Жасөспірімдерді «бір рет қолданылатын» вейптен қорғау үшін Денсаулық сақтау министрлігі электронды темекіге толық тыйым салуды ұсынды, бірақ көптеген сарапшы бұл тыйым «қара нарық» пен сыбайлас жемқорлыққа әкеледі деп санайды.
Қазір Мәжілісте никотинді тұтынудың электрондық жүйелерін (вейп) сатуға және импорттауға толық тыйым салуды көздейтін заң жобасы талқылануда. Сонымен бірге, жұмыс топтарының депутаттары анықтаманың өзі – Денсаулық сақтау министрлігі нақты неге тыйым салғысы келетіні - оларға түсініксіз екенін айтады. Бірақ бейіндік қауымдастықтардың өкілдері мәселенің мәні анықтамаларда емес, кәмелетке толмағандардың тек ересектерге арналған өнімді тұтынуында деп санайды.
Мәселенің арзан және кез келген дүкенде қолжетімді бір реттік вейптерді ("бір реттік") жаппай әкелу және сату шамасына қарай туындағанын айта кету керек. Ал классикалық вейптер нарықта бір-екі жыл емес бұрыннан бар, оларды балалар мен жасөспірімдер емес, ересектер пайдаланады. Олардың өзіндік субмәдениеті, вейп-барлары бар. Жасөспірімдер мұндайды сатып алмайды, өйткені олар жасөспірімдер үшін қымбат және мөлшері тым үлкен және бұл бірден байқалады. Олар дәл «бір реттік вейптерді» сатып алады, ал мәселе мектеп оқушыларының мұндай өнімді сатып алу мүмкіндігінің болуында, яғни бақылаусыз сатылымда, - деп атап өтті «Қазалкотемекі» қауымдастығының атқарушы директоры Ғазиза-Ханум Дәулетбаева.
Сонымен қатар, сарапшы тыйым салудың өзі мәселені шешпейді деп санайды, өйткені барлық көрші елдерде вейптерге рұқсат етіледі. Ал бұл Қазақстанға контрафактілік өнім тез келетіндігін білдіреді. Бұл ретте контрабанда мен заңсыз сатудың өсуі сөзсіз сыбайлас жемқорлықты тудырады.
Қазіргі уақытта бизнес-қауымдастықтар мәселені шешуге кірісті. Олар арнайы жадынамалар таратады, оларды үй жанындағы шағын дүкен сатушыларына таратады. Бұл жадынамаларда қолданыстағы нормалар мен регламенттер туралы, атап айтқанда темекі, вейп, алкоголь өнімдерін кімге сатуға болмайтыны туралы толық ақпарат бар. Өкінішке орай, көптеген сатушылар өздерінің құқықтық сауатсыздығына, әдеттегі хабарсыздығына байланысты вейп сату ережелері темекімен қатар реттелетіні туралы білмейді. Вейп темекіге қарағанда зияны аз өнім болғандықтан, бүгінде темекі шегетін адам, егер ол никотин әдетінен толықтай бас тарта алмаса, кем дегенде вейпке ауысу арқылы зиянды азайта алады. Ал вейпке тыйым салғанда, оған темекі түтінінің уларымен улануды жалғастырудан басқа ештеңе қалмайды. Нәтижесінде темекі сатылымы сөзсіз өседі. Бұл, сайып келгенде, вейпке тыйым салу идеясы темекі өндірушілердің пайдасына екенін білдіреді. Денсаулық сақтау министрлігінің бұл ұстанымын ұлт денсаулығына қамқорлық деп атауға бола ма, жоқ па – бұл үлкен сұрақ, – деп қорытындылады әңгімесін Ғазиза-Ханум Дәулетбаева.
"QazSpirits" қауымдастығының атқарушы директоры Дмитрий Жуков айналымын реттеуге болатын тауарға тыйым салу дұрыс емес деген пікірді қолдайды.
Егер темекі шегуші ересек адам темекі түтінін жұтудан бас тартып, вейпке ауысса, онда бұл жерде ештеңе жоқ. Мәселе вейптерде емес, оларды жасөспірімдердің сатып алуында. Вейптер кәмелетке толмағандарға сауда нүктелерінде неге қол жетімді деген сұрақ неге туындамайды? Қолданыстағы заңнама құрамында никотин бар барлық өнімдерді – темекі, вейп, никотині бар басқа өнімдерді сатудың қатаң ережелері бар екенін нақты реттейді ғой. Неліктен бізде темекіге қатысты бұл ережелер барлық жерде сақталады, ал вейпке келгенде ол жоқ? Сауда нүктелерінің талаптарын орындау үшін жұмыс істеу керек – мәселенің басы осында жатыр, – деп ойымен бөліседі «KazSpirits» басшысы.
Маман сонымен қатар құрамында никотин бар өнімдердің жосықсыз маркетингіне тыйым салу керек деп санайды. Вейптің зиянды азайтқысы келетін ересек темекі шегушілерге арналғанын, бірақ ешқашан темекі шекпеген балалар мен жасөспірімдерге қажет емес екені туралы нақты түсінік болу керек.
Бүгінгі таңда Қазақстанда вейптер қандай да бір себептермен дәл жастар тауарлары ретінде сатылуда. Дизайнның өзі де, жарнамаланған бейнелер де, стиль элементтері таза жастар. Бұлай болмауы керек, – деп санайды Жуков.
Екі сарапшы да Денсаулық сақтау министрлігінің бастамасы халықтың денсаулығына қарсы жұмыс істейді деп келіседі, өйткені тыйым салу темекі шегушілерді зиянды емес баламаны ғылыми негізделген таңдаудан айырады.