші жағынан, атажұртқа оралып жатқан ағайындар арасында осындай танымал есімдердің болуы бұл еліміз үшін де үлкен абырой болмақ.