Халықаралық маңызға ие мақтаулы аудан

Алматы облысына қарасты Панфилов ауданы – шаруашылығымен де, өңірдегі халықаралық маңызға ие экономикалық нысандарымен де дамудың даңғыл жолына түскен өңірдің бірі. Кеңестік кезеңде «дала аруы» – жүгерісімен аты шыққан өңір Тәуелсіздік тұсында қазақ-қытай қатынасының қақпасы аталған «Қорғас» кеденімен танылды. Жаркент өңірі – қазіргі таңда ауыз толтырып айтарлықтай іргелі істерді батыл қолға алған аудан. Ғасыр жобасы аталған «Жетіген–Қорғас» теміржолының жұмысы, аудан халқының әл-ауқаты, өңір экономикасы жайлы Панфилов ауданының әкімі Бөлтірік Аусадықұлы Жақыпов мырзамен әңгімелескен едік.

– Бөлтірік Аусадықұлы, сіз бас­қарып отырған өңір – бір кездері бүкіл Кеңес Одағына жүгерісімен аты шық­қан өлке. Қазіргі кезде аудан халқы бұл шаруашылықпен айналыса ма?
– 1980-1985 жылдары жүгері егісі – 34-35 мың гектарға, әр гектардан алынған өніміміз – 62-65 центнерге, жалпы өнім 230-250 мың тоннаға жеткен. Содан кейін­­гі жылдары себілетін жүгерінің егіс көлемі, өнімі азайды. Қазіргі кезде, әсіресе соңғы жылдары жүгерінің егіс көлемі 2007 жылы 20015 гектардан 24998 гектарға дейін, әр гектардан алынған өнім 48 центнерден 56,5-ке дейін, жалпы өніміміз 96,6 мың тоннадан 141 мың тоннаға дейін өсті не­месе 46 пайызға көбейді. Келесі жылдары себілген жүгері егіс көлемін 30-35 мың гектарға дейін, әр гектардан алынатын өнімді 60-65 центнерге дейін, жалпы алынатын өнімді 200-250 мың тоннаға дейін жеткіземіз деп жоспарлаудамыз. Осы мәселелерді орын­дау үшін біз жүгері өсірудің 2014-2020 жылдарға арналған даму бағ­дар­ламасын жасадық. Оның ішінде суармалы су жүйелерін, қырман­дарды жөндеу, жүгері қабылдайтын орын­дарды жасау, минералдық, органикалық тыңайтқышты, гербицидтерді қажетті мөлшерде пай­далану мәселелері қамтыл­ған.
Ауданда суармалы жерді дұрыс пай­далану үшін 20 су пайдаланушы ауылдық тұтыну кооперативі және ауданда «Орбұ­лақ» қауымдастығы құрылды. Жыл­дан-жылға су жүйелерін жөндеуге субсидия­ларды көбейтіп жатырмыз. Егер 2011 жылы 4300 мың теңге субсидия алынса, биыл 9 млн теңгеден астам субсидия алынды. Алынған техника өткен жылы 56 дана болса, биыл 100-ге дейін жеткіземіз. Ауданда 5 мыңға жуық тауар өндірушілер жұмыс істейді. Олар алған субсидия 3 миллионнан 1 млрд теңгеге дейін жетті.
– Жаркент десе, «Қорғас» кедені бірден еске түседі. «Қорғас» халық­аралық шекаралық ынтымақтастық орталығы тек тауар тасымалының ғана емес, сондай-ақ туристік орта­лыққа да айналады деген жоспар бар. Қытай тарапы өз кезегінде біраз жұмысты еңсеріп қалған тәрізді, біздің аумақ­тағы жұмыстардың барысы қандай?
– Панфилов ауданы бойынша шағын және орта бизнестің өсу динамикасы жылдан-жылға сақталып келеді. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 2013 жылдың қыркүйек айына 7652 болып, өндірілген өнім, көрсетілген қызмет көлемі 12 217,9 млн теңгені құрады. Шағын және орта бизнестен бюджетке 320,5 млн теңге салықтар мен басқа төлемдер түсіп, оның мөлшері 2012 жылдың есепті мерзімімен салыстырғанда 7,5%-ға артты. Оларда жұмыс істейтіндер саны 21175 адамға жетті.
2013 жылдың соңына дейінгі болжам бойынша шағын бизнес саласының өндірген өнімі мен көрсетілген қызмет көлемі 27634,9 млн теңгені, бюджет төлемдері 392,1 млн теңгені, ал белсенді кәсіпорындар саны 7704 бірлікті құрайды.
2014 жылдың болжамына сүйенсек, өндірілген өнім 29 983,7 млн теңге немесе 108,5 пайызға, бюджет төлемдері 415,6 млн теңге немесе 106 пайызға орын­далады деп жоспарлануда. Болжам бойын­ша осы салада 139 жаңа жұмыс орны ашылады.
2013 жылдың 25 қыркүйегінде ауданда аймақтық «ҚР индустрияландыру карта­сына енгізілген «Жаркент крахмал-сірне зауыты» ЖШС-нің бірінші кезеңі пайдала­нуға берілді. Аталған жоба бойынша аудан экономикасына 1738,8 млн теңге инвес­тиция тартылып, 60 жаңа жұмыс орны ашылды. Зауыттың екінші кезеңі – крахмал өнімдерін терең өңдеу жүйесі келесі 2014 жылдың басында іске қосылады деп жоспарлануда.
Жобаның құны 1020,0 млн теңгені құрайды және пайдалануға берілген уақыт­та қосымша 60 жұмыс орны ашылады.
– Құны 153 млрд теңгені, ұзындығы 293 шақырымды құраған маңызды магистраль – «Жетіген-Қорғас» темір­жолының іске қосылуы аудан эко­номикасына үлкен серпін бергендігі анық. Құм үстіне көз тоярлықтай «Нұр­кент» қалашығын салдыңыздар. Бүгінгі таңда бұл теміржолмен нақты режимде пойыздар қатынап тұра ма? Пайдасын қашан көресіздер?
– 2012 жылдың желтоқсан айында «Алтынкөл» халықаралық теміржол өткелі құрылысының бірінші іске қосу кезеңінің құрылысы салынып бітті. «Алтынкөл» теміржол торабының Қазақстан Респуб­ликасының Үкіметі бекіткен әлеуметтік және теміржол саласының нысандарын салудың бас жобасына сәйкес 2017 жылға дейін бұл көлік дәлізінің Қазақстан арқылы Еуропа және Орталық Азия респуб­ликаларына төртінші іске қосу кезеңінен өту жоспарланған. Бүгінгі кезде «Алтын­көл» теміржол торабында 1500 адам жұ­мыс істеуде. Оның шамамен 30%-ы – Пан­филов ауданының тұрғындары. Жоспар бойынша құрылыстың іске қосы­латын екінші кезеңі – 2014 жылдың нау­рыз айында, үшінші кезеңі – 2015 жылы, ал төртінші кезеңі 2017 жылы теміржол саласы инфрақұры­лым­дары, сондай-ақ ілеспелі басымдылықтары, оның ішінде жаңа жұмыс орындарындары ашылады деп күтілуде. «Алтынкөл» темір­жол өтке­лінің транзитті және жергілікті жүк айналы­мының толық жұмыс қуатына шығуы 2018 жылға жоспарланып отыр. «Алтынкөл» теміржол торабындағы жұмыс істейтін адамдардың саны 2500 адамға ұлғаяды деп күтілуде.
Қазіргі кезде Нұркент қалашығында 600 пәтер, мектеп, монша, балабақша, өрт сөндіру депосы, асхананың құрылысы салынып бітіп, пайдалануға берілді. Ауданымыздың көптеген тұрғындары теміржол саласында жұмысқа орналасуда.
Жалпы, «Жетіген-Қорғас» теміржолы­ның ауданымыздың экономикасына ти­гізген оң әсері өте зор. Алдағы уақытта «Ал­тын­көл» теміржол торабының дамуы­мен ауданымыздың экономикасы бұдан да үлкен нәтижелерге жететіні анық. Қазірдің өзінде бұл теміржол өткелінен тәулігіне – 220-230 вагон, 4-4,5 пойыз құрамдары өтуде. 2013 жылдың қаңтар айынан осы уақытқа дейін 1 млн 700 мың тонна жүк тасымалданды. Бұл жүк көлемі жылдан-жылға артпақ.
– Бөлтірік Аусадықұлы, ауданда халықты жұмыспен қамту жағдайы қалай? Жұмыссыздық деңгейі қанша?
– Аудан бойынша 2013 жылдың 10 айында нақты 1452 адам тұрақты жұмысқа орна­ластырылып, қо­ғамдық жұмысқа 726 адам жібе­рілді, кәсіби оқуға – 60 адам, жастар тәжіри­бесіне – 22 адам, әлеуметтік жұ­мыстарға 10 адам жіберіл­ді. Жұ­мыссыз ретінде 1843 адам тіркелді.
2013 жылдың 1 қара­­­шасына дейін 818 жаңа жұмыс орны ашылды. Атап айтқанда, өнеркәсіп саласында – 164, қыз­мет көрсету са­ласында – 91, сауда са­ласында – 77, көлік са­ласында – 316, ден­саулық сақтау сала­сында – 20, ауыл ша­руашылығы сала­сында – 101, құрылыс сала­сында – 40, мәдениет саласында тоғыз жаңа жұмыс орны іске қосыл­ды.
Аудандық меке­ме­лердің мәліметтер базасы жасалынып, ұдайы толықтырылып тұрады. Апта сайын мамандар ме­ке­мелерді аралап, анық­тал­ған бос жұмыс орын­дарын тіркеуде тұрған жұмыссыз азаматтарға ұсынады, бірінші кезекте аз қамтамасыз етілген отбасыларын орналастыру қарас­тырылады.
Жұмыссыздар арасында үнемі кәсіптік бағдарламалық жұмыстар жүргізіліп жатыр. Жұмыссыздардың жұмысқа орна­ласуына көмектесу, аудандағы жұмыс берушілердің бос жұмыс орындары туралы мәліметтерді толығымен ұсынып тұрулары бойынша жұмысты күшейту, жұмыс беру­шілерді жұмыс күші нары­ғындағы жағдай жөнінде, жұмыс іздеуші азамат­тардың кәсіптілігі және білімділік деңгейлері туралы хабардар ету, еңбек нарығын зерт­теу, бос жұмыс орындары туралы бұқара­лық ақпарат құралдары арқылы тұрғын­дар­ды хабардар ету, жұмыс іздеушілерге кеңестер беру мәселелері оңды шешілуде.
Бүгінгі күнге жұмыспен қамту сек­торына бас бостандығынан айыру орын­дарынан босатылған 19 адам шақырылып, олардың бәріне бос жұмыс орындары ұсынылды. Жұмыссыздар ретінде тіркелуге 19 адам тілек білдірді. Олардың ішінен тоғыз адам жұмысқа орналас­тырылды, екі адам қоғам­дық жұмысқа, үш адам кәсіби оқуға жіберілді. Жастар арасындағы заң бұзу­ларды сақтандыру мақсатында «Ау­ған­с­тан соғысы ардагерлерінің одағы «Жәрдем А» ұйымдарымен бірігіп, «Тұр­мы­сы нашар отбасыларынан шыққан жасөспірімдермен жұмыс істеу» («Қоғам­дық тәрбиешілер») әлеуметтік жобасы дайындалды.
Осы жоба жыл сайын ауылдық округтер бойынша жүргізіледі. Бұл жұмыс 2003 жылдан бері жүргізіліп келеді, жіберілген тәрбиешілер мектептерге барып, жасөс­пірімдермен, ата-аналарымен әңгімелер өткізеді, волейбол және басқа да сек­циялар ұйымдастырады. Сабақ үлгеруіне бақылау жасайды, қосымша оқулар жүргізеді, жасөспірімдердің бос уақыт­тарында жоғарыдағыдай секциялар өткізеді.
Бүгінгі күнге жұмыссыздар ретінде тіркелуге 63 мүгедек тілек білдірді. Олар­дың ішінен 10 адам тұрақты жұмысқа орна­ластырылды, 20 адам – қоғамдық жұмысқа, алты адам кәсіби оқуға жіберіл­ді.
– Қытайдан тауар тасыған жақсы-ақ, алайда аудан экономикасының темірқазығы болар, өзегі саналар өндіріс ошақтарын ашу жоспарда бар ма? Аудан аумағында туризм саласын дамытуға көңіл бөліп отырсыздар ма?
– 2012 жылы пайдалануға берілген «Универсал» ЖШС-нің «Жаркент поли­пропилен зауыты» кәсіпорнына «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының бірінші бағыты, несиенің үстемесін азайту бойынша несиеге субсидия алып, кәсіп­орынды модернизациялау жұмыстарын жүргізді. 2013 жылы Көктал ауылдық округінде «Кәрім» шаруа қожалығы үйрек етін өңдеу цехын іске қосты, нәтижесінде 40 жаңа жұмыс орны ашылды. Қорғас шекара маңы ынтымақтастығы орта­лы­ғында Еркін экономикалық аймақ құры­латын болады. Осы аймақта алдағы уақытта жобаға сәйкес өндіріс орындары бой көтереді деп күтілуде.
Ауданда туризм саласының даму ди­намикасы орнықты. Жыл сайын көрсетіл­ген қызмет көлемі мен аудандағы келіп кететін адамдар саны тұрақты өсуде. Бұл салада үш емдеу-сауықтыру шипажайы, 20 қонақүй кешені, 22 туристік фирма қызмет көрсетеді.
Туризм саласында 2013 жылы көр­сетіл­ген қызмет көлемі 225,3 млн теңгені құрайды немесе 2012 жылмен салыстыр­ғанда, көрсеткіш 108,1 пайызға артады деп болжануда. Ауданға келіп демалып қайтқан адамдар саны 28 290 болады деп жоспарлануда.
2014 жылы көрсеткіштер – 226,0 млн теңге, туристер саны 30100 адам болады деп болжануда. Аталған салада 2014 жылы Жаркент қаласында «Қабылдау үйі» және 16 нөмірлік қонақүй кешені пай­далануға беріледі.
– Түрікменстаннан Қытайға тар­тылған газ құбыры да осы аумақтан өтеді. Көгілдір отынның қызығын жұрт­шылық көруге тиіс қой. Ауданды газдандыру ісі қаншалықты игерілуде?
– Қазіргі уақытта Түрікменстан – Қытай газ құбырының III линиясы тартылуда. 2014 жылы осы линиялар тартылып бол­ғаннан кейін Панфилов ауданы Шолақай ауылының төменгі жағынан «ГРЭС» стансысы салынады. Осы стансыдан Пан­филов ауданына 4600 метр газ құбыры тартылады.
– Жаркент өңірі мәдени құндылық­тардан кенде емес. Жұрт «әулие» атаған жеті ғасырлық Әулиеағаш, 130 жылдық тарихы бар шегесіз салынған мешіт, таста­рында тарихтың ізі қалған Найзатапқан, Салқам Жәңгірдің 600 әскермен 50 мың қолға қарсы шыққан Орбұлақ сынды тарихи орындар, мәдени құндылықтар қаншалықты қорғалған? Көздің қарашы­ғындай сақталуы тиіс мұраларымыз ғой, қанша дегенмен...
– «Әулиеағаш» – жеті ғасырлық алып ағаш. Бүгінгі күні тәу етушілер мен туристер үшін қолдаушылардың қаржысына үй салынып, демалуға жағдай жасалған. Жергілікті қорғауға алынған. Мемлекеттік қорғауға алу туралы жұмыстар жүргізілуде. Кезінде Әулиеағаш ауылының шаруашы­лығын басқарған Ермек Келемсейіттің өзі ұйытқы болып, Әулиеағаштың айналасына тас төсеп, аумағын темір шарбақтармен қоршап, кіреберіс қақпасына «Әулиеағаш» деп жазып, келушілер мен туристерге демалып отыратын орындар жасаған. Әулиеағаш орналасқан аумаққа үй салы­нып, бақты қарауға күзетші қойылған. Келушілер мен туристерге Әулиеағаштың қасиеті, тарихы туралы түсінік беру үшін бір шырақшы жұмыс істейді.
Қоңырөлең ауылдық окугіне қарасты Ынталы ауылының солтүстік-батысында орналасқан Найзатапқан шатқалы Пан­филов ауданының жергілікті маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіштерінің тізіміне енгізілген. Жергілікті қорғауға алынған. Мемлекеттік қорғауға алу туралы жұмыс­тар жүргізілуде.
Сондай-ақ «Жаркент мешіті» сәулет-көркемөнер мұражайы – бұл респуб­лика­лық маңызы зор, сәулет өнерінің ғажайып бір үлгісі – «Жаркент мешіті» қазіргі кезде республикамызға, облысымызға және ауданымызға келген қонақтарға, турис­терге көрсететін бірден-бір тарихи құны жетпес әсем ғимарат. 1977 жылы сәулет өнерінің осы бір баға жетпес көне ескерт­кіші мемлекет қарамағына алынды. 1975-78 жылдары толық реставрациялық жұ­мыстар жүргізілгеннен кейін ҚазССР Министрлер Кеңесінің төрағасы Б.Әшімов­тің Жарлығымен «Жаркент мешіті» сәулет-көркемөнер мұражайы болып құрылды. Бүгінгі күні мемлекеттік қор­ғауда. 1999 жылы мұражайдың шаты­рына 26 млн теңгеге күрделі жөндеулер жүр­гізілді, 2001-2004 жылдары күрделі жөндеу жұмысына мемлекеттен 39 млн теңге бөлініп, көптеген жұмыстар жасалды. 2012 жылы реставрациялық жұмыстар жүргі­зілді. Жөндеу кездерінде мұражайдың алғашқы бояу түрлері сақталып, өзгертіл­меген.
Және де 1993 жылы Белжайлау тау бөктерінде Орбұлақ шайқасының 350 жылдығына арнап қойылған белгі тасы – кейінгі ұрпаққа үлгі-өнеге ретінде жеткізу үшін салынған тәрбиелік мәні бар ескерт­кіштердің бірі. Панфилов ауданы жергілікті маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш­тердің тізіміне енгізілген. Жергілікті қорғауға алынған. Алматы қаласындағы «Тарихи мәдени мұраның ғылыми орта­лығының» тарихи-мәдени сараптама қорытындысы алынып, мемлекет­тік қор­ғауға ұсынылу жұмыстары жүргізілуде.
– Ел игілігіне айналар іргелі істеріңіз көбейе берсін!