Өнеркәсіптік дизайн неге мешеу қалып отыр?

Өнеркәсіптік дизайн неге мешеу қалып отыр?

Мемлекеттің қаржысы қасықтап емес, күректеп құйылып жатқан жеңіл өнеркәсіптегі кәсіпорындар  «спецовка» тігіп отыр. Жеңіл өнеркәсіп дегенде бетіміз бүлк етпей, ұялмай-қызармай сол спецовкаларды көрмеге шығарып келеміз. Қашанға дейін? Оқалы шапан, бүрмелі көйлек, кестелі орамал,  құндыз бөрік, алтынмен апталған, күміспен күптелген ат-әбзелін жасаған қазақтың маңдайына ХХІ ғасырда не дизайн жоқ, не эстетика, көркемдік жоқ «спецовка» ғана тігуді жазып қойған ба нарық?
Тырбанып-тырмысып жүріп, мем­лекет, үкімет болып жабыла ашқан, ел­дің иығын бүтіндейді деген жеңіл өнер­кәсіп Үкіметтің де, жұрттың да үмі­тін ақтамай жүр. Бұл саладағы кә­сіп­орындар қалың бұқара тұтына қоя­тын әзірге жібі түзу киім-кешек шыға­рып көрмепті. Өндіріс, немесе қандай да бір қоғамдық қызмет саласына ар­нал­ған «спецовкалар» мен «форма­лар» тігуден әріге аса алмай келеді. Ал мұнымен елде жеңіл өнеркәсіп даму үстінде деу – қаншалықты қисынды?  Қыс­қа жіптің байлауға келгенімен, күр­меуге кел­мейтіні сияқты дүние. Өзімізді алдау­сырату­ға жарар. Бірақ нақты сан мен сапаға сүйенген эконо­микаға емес.
Өнеркәсіп палатасының деректері: жеңіл өнеркәсіп саласында 2012 жы­лы «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдар­ламасы бойынша 2819,7 млн теңге сомаға 23 жоба қолдау тапты. «Жаңа бизнес – бастамаларды қолдау» бірінші бағыты бойынша 814,7 млн тең­ге сомаға 19 жоба, «Кәсіпкерлердің валю­та­лық қатерлерін төмендету» үшін­ші ба­ғ­ы­ты бойынша 2004,9 млн теңге сомаға 4 жоба қолдауға ие.
«Өнімділік – 2020» бағдарламасы шең­берінде арнайы жеңіл өнеркәсіп кә­сіп­орындары үшін лизинг мәні 150 млн теңгеден 75 млн теңгеге дейін, яғни екі есеге төмендетілгенін және ай­тады. Дәл осы  құзырлы орын бүйдей­ді... Жұмыс істеп тұрған  ірі орта то­қы­ма кәсіпорындардың және өңір­лер­дің саны 68-ді құрады, тоқыма бұйым­дар өндірісі – 34, киім өндірісі – 27, былғары және оған жататын өнім­дер өндірісінде жетеу дейді. Көз қуана­тын­дай-ақ статистика. Бірақ одан қара­па­йым халыққа қажетті  тауар шық­пай­ды. Ең өкініштісі – сол. Себебі олар шы­ғаратын киім-кешекті қатар­дағы қазақ­стандық ұялмай көшеге, жұмысқа, қонаққа киіп бара алмайды. Оның дизайн­дық сапасы сын көтер­мейді.

Үстімізге «спецовка», аяғымызға «резеңке етік» киеміз бе?
Жаңылмасақ, елдің ішкі нары­ғын­да халық тұтынатын тауарлар­дың 30 әлде, 40 пайызы сырттан кел­се, ол сол елдің экономикасына қауіп дегенін естіген едік экономис­терден. Ал бізде дәл осы күні жұрт­тың иығы мен тізесін жапқан тауар­дың 80 пайызы сырттан келеді. Боя­масыз, бүгінгі нақты жағдайға сү­йенсек, жеңіл өнеркәсіп деп аузы­мызды толтырып айтатын кә­сіп­орындар өздері алып жүре алмайтын шоқпарды беліне байлап алған. Тұралап қалған жеңіл өнеркәсіпті қалайша сақтап қаламыз деген шақта арнаулы киім тігумен ғана айналысатын жылт еткен кәсіпорын­ның көпшілігі дерлік мемлекеттен қолдау тапты.
Жеңіл өнеркәсіпті дамытуға баланысты 2010-2014 жылдарға арналған бағдарла­ма да қабылданды. Содан бері аттай үш жыл өтті. 2014 жыл да қыр астында тұр. Сон­да төрт жылдан бері бір отандық көй­лек кимеппіз.
Өйткені, өкінішке қарай, жеңіл өнер­кәсіптегінің барлығы сол арнаулы киім тігу­ден әріге бармады. Яғни мемлекет арт­қан сенімнен шықпады. Белгілі бір өндіріс орнының, я қызметтің тапсырысын алып, содан аз-маз тиын-тебен тапқанына мәз. Бұл саладағы өнеркәсіптің барлығы дерлік осындай бір-бір «майшелпек» тауып ал­ған. Олай етпей ше? Арнаулы киім тігу үшін өнеркәсіптік дизайнның қажеті аз.
Жалпы, елдегі жеңіл өнеркәсіптің өрке­ні өспей келе жатқаны да осыдан. Өнеркә­сіп­тік дизайнның жоқтығынан. Қазіргі же­ңіл өнеркәсіптің жүгін көтерген болып жүр­ген кәсіпорындарда өнеркәсіптік ди­зайн жоқ. Дамымаған мүлдем. Сондықтан да «спецовка» тігуден аспаймыз. Киім тік­се, қап секілді. Етік тігілсе, ебедейсіз. Мұны ма­ман­дар бұдан бұрын да айтқан бола­тын. Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіптің қа­нат жаймауының сыры – дизайн сапа­сы­ның өте төмендігі. Алайда одан беріде оңалған жағдай жоқ.
Өнеркәсіптік дизайнсыз өнеркәсіптің жолы ауыр
Мұны өнеркәсібінің «тісі шығып», «ең­бе­гі қатқан» Ресейдің өзі айтып отыр. Соған лайық шешім іздеп те жатыр. Тұжы­рым­дама да жасалды. Біздегі секілді жеңіл өнеркәсібі бір жаққа, халқы екінші жаққа қа­рап отырмаса да...
Өнеркәсіптік дизайн – дизайнның өнеркәсіп өндіретін бұйымдардың сапа­сын, нақтырақ айтқанда, олардың құры­лым­дық және сыртқы ерекшеліктерін ай­ғақтауды мақсат тұтатын көркемдік-тех­никалық қызмет. Өнеркәсіпке мұнсыз даму жоқ. Сондықтан да сөз еткен жеңіл өнеркәсіптің ажырамас бөлігі болуы тиісті. Өнеркәсіптік дизайн – өнердің, маркетинг, технология элементтерін өзінде тоғыстыра білген ерекше қызмет түрі. Өнеркәсіптік дизайн нысандардың кең ауқымын қам­тиды. Үйдегі ұсақ-түйектен бастап, жоғар­ғы технологияға дейін. Сондықтан да да­мы­ған елдер арасында ұлттық экономи­каның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін факторлардың арасында өнеркәсіп­тік дизайн жетекші рөл иеленеді. Сондай-ақ ол өнеркәсіптің және өнімді жетілдіре түсудің ажырамас бөлігі болып табылады.
Әлемдік тәжірибе не дейді?
Әлемдік тәжірибе өнеркәсіптердің өнер­кәсіптік дизайнды дамытуға құлық­сыз­ды­ғын – бұқара талғамының төмендігі­мен тікелей байланыстырады. Себебі бүгінгі тал­ғамсыз тұтынушы арзан зат із­дейді. Ал оған тауарының сыртқы келбеті аса ма­ңыз­ды емес. Ал қалтасы қалыңдар батыс­тың брендтік киімдерін киеді. Сонда ха­лық­тың талғамын жақсартып, өнеркә­сіп­те­рі­міз­дің дизайнға бет бұруы үшін не іс­теуіміз қажет? Жеңіл өнеркәсіптегі кәсіп­орындар жаппай шығарып жатқан «спецов­ка» мен кезрі, я резеңке етік қазақтың ұлт­тық киімі емес еді ғой...
Халықтың талғамсыздығын жою үшін, қоғамдық талғамды қалыптастыру үшін дамыған елдер ежелден-ақ арнайы ди­зай­нерлік орталықтар құрып тастап, соның ендігі жемісін көріп отыр. Қоғамның талға­мын қалыптастыру мақсатында сонау со­ғыс кезінде Англияда 1944 жылы Design Council ұйымы құрылды. Бұл идея сауда министрі Хью Далтондыкы. Мақсат – жал­ғыз-ақ. Отандық тауарларды және бри­тан­дықтардың өмірін жақсарту. Соның нәтижесі – бұл күнде Ұлыбританияда 232 мың дизайнер бар. Ал дизайн-индустрия­ның жиынтық кірісі – 15 млрд фунт (30 млдр АҚШ доллары). Шведтің дизайн бо­йынша тұңғыш ұлттық ұйымы Svensk Form 1845 жылы құрылған. Бүгінде ол елде 12 мың дизайн компания сырт елге шекесінен қарайды. Norwegian Design Council (NDC) 1963 жылы, Испанияда өн­ер­кәсіптік ди­зайн қауымдастығы 1960 жы­лы пайда бол­ған. Тізімнің соңындағы Сеулдің ди­зайн орталығы дегеннің өзінде, оның да бюджеті 1,5 млрд АҚШ доллары көле­мінде.
Қазақстанға өнеркәсіптік дизайн неге өгей?
Шетелдік зерттеулер елдегі дизайнның дамуы жергілікті компаниялар халықара­лық нарыққа шыққанда және әлемдік бә­секелес­тік күреске түскен сәтте ғана баста­лады дей­ді. Мұндай жағдай Англияда да, Испанияда да, Оңтүстік Кореяда да болған. Яғни жалпақ тілмен айтқанда, біздің жеңіл өнеркәсіптер шетелдік бәсекелестікке түспейінше, олар сол баяғы сарынынан жаңылмайды.
Өнеркәсіптік дизайнға не тұсау? Өнер­кәсіппен жоғары білім беретін оқу орында­рында қарым-қатынас жоқ. Жоғары білікті мамандардың жоқтығы, өндірісте өнер­кәсіптік дизайнның дұрыс бағаланбауы, кәсіпорындардың өз өндірістерінде өнер­кәсіптік дизайнды дамытуға мүдделі емес­тігі. Көпшілігінде дизайн мамандығын алып шыққан мамандар өздерінің орнын таппай санда­лып жүреді. Өйткені өндіріс бұларға әлі мұқтаж емес. Сол баяғы қа­лып­тағы киім-кешегін, бәтеңкесін, тауа­рын өндіруден арылған жоқ. Мұқтаждық туындаса, шетелдік дизайнерлерді тарту­да. Әсіресе сәулет өнерінде.
Ал дизайн-индустрия – тілін тапса, елдің экономикасына елеулі үлес қосатын сала. Обалы нешік, бірақ елеусіз, ескерусіз қалып жатыр.
Алмас ОРДАБАЕВ, ҚР Дизайнерлер одағының вице-президенті, Қазақстанның құрметті сәулетшісі:
– Қазақстанда өнеркәсіптік дизайн ақ­сап тұр. Осының салдарынан отандық же­ңіл өнеркәсіп өнімдері әлемдік бәсекеге қабі­летті бола алмай отыр. Мұны шешу үшін ар­найы дизайн-студияларын ашуы­мыз керек. Мамандарды жаңа бағытта дайындау ісі қолға алынуы тиіс. Өйткені өнеркәсіп ди­зайны – тек өнімнің сыртқы әрленуі ғана емес, ол – оның маркасы, ора­ма­сы, тіпті ком­панияның брендін де қамтуы керек. Дегенмен бізде бұл салаға әлі көңіл бөлінбей келеді. Мәселен, Ресей­де өнеркәсіп дизай­нын дамытуға арналған арнайы тұжырым­дама қабылданған. Ал бізде шешілмеген мәселе көп. Білікті ди­зай­нерлердің тапшы­лығы, ең алдымен, елі­міздегі жоғары оқу ор­ындарында білім алып шығатын маман­дардың санына ғана емес, сапасына да бай­ланысты. Өйткені өн­ді­руші зауыт-фабрика­лар мен студент­тер­дің арасында ешқандай байланыс жоқ, яғни алған білімін іс жүзінде пайдалана ал­маған студенттен ертең тәжі­рибесіз ма­ман шығады. Тағы бір айта кетер жайт, біз­дің дизайнерлер заманға сай кел­мейтін ескі жүйемен оқытылады. Бұл да саланың дамуына үлкен кедергі келтіріп отыр. Біз­дегі жоғары оқу орындар дизай­нерлерді тек теориялық жағынан дайын­дайды, ал тәжірибелік қор мүлдем аз. Көп­теген за­уыт-фабрика дизайнерлерді жұ­мысқа алып, жұмыстарын жетілдіргісі кел­мейді. Негізі, білікті мамандарды дайын­дауға өн­діруші компаниялардың өздері мүдделі болып, студенттерге тәжірибе жи­нау­ға кө­мек жасауы керек. Шетелдерде қол­даны­ла­тын осы әдісті неге Қазақстанда енгіз­бес­ке? Алайда айтыла-айтыла жауыр бол­ған мәселе мемлекет деңгейінде шешіл­се ғана іс нәтижелі болады.

Автор
Последние статьи автора
Назван точный исход матча КХЛ "Барыс" - "Салават Юлаев"
Назван точный исход матча КХЛ "Барыс" - "Салават Юлаев"
Кадрлық резерв. Ол қай жағдайда компанияны құтқарады, ал қашан қызметкерлерге теріс ықпал етеді?
Кадрлық резерв. Ол қай жағдайда компанияны құтқарады, ал қашан қызметкерлерге теріс ықпал етеді?
Цифра
50
50 км/ч – именно с такой средней скоростью промчался вчера по афинской трассе Вячеслав Екимов

50 км/ч – именно с такой средней скоростью промчался вчера по афинской трассе Вячеслав Екимов, чтобы завоевать серебро в велогонке с раздельным стартом.
1900
Году

Бокс был узаконен как вид спорта
2,5
ГРАММА

Масса мячика для игры в настольный теннис
5
Олимпийских колец

символизируют единство пяти континентов, хотя ни одно из них не является символом какого-то конкретного континента. Цвета колец — синий, красный, желтый, зеленый, черный, — были выбраны, как наиболее часто встречающиеся на флагах государств мира.
130
км/час

С такой скоростью летит мяч, после удара профессионального волейболиста