Намысың болса – жарнамаңды түзе!
«Алаш айнасы» мен «Бауыржан» қайырымдылық қорының бірлескен жобасы
Қазір жарнама дегенде жарғақ құлағымыз жастыққа тимейді. Кәсіпкер жандар өз тауарын жарнамалайды. Бүгінгі күні оны жасаудың жолы көп. Солардың бірі – көше бойында көзге шалынатын жарнамалар екені белгілі. Мұндай көріністер Қызылорда қаласында да жиі кездеседі. Сыртқары жұрт қалың қазақ ұйысқан өңірде ана тілінің жағдайы жақсы деп бағалайды.
Расында, Сыр бойында тұратын жұрттың 95 пайыздан астамы жергілікті ұлт өкілдері болып табылады. Қала көшелерінде сөйлескен адамның барлығы дерлік қазақ тілінде тіл қататынын көреміз. Осыған қарамастан, тіл мәселесінде кейбір келеңсіз жағдайлар кездесіп қалатыны тағы бар. Ерінбей-жалықпай қала көшелеріне шығып, билбордтар мен жарнамаға көз сала қалсаңыз, апыр-ай деп бас шайқайтын жағдайлар аз кездеспейді.
Әріге бармай-ақ қоялық, өзге ұлт өкілдері де жатқа білетін «гүл» сөзін дұрыс жаза алмай жүрген кәсіпкерлер баршылық. Байқағанымыз, бұған олардың тарапынан немқұрайды көзқарас бар секілді. Тіпті кәсіпкерлік нысанының иесі өзге ұлт өкілі болғанның өзінде қазақ тіліндегі жарнаманы қате жазуға ешкім құқық берген жоқ. Бұл жерде Қызылорда жұртшылығы тарапынан патриоттық, жанашырлық, елжандылық жетіспей жатыр ма деген де еріксіз ойға қаласың.
Сыр елінің бас ордасындағы орталық көшенің бірі – Абай даңғылы бойында орын тепкен гүл дүкенінде жазылған қатені «бұдан да өткен сорақыны көріп жатырмыз ғой» деп елемей кетуге де болар еді. Күнделікті қолданыста жүрген кәдімгі қарапайым сөзді көз алдыңда қате жазып қойғандықтан, оған назар аудармасқа болмады.
Осыған ұқсас жағдай Бөкейхан көшесі бойындағы «Гүлзира» ательесінде де орын алып отыр. Аталмыш тігін ательесінде еңбек ететін қыз-келіншектердің барлығы – өзіміздің қаракөздер. Десе де, олар жоқ жерден қателікке бой алдырып, мекеменің атын «Гулзира» деп жазып қоюға ешбір қымсына қойған жоқ. Тігін ательесінің жұмыс жасап жатқанына бірнеше жылдың жүзі болды. Өкінішке қарай, содан бері қазақтың Гүлзира деген есімі орысша бұрмаланып отыр. Қазақ десең, таяқтың бір ұшы осылай өзімізге тиеді.
Сондай-ақ қала көшелерін одан әрі аралай қалсаңыз, қаншама қате жазуларды көріп, еріксізден қынжылыс білдіруге тура келеді. Атап айтқанда, қаланың қақ ортасында орналасқан «Жібек жолы» ойын-сауық орталығы бар. Оның төбесіндегі жазуда орысша «Торгово-развлекательный центр» деп бадырайып тұр. Бұл жердің басшылары оны «Сауда, ойын-сауық орталығы» деп аударыпты. Осы жерде тәржіма дұрыс жасалмағаны байқалады. Қазақы тілмен айтсаңыз, ол «сауда және ойын-сауық орталығы» деп жазылуы тиіс емес пе?
Соған қоса, қазақтың әдемі есімдерін иеленген кейбір сауда орындары неге орысша жазылатынын түсінбедік. Олардың қатарында «Алишер», «Айгерим», «Даулет», «Баянсулу» деген дүкен атауларын көргенде осындай жайбасар тірлігімізге жаның ашиды. Қаладағы Ғани Мұратбаев көшесінде орналасқан дүкеннің тақтайшасына еріксіз көзім түсті. Онда «Түлік-азық дүкені» деп жазылған.
Жалпы, қоғамдық жерлерде тұратын жарнамалар қазақ және орыс тілдерінде жазылуы талап етіледі. Десе де, осы талапқа немқұрайды қарайтын жұрт та аз емес. Мәселен, Бөкейхан көшесі бойындағы «Диана» әсемдік салонының алдында ілінген жарнамалық тақтада қазақ тілінде жазылған бірде-бір сөз жоқ. Бәлкім, салон иелері өздерінің қай мемлекет аумағында өмір сүріп жатқанын ұмытып кетсе керек-ті. Әлгі дүниенің екі бетінде де «Стань уникальной» деген жазудан басқаны таппадық. Сонымен қатар Абай көшесі бойындағы «Гулнар тур» мекемесі де мемлекеттік тілде жарнамалық мәтіндер жазуға мұрын шүйіре қарапты. «Сегунда Ломбард» та бәріне түсінікті болсын деген бе, орысша шүлдірлеп, қазақша жазуды мүлдем ескермеген.
Бексұлтан Жұмабеков, Қызылорда облыстық тілдерді дамыту басқармасының бөлім басшысы:
– Көшедегі көрнекі ақпараттардың, яғни маңдайша, жарнама, хабарландырулардың жазылуы тіл туралы заңнамаларға сәйкес болуы үшін, ең алдымен, кәсіпкерлік нысанның иесі, мекеменің басшысы «Қазақстан Республикасы Тіл туралы» заңның талаптарын білуі тиіс. Осы заңның 21 бабы бойынша, маңдайша, хабарландыру, жарнама, басқа да көрнекті ақпараттар мемлекеттік тілде және орыс тілінде, ал қажет болған жағдайда басқа да тілдерде жазылады делінген. Біз осы орайда кәсіпкерлерге түсіндірме жұмыстарын жүргіземіз. Кейбірі түсінеді, кейбірі үндемей қалады. Қате жарнамаларды оларға айтамыз. Бірақ біздің қолымызда оларға түрлі шаралар қолдану мүмкіндігі жоқ.