«Үзеңгі» киген баланың үмітін қалай жалғаймыз?

Кейінгі уақытта шыр етіп дүние есігін ашқан сәбилерде ұры сырқат пайда болды. Ол – ортан жіліктің ұршық басы дисплазиясы. Аңдамаса, ананың құрсағында жатқанда-ақ жабысатын бұл кеселдің ақыры сәбиді кемтар етуі әбден кәдік. Бір аяқтың екінші аяқтан кемдігіне әкеліп соғады дейді мамандар. Бұл тақырыпқа арнайы тоқталуымыздың себебі де – осында.
Жасыратыны жоқ, көзінің қара­сы, бауыр еті баласына ортан жілік­тің ұршық басы дисплазиясы деп ор­топед анықтама бергенде, бұрын мұны естіп-білмеген ата-ананың төбе­сінен жай түскендей, есінен та­нып қалатыны сөзсіз. Сенер-сен­бе­сін білмей сенделіп, сары уайымға са­лынады (өзіміз де сондай күйді ба­сымыздан өткергенбіз). Сон­дық­тан да бұл мәселені зерттеп, зер­де­леп көрсетуге ұмтылдық. Бұл не? Ал­дымен соған тоқталайық.
Ортан жіліктің ұршық басы дис­плазиясы сәби анасының жаты­рында жатқан кезінде сүйектері мен жіліктерінің дұрыс дамымауынан пайда болады екен. Мұның себеп­терін мамандар түрлі етіп таратады. Тұқымқуалаушылық, анасының жүкті кезінде түрлі сырқаттармен ау­руы, бала маңындағы судың азды­ғы, сәбидің ірі болуы, көпшілігінде сә­бидің құйрығымен отыруы, жа­ғым­сыз экологиялық жағдай, ана­сы­ның айналысқан кәсібінің зиян­дығы, болашақ ананың дұрыс тамақ­танбауы және т.б. Соның салдарынан сәби дүние есігін ашар-ашпастан осы диагнозбен тізімге ілігеді. Мамандар мұны дер кезінде, яғни нәрестенің үш-төрт айлығынан бастап емдемесе, жетілмей, жамбас сүйек ойығына кірікпей тұрған ұршық басы кірігуінің алдын алмаса, сәби қара жерді қаз басып жүрген кезінде орнынан тайып кетуі мүмкін дейді. Оның ақыры бала аяғының кемістігіне, бір аяғының екіншісінен қысқа болуына әкеліп соқтырады.
Жоғарыда айтқанымыздай, осын­дай жағдайға тап болған сә­билер біздің Қарағандыда да аз емес. Бұл атың өшкір сырқаттың үш түрі бар: таю алды (предвывих), буынның таюы (подвывих), буын­ның шығуы (вывих). Бұл ауытқулар көбі­несе қыз балаларда жиі кездессе керек. Мұны рентгенге түсіру арқылы анықтайды және сауықтыру үшін бірнеше кезең ар­қы­лы емдеу жүзеге асырылады. Бұлшық ет­тер­ді қатайту үшін сылап-сипау әдісі, физио­емдер, арнайы кигізілетін құралдар (стеремена Павлика, шины Велинского) қолданылады.
Мәліметтер не дейді?
Мамандар бұл проблема Еуропада әлде­қашан жойылған дейді. Еуропалық одақ елдері өздерінде өмірге келген мың баланың әрбір бесіншісі дисплазияның ауыр түрімен ауыратынын анықтап, жаңа туған сәбиде дисплазия бар-жоғын оның өмі­рінің алғашқы аптасында зерттеуді ұсын­ған мемлекеттік скринингтік бағ­дар­лама қабылдаған. Мұндай бағдарламаны алғашқылардың бірі болып енгізген Авс­трия екен. Осы бағдарламадан соң, Авс­трияда дисплазияның асқынған түрі ізім-қайым жоғалған. Скрининг – жаңа туған сәбиді үйіне шығарар алдында ультра­ды­бысты зерттеу (УЗИ) жүргізу. Скрининг жүргізудің бүге-шігесі зерттеліп, әдістеме, амалдар, стандарттар, заңдылықтар құ­рас­тырылған. Егер дисплазияны алғашқы аптада анықтаса, бала онда төрт-алты айлы­ғына қарай толық сауығып кетеді екен. Оның үстіне емдеу де қиын болмай­ды. Сол себепті де УЗИ қолданылса керек. Ал Еуропада бір жасқа дейінгі баланың ортан жілігінің ұршық басына рентген зерттеуін жүргізу заңда көрсетілген ерекше жағдайларда ғана іске асырылады екен.
Сонымен бірге ортан жілік ұршық басы дисплазиясының алдын алу үшін баланы кең түрде (ұршықтың басы жамбас ойы­ғына дұрыс түсуін қамтамасыз ететін) құн­дақтау немесе мүлде құндақтамаған жөн дейді дәрігерлер. Туа болатын буынның таюы балаларды тас қылып құндақтауды біл­мейтін Африка, Корея, Вьетнам секілді елдерде сирек кездесетін көрінеді. Мұн­дай­да баланың екі аяғын бақа тәрізді керіп көтеру тиімді екенін де баса айтады.
Ата-аналар айтады...
Айгүл, ата-ана:
– Ортопед үш айлық қызымның аяғы дисплазия деп, оны емдетпесе не боларын айтқанда, үйге ағыл-тегіл жылап келдім. Миымда – жалғыз-ақ сауал. Енді қайттім? Үй-ішімен ақыл­да­сып, не де болса, ортопедтің айтқанын істеуді ұйғардық. Емдік массаж, фи­зио­терапия алып, содан кейін емдік үзеңгі кигіздік. Алғашқыда көндіге алмай ба­қы­рып жылаған қызым келе-келе үй­ре­нді. Күндіз-түні «үзеңгіні» шешкен жоқ­пыз. Сөйтіп жүріп, осы дисплазияны емдет­кен елдермен де әңгімелесіп, қалай емдеткенін сұрастыруды бас­та­дым. Әркім әртүрлі айтып, көңіліме тағы алаң кірді. Біреулер жақсы дейді, екін­шілері олай етуге әсте болмайды, аяғын керіп жібереді деді. Миым ашып кетті. Сөйтіп жүргенде, «ел құлағы – елу», бір сынықшының барын естідім. Дис­плазияны соған емдеттік дегенді естісімен, сол сынықшыға бардым. «Үзеңгіні» шешіп тастадым. Ол сынықшы 100 пайыз емдеймін деп уәде етті. Тек мен емдер болсам, кәсіби ортопедтен бас тартуыңыз қажет деген соң, ортопедке басқа қалаға бара­ты­ным­ды, қайтып келген соң қара­ла­ты­ны­мызды айттым. Ол рұқсат берді. Соны­мен, біржола сынықшыға ұзын-ырғасы бір ай емделдік. Сылап-сипап, таңып қойып, ем жүргізді. Бір айдан соң ортопедке қайтып келіп, рентгенге түссек, қызым құлантаза айығып кетіпті. Ортопедтің өзі қайран, таң-тамаша қалды.
Гүлнәр, ата-ана:
– Қызымның төрт айлығында дис­пла­зия деп диагноз қойды. Үш ай «үзең­гі» кигізу керек деді. Кигіздік, массажға да апардық. Үш айдан соң, рентгенге түстік. Қызымда дисплазия жоқ. «Жазылған» деді ортопед. Бірақ сонда да біразға дейін «үзеңгіні» кигізіп қойып жүрдім. Одан кейін де тоғыз айлығында тағы тексерттік. Бәрі жақсы екен.
Бұлар – ата-аналардың бір парасы. Үш ай емес, тіпті алты ай, бір жыл бойы таң­ғыш тағып, аяғын керіп қойғандар да бар. Баласының болашағына алаңдаған ата-ана ортопедтің айтқанын екі етпеуге тыры­са­ды. Барын салады. Бірақ осы бір сыр­қат­ты болдырмаудың амалы қайсы? Ең әуелі, болашақ ананың денсаулығы мықты бо­луы соның бірден-бір кепілі секілді. Сәбидің қол-аяқ сүйектерінің қалыптасуы, дәрігерлердің айтуынша, анасының құр­са­ғында жатқан төрт-бес аптасынан бас­та­лып, сәби жүргенше жалғасады. Демек, бо­лашақ анаға жүктіліктің алғашқы күні­нен-ақ аса қамқорлық қажет. Дені сау ұрпақ әкелу үшін ананың дені сау болуы тиіс. Біздің қоғамда сол қамқорлық қан­дай?
Ұшығынан сақтасын!
Қазақ осылай дейді. Қолынан келген дәрменін жасайды. Содан соң осы тілекті айтады. Бізден басқа елдің дисплазияны емдеудегі айтқандарын, жасағандарын оқып, саралай отырып, бізде де шетел­діктер секілді, сәби дүниеге келген алғаш­қы аптада дисплазияның бар-жоғын УЗИ арқылы тексеруді жолға қойсақ, қолайлы болар еді деп түйдік. Әлі әр нәрсенің байыбына бара қоймаған, сүйектері жетілу үстінде болатын, қозғалысы да аздау сәбиді емдеу аса күрделі емес екенін жоға­рыда келтірдік. Оның үстіне мұның ешбір зияны да жоқ екен.
Бұл дисплазияның не екенін біз де жан-тәнімізбен сезінгенбіз. Жаратқанның өзі жан салып, қаныңыз бен жаныңыздан жаратылған сәбиіңізге әлемнің бар жақ­сысын сыйлағыңыз келеді. Бірақ мына өмір күрделі. Жалғанның жақсы-жама­ны­нан бейхабар бейкүнә нәресте сүйектерінің құр­сақта жатқанында-ақ сыртқы әсер сал­дарынан дұрыс дамымауы бәрін талақ еткізеді. Өркениетке де өшігіп, ауаны ластап жатқандарға да кектене қарайсыз...
...Әйтеуір, ұшығынан сақтағай!