Зерттеулер қызмет көрсету саласы экономикада келешегі зор, жедел әрі қарқынды дамушы сала болып табылады дейді. Сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдерде қызмет көрсету саласынан жалпы ішкі өнімнің үштен екі бөлігі алынатын көрінеді. Демек, экономикалық мәні де маңызы да зор сектор. Алайда оның елдегі ахуалы нешік? Саны бар да сапасы жоқ қызмет көрсету – бұл саланың ақсап тұрғанының айғағы.
Кейбір мәліметтер бүгінгі таңда отандық қызмет көрсету саласында жұмыспен қамтылған халықтың саны 30 пайыздан астам деп отыр. Сонымен қатар бұл көрсеткіш үнемі өседі деген болжам да батыл айтылуда. «Өйткені өндірістің күрделенуі мен нарықтың тауарлармен толығуы қызмет көрсетуге сұранысты арттыра түседі» дейді ол зерттеулер. Рас, қызмет көрсету түрленіп келеді. Бірақ солардың сапасын бақылап, жіті қадағалап жатқан құзыретті ұйым жоқ. Соның салдарынан қызмет көрсету саласының сапасы елде әлі де төмен болып тұр. Қызмет сапасын қалт жібермей, сонымен қатар тұтынушылардың құқық қорғайтын «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» Заң қолданысқа сирек шығады.
Деректер Қазақстанда қазір қызмет көрсету саласының өсу қарқыны және пайда болған жаңа қызмет түрлері бойынша, оның нарық пен тұтынушылардың қажеттіліктеріне бейімделуі тұрғысынан келгенде өндірістік саланы басып озғанын айтады. Десек те, қызмет көрсету саласы индустриалды дамыған елдердегі жағдаймен салыстырғанда шаң қауып қалатыны да жоққа шығарылмайды. Солай бола тұрса да, соңғы он жылдықта қызмет көрсету саласы экономиканың дербес секторына айналғанын мойындауға тиіспіз. Бірақ көп жағдайда сын көтермейді.
Қызмет және мәдениет
Басқаны қайдам, дәл осы күні кез келген адам қандай да бір қызмет көрсетумен тікелей байланысты. «Себебі қызмет көрсету саласына коммуналдық игілік те, байланыс та, банктік бизнес те, көтерме және бөлшек сауда да, көлік тасымалы да, сондай-ақ сақтандыру, заңды, медициналық, білім беру қызметтері және т.б. жатады. Қызмет көрсету сапасына мемлекет табысы да, фирма пайдасы да, қолайлылық, тұтынушылардың қауіпсіздігі де, әл-ауқаты да байланысты болады» дейді ғалымдар.
Америкада қызмет көрсету саласы өте жақсы дамыған көрінеді. Бүгінде оған ауыл шаруашылығында барлық еңбекпен қамтылғандарды есептемегенде, қалған 73% жұмыс орны келеді екен. Ал Германияда қызмет көрсету саласында – 41%, Италияда 35% жұмыспен қамтылған. Әл-ауқаттың артуы, бос уақыттың көбеюі және техникалық қызмет көрсетуді талап ететін тауарлардың күрделенуі Америка Құрама Штаттарын экономикалық қызмет көрсететін әлемдегі бірінші елге айналдырыпты.
Қызмет және әдеп
Жалпы, елдегі қызмет көрсету саласының өрісі кең. Қолда бар деректерге сүйенсек, 1991 жылы түрлі қызметтердің 900-ге жуық түрі анықталған екен. Ал қазір жаңа қызмет түрлерінің пайда болуымен және ақпараттық технологиялардың дамуымен байланысты олардың саны күн санап өсуде. Жаңа өндірістерді қалыптастыру есебінен нарықтық қызметтер қатарының көбеюі толық көлемде жүзеге асқан жоқ. Сол себептен де болар қызмет көрсету саласында мәдениеттілік пен әдеп қалыс қалып отыр.
Мәселен, қарапайым мысал. Үйіңіздің есік-терезесін салдыруға тапсырыс берсеңіз, оны мойнына алған компания терезесін қопарып тастап, шашып-төгіп, бұрқыратып жайына кетеді. Толық қаржысын төлеп отырғаннан кейін қызмет соған лайық деңгейде болуы шарт. Алайда ол көбіне-көп ескерілмейді. Тұтынушының құқы солай үнемі тапталады. Мұндай жағдай кабельдік телевидение, интернет орнату ісінде де бар. Соған қарағанда, біздің ұйым-кәсіпорындар қызмет көрсетудің маркетингі мен менеджментінен құралақан. Оған халықтың да қызмет көрсету саласына қатысты сауатсыздығы және бар.
«Қызмет көрсету нарығын дамыту елдің экономикалық өсімімен тығыз байланыстығында» дейді мамандар. Қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындарды дамытуға қолайлы жағдайлар туғызу, жалпы, елдегі экономикаға оң әсерін тигізетінін де баса айтуда. Олай болса, бұл – ойланатын мәселе.
Наталья ЛИСОВА, экономика ғылымының кандидаты:
– Қызмет көрсету саласын дамыту қажеттілігі халықтық тұтыну құрылымында біршама қайта құруды талап етеді. Қызмет көрсету сапасы мен мәдениетін түпкілікті жақсартуда соған сәйкес кәсіпорындар желісін кеңейту, қызмет көрсету көлемін арттыру, олардың жаңа түрлері мен формаларын енгізу қажет. Сондай-ақ қызмет көрсету саласында туындаған жайттарға жауап берерлік өз қызмет саласының сарапшылары жоқ. Экономикалық жағдайлар, басқару тетіктері жайында терең білімі бар, адамдармен жұмыс істей алатын білікті менеджерлердің болмауы да бұл саланың жетілмеуіне әкеліп соғуда.