Полиомиелитпен негізінен балалар ауырады, әсіресе 5 жасқа дейінгі балалар ауруға жиі шалдығады. Вирус ағзаға ауыз қуысы арқылы еніп, әрі қарай қанға түсіп, жүйке жүйесіне әсер етеді, кейде сал ауруын тудырады. Көбіне аяқты зақымдайды, әр оныншы науқастың өкпесі жұмыс істемей, тұншығудан көз жұмады.
Полиомиелит ұзақ уақыт бұрын пайда болған. Полиомиелит құрбандары жайлы деректер Ежелгі Мысырмен байланысты. Археологтар Мысыр мумияларында полиомиелитке тән сүйек өзгерісін тапқан. Бұған қоса, ежелгі иероглифтерде оң аяғы ауруға шалдыққан абыз бейнеленген.
1840 жылы неміс ортопеді Якоб Гейне 200-ден астам науқастарға жүргізген бақылауларының нәтижелерін қорытындылай келе, полиомиелитті жеке ауру ретінде бөліп, оны нәрестелік жұлын сал ауруы деп атады.
XX ғасырдың басында аурудың инфекциялық сипаты дәлелденіп, полиомиелит қоздырғышы полиовирус анықталды.
Өткен ғасырда АҚШ-та полиомиелиттің өршуі тіркелген.
1916 жылы 17 маусымда Бруклинде (Нью-Йорк) ресми түрде эпидемия жарияланды. Онымен күресу үшін билік белсенді шаралар қабылдады. Науқастардың аты-жөндері мен мекенжайлары газеттерде шыға бастады. Ауру адамдары бар отбасылар карантинге алынды. Олардың үйлерінің есіктеріне "Полиомиелит. Жұқпалы ауру. Бұл үйден аулақ болыңыз. Бұл хабарламаны құзыретсіз алып тастаған адам жауапқа тартылатын болады" деген хабарламалар жабыстырылды. Нью-Йоркте кинотеатрлар жабылып, бұқаралық іс-шараларға тыйым салынды, балалардың ойын-сауық саябақтарына, бассейндерге, жағажайларға және басқа да қоғамдық орындарда жүруіне шектеу қойылды. Мыңдаған адамдар жұқпалы аурудан қорқып, қаладан кетіп қалды.
Сол жылы АҚШ-та 27 мыңнан астам адам полиомиелитпен ауырған. Оның ішінде 6 мыңнан астам адам көз жұмды. Мыңдаған науқастар сал болып қалды.
1916 жылғы алғашқы әрі ең қауіпті эпидемиядан кейін полиомиелит ауруы АҚШ-та жыл сайын қайталана бастады.
1921 жылы министрдің көмекшісі болып жұмыс істеген АҚШ-тың болашақ президенті Франклин Рузвельт полиомиелиттің құрбаны болды. Осыған байланысты полиомиелит туралы қоғамдық пікір күрт өзгерді: бұл тек балалар арасында таралатын ауру ретінде саналмайтын болды. Кейінірек, 1938 жылы Рузвельт ғылыми зерттеулерді қолдау және аурудан зардап шеккендерге көмектесу үшін Паралитикалық полиомиелитке қарсы қор құрды.
АҚШ-тан басқа, Канада, Ұлыбритания және Еуропа елдерінде аурудың жоғары деңгейі байқалды.
Емдеудің тиімді әдістері болмады. Ауру балалар ауруханаларға түсіп, онда бірнеше ай, кейде жылдап жатты. Сирек жағдайларда сал ауруының салдары ұзақ мерзімді оңалту арқылы азайтылды, бірақ көбіне балалар өмірінің соңына дейін ішінара немесе толықтай сал болып қалды. Егер вирус көкет бұлшықетіне әсер етсе, науқастар арнайы аппаратқа жатқызылатын болған. Мұндай құрылғылар «темір өкпе» деп аталған. Полиомиелитке шалдыққан адамға бұл құрылғы бірнеше апта немесе жылдар бойы, кейде өмір бойына қажет болуы мүмкін.
Ғалымдар аурудың емін іздеумен болды. Біріншілері зертханалық жағдайда вакцина әлсіретілген қоздырғыштардың (ауру тудыратын вирустар немесе бактериялар) штамдары негізінде жасалады. Екіншілері - зертханада өсірілген, содан кейін термиялық өңдеумен немесе химиялық жолмен (улаумен) өлтірілген микроағзалардан дайындалды.
Жаппай вакцинациялау үшін пайдаланылған полиомиелитке қарсы алғашқы вакцинаны американдық дәрігер Джонас Солк ойлап тапты. Ата-анасы Ресейден көшіп келген Джонас Солк АҚШ-та медициналық білім алып, тұмау вирусын зерттеумен айналысқан. 1948 жылы Питсбург университетінің медицина мектебінің профессоры ретінде ол Ұлттық сәбилер параличтік қорының грантын жеңіп алды.
Солк 1950 жылы өлтірілген вакцинаның прототипін жасап шығарды. Мұны өзіне, отбасы мүшелеріне және бұрын полиомиелитке шалдыққан адамдарға сынап, өзінің жетістігі туралы жариялады. 1954 жылы алғашқы вакцина сынақтары жүргізілді. 1,8 миллион американдық балалар вакцина немесе плацебо қабылдады. Вакцинаның тиімділігі 80-90 пайызға жетеді деп көрсетілді.
1961 жылы оның әріптесі Альберт Сейбин вакцинаның инъекция арқылы емес, ішуге болатын жетілдірілген нұсқасын ұсынды. Сейбин вакцинаны өз қыздарына, содан кейін Огайо штатындағы түрмелердің бірінің тұтқындарының ішінен еріктілерге сынап көрді. Дәрігер сотталған қылмыскерлерге сөз сөйлеп, балаларды өлтірген және мүгедек еткен аурумен күресте көмек беруін өтінді.
Алайда АҚШ билігі Солктың өлтірілген вакцинасын қауіпсіз деп шешіп, Сейбиннің тірі вакцинасын қолданудан бас тартты.
Бірақ оның негізінде КСРО-да вакцина жасалды. Полиомиелиттің алғашқы айтарлықтай өршуі КСРО-да 1949 жылы болды, ең ауыр түрде Балтық елдерінде, Қазақстанда және Сібірде өтті.
Вакцина пайда болғаннан кейін елде эпидемия 1,5 жылда аяқталды. 1960 жылы КСРО-да вакцина 77,5 миллион адамға егілді.
ХХ ғасырдың 50-60-шы жылдары ауру Жапонияда өршіді. Індетті тек вакцина ғана тоқтата алды. Бірақ оны пайдалануға тіркеу және рұқсат беру өте қиын болды.
Сол кезде полиомиелитпен ауыратын балалардың аналары көшеге шығып, полиомиелитке қарсы вакциналарды КСРО-дан әкелуге рұқсат сұрады. Олардың өтініштері жүзеге асып, 20 миллион жапон балалары ауру қаупінен құтқарылды.
Кейіннен дәрігерлер полиомелитті түбегейлі түрде жеңді. Егер 1988 жылы 125 елде полиомиелитпен 350 мыңға жуық адам ауырса, 2012 жылы әлемде 223 жағдай ғана тіркелген. Ал 2019 жылы - 95.
2002 жылдан бастап ДДСҰ Қазақстанды полиомиелиттен азат ел ретінде ресми түрде жариялады.
2010 жылы тамызда Қазақстанда полиомиелитті сырттан жықтырып келген науқас анықталды. Бұған дейін біздің елімізде 15 жыл бойы полиомиелит болған емес.