Қоғамдық кеңес – қоғамдық бірлестіктердің белсенді өкілдері мүшелік ететін, белгілі бір формадағы құрылымы бар жүйе. Қоғамдық кеңестерге мемлекет тарапынан белгілі бір өкілеттіліктер бекітілген.
Қоғамдық кеңестердің басты айырмашылығы - азаматтардың басқару органдарының жұмысына көбірек қатысуы, бұл жергілікті, заң шығарушы немесе атқарушы органдар болуы мүмкін.
Қоғамдық кеңестер әртүрлі мақсаттарда құрылуы мүмкін:
–Арнайы мәселелер бойынша сарапшылармен консультациялар;
– Заңнаманы, мемлекеттік бюджетті әзірлеуге көмек;
– Билік шешімдерінің орындалуын бақылау;
– Мемлекеттік орган берген кейбір мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру.
Қоғамдық кеңес қоғамдық бақылаудың тұрақты жұмыс істейтін кеңесші-консультативтік органы болып табылады. Қазіргі уақытта қоғамдық бақылаудың тиімді құралдардың бірі. Мемлекеттік органдар жұмысының ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз етуде, бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыруда, мемлекеттік қаражаттың сапасын жақсартуда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қоғамдық кеңестердің жұмысы маңызды рөл атқарады.
Қазақстанда үкіметтік және квазимемлекеттік мекемелер жанынан Қоғамдық кеңестер құрылды, тіпті осы кеңестердің қызметін реттейтін арнайы заң да қолданылады.
2015 жылы қабылданған "Қоғамдық кеңестер туралы" заңда қоғамдық кеңестердің қызметі "халық алдында есеп беретін мемлекетті қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асыруға, барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың, сондай-ақ ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың шешімдер қабылдауына коммерциялық емес ұйымдардың, азаматтардың кеңінен қатысуын қамтамасыз етуге"бағытталғаны айтылған. Заңға сәйкес,"Қоғамдық кеңестегі азаматтық қоғам өкілдерінің саны оның мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісін құрауы керек".
2016 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанда барлық деңгейде қоғамдық кеңестер құрылды. Сол уақыттан қазіргі кезеңге дейінгі қысқа ғана мерзімде қоғамдық кеңестердің жұмыс істеуі мен дамуында белгілі бір тәжірибесі бар. Қоғамдық кеңестер сарапшылардың, практиктер мен БАҚ-тың жіті назарын аударады.
Ұлттық кооперативтер қауымдастығының басшысы Қазыбек Шейхтің айтуынша, кеңес мүшелері кеңеске ұсынылатын кандидаттарды шынымен біледі, өйткені олардың көпшілігі бұрын кеңестің сарапшылары болған.
– Қоғамдық кеңес қалалық мәслихаттың жұмысын қайталамайды. Мәслихат бюджетке байланысты мәселелермен айналысады. Ал қоғамдық Кеңестің құзыретіне қалада туындайтын барлық мәселелер кіреді. Сонымен қатар, Қоғамдық кеңес партиялардан тыс, сондықтан қатаң партиялық тәртіп жоқ. Бұл тұрғыда қоғамдық кеңестер неғұрлым еркін. Мысалы, әкімдікке сұрақ қоймас бұрын, Мен алдымен бұл мәселелерді адамдармен әлеуметтік желілерде талқылаймын. Олардың барлығы әкімдікке қатысты емес. Қалай болғанда да, қоғамдық кеңеске азаматтық белсенділерді көбірек тарту қажет, — дейді ол.
Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің мәліметінше, Қазақстанда барлығы 234 Қоғамдық кеңес бар. Оның 18 — і республикалық, 216 — сы облыстық, қалалық және аудандық деңгейде.
Кеңестер 2016 жылдан бастап жұмыс істейді және оны билік бақылаушы орган бола алатын және мемлекеттік органдармен ашық және ашық жұмыс істеуге мүмкіндік беретін институт ретінде ұсынды.
Депутат Қанат Мусин азаматтардың пікірінше, қоғамдық кеңестер халық пен билік арасындағы қоғамдық пікір мен диалогтың тәуелсіз және маңызды институтына айналғанын айтты.
Оңтүстік Қазақстан облыстық қоғамдық кеңесінің бұрынғы төрағасы, ал қазір Шымкент қалалық қоғамдық кеңесінің мүшесі және Түркістан облысы мәслихатының депутаты Өмірзақ Мелдеханов "барлығы қоғамдық кеңесте өзінің мүшелігін қалай пайдаланатынына байланысты" деп есептейді.
- Қоғамдық кеңестер адамдарға биліктің шешімдеріне әсер етудің ең жақсы құралдарының біріне айналуда. Кез-келген белсенді адам кеңес мүшесі бола алады. Егер азаматтар өздерінің құқықтары туралы білсе және оларды талап етсе, кеңестерге есік ашық. Кеңеске кіргеннен кейін ол өз өкілеттіктерін дұрыс пайдалануы керек", — дейді ол.
Өмірзақ Мелдехановтың айтуынша, "Қоғамдық кеңестер әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін жергілікті билік органдарымен келісе отырып жұмыс істейді, бірақ әкімдікке тәуелді емес".
Қоғамда қалыптасқан ақпараттық және қоғамдық-саяси трендтер көрсетіп отырғандай,
қоғамдық кеңестер институты оның қызметін кешенді және жүйелі талдауды және кейбір жекелеген механизмдерін жетілдіре түсуді қажет етеді. Қоғамдық кеңестер мемлекет пен халық арасындағы диалог алаңы ретінде жан-жақты дами түскені абзал.
Қазір Президент Тоқаевтың тапсырмасы бойынша әзірленген "қоғамдық бақылау туралы" заң жобасы Парламентте жатыр. Заң "халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасын айқындауға, "мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектордың ашықтығына ықпал етуге және жауапкершілігін арттыруға"тиіс. Бұл ретте" Есеп беретін мемлекетті қалыптастыру "2015 жылы қабылданған" Қоғамдық кеңестер туралы " заңда да жазылған. Бұл ретте Қазақстанда 2019 жылы наразылықтардан кейін құрылған ұлттық қоғамдық сенім Кеңесі түріндегі" ең үлкен қоғамдық кеңес " бар.
Айнұр Нұрсабет