Қазақстанда импорттық дәрілер айтарлықтай азайды. Бірақ жергілікті өндіріс те дамымай жатыр. Не істеу?
Қазақстандық дәріханалардың дәрі-дәрмек сатуына, ал жергілікті фармацевтикалық компаниялардың оны өндіруіне не кедергі? Бұл туралы Informburo.kz тілшісі «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының жауапты хатшысы әрі басқарма мүшесі Нұрлан Сақуовпен әңгімелесті.
– Нұрлан Нұртазаұлы, қазір дәрі нарығында не болып жатқанын айтсаңыз? Қазақстандықтар дәріханаларда белгілі бір дәрілердің жоқтығына шағымдануда.
– Қазақстанда дәрі-дәрмек бағасын Денсаулық сақтау министрлігі ұсынатын мемлекет реттейді. Ал бұл өте тиімсіз реттеу қазіргі күйінде отандық фармацевтика өнеркәсібі үшін бірінші мәселеге айналып отыр.
Реттеу бастапқыда халық үшін дәрілік заттардың физикалық және экономикалық қолжетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған, бірақ іс жүзінде нәтиже керісінше болды: бұл нарық реттеле бастаған 2019 жылдан бастап, елге жеткізілетін дәрілік заттардың ассортименті болды. жартысына жуық қысқарды.
Халық аналогтардың арқасында мұны әлі қатты сезінбейді, бірақ уақыт өте келе тапшылық ушыға түседі.
Қандай құжатта бұл шектеулер бар?
– Денсаулық сақтау министрлігінің дәрілік заттардың шекті бағасын белгілейтін No94 бұйрығы бар. Заң бойынша мұндай тәртіп бағаға әсер ететін түрлі факторларды ескере отырып, жылына кемінде екі рет жаңартылуы керек. Енді жыл аяқталуда, министрлік бұл бұйрықты 2022 жылы баға түзетулерімен ешқашан жаңартқан жоқ .
Кәсіпкерлер былтырғы дәрі-дәрмек ассортиментін бұрынғы бағамен – іс жүзінде шығынға сатуға мәжбүр .
Сонымен қатар, 130-дан астам дәрі-дәрмек түрі қазір нарыққа шыға алмайды, өйткені олардың бағасы Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен бекітілмеген. Яғни, бұл тапсырыстан тыс ешбір дәрі нарықта бола алмайды.
Бір ғана дәрі-дәрмек түрінен 380 миллион теңге шығынға батқан кәсіпкерлерден арыз-шағым бар.
Сонымен қатар, халық осы 130 дәрі-дәрмек түрін жеткілікті түрде ала алмайды, осы қатаң тәртіптің кесірінен дәріханаларда қазірдің өзінде бірқатар дәрі-дәрмектің тапшылығы байқалуда. Яғни, жеткізушілер де, қарапайым дәріханалар да, түптеп келгенде халық зардап шегеді.
– Президент өз Жолдауында бағаны әкімшілік жолмен реттеу тауар тапшылығына, импортқа тәуелділікке әкелетінін айтты. Ол «баға белгілеуге мемлекеттің араласуын кезең-кезеңімен алып тастауды» тапсырды. Бұл жағдайға әсер етті ме?
– Иә, реттеуді жою процесі баяу басталады. Денсаулық сақтау министрлігі 240 дәрі-дәрмектің бағасын реттеуді тоқтатпақшы. Біз коммерциялық сегментте, ең болмағанда, рецептсіз сатылатын дәрілер үшін дерегуляция процесін жеделдетуді ұсынамыз. Бұл жалпы 7,5 мың дәрінің 1800-ге жуығы.
– Бұл дәрі-дәрмек бағасының өсуіне әкеп соғады ма?
«Баға бастапқыда көтерілуі мүмкін, бірақ кейін төмендейді, өйткені салауатты бәсекелестік болады. Яғни, нарық өзін реттеп , ассортименті еселеп артады. Дәріханаларда дәрілер көп болады, таңдауға көп болады. Шетелдік көптеген дәрілер де қайтып оралады, ол соншалықты қатаң реттелмесе, біздің нарыққа шығудан пайда көреді.
Мен бағаны мемлекеттік реттеу сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін тудырады деп есептеймін.
– Бұл жағдай қазақстандық өндірушілерге қалай әсер етеді?
- Бағаны реттеу Қазақстан Республикасының аумағында өндірісті оқшаулау үшін отандық фармацевтикалық нарықтың инвестициялық тартымдылығын төмендетеді. Яғни, қатаң реттеудің кесірінен инвесторлардан, өз өндірісімізді дамыту мүмкіндігінен айырылып жатырмыз.
Бұл қазақстандық дәрі-дәрмек нарықтың 20-25 пайызын ғана алып жатқанына қарамастан. Ал президент бұл көрсеткішті 50 пайызға жеткізу міндетін қойды.
– Медициналық саладағы тағы қандай мәселелер мемлекет тарапынан шектен тыс бақылаумен байланысты?
Дәрігерлер бес жыл сайын біліктілікті арттыру курстарынан өтуге міндетті. 2020 жылы «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекс қабылданды, онда жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қосымша білім беру қызметтерін көрсету мүмкіндіктері шектелді. Ведомство өз шешімін халықтың денсаулығына қауіп төндіретінімен дәлелдеген.
Енді медициналық мамандықтар бойынша тек университеттер, ұлттық орталықтар, ғылыми-зерттеу институттары мен аккредиттелген клиникалық базаларға негізделген жоғары колледждер ғана қосымша білім бере алады. Бірақ бізде олар елде жоқ, бірақ жай ғана клиникалық базалар бар, өйткені әлі аккредиттеу стандарттары жоқ. Бұл жағдайда дәрігерлер зардап шегеді. Сонымен қатар, қызмет көрсетушілер нарығы кем дегенде екі есе қысқарды.
Біздің елде медициналық оқу орындары мегаполистерде орналасқан, енді аймақтардан келген қарапайым дәрігерлер уақыт пен қаражатты босқа өткізіп, сол курстардан өтуі керек. Олар өз қаласындағы жеке саудагерлерден қосымша білім ала алғанымен.
– Бәлкім, шынымен де осы саладағы жеке ұйымдардың көптігі медициналық кадрларды даярлау сапасына кері әсер етіп, қазақстандықтардың денсаулығына қауіп төндіретін шығар?
– Бұрын қосымша білім берген барлық жеке ұйымдар аккредиттелген және клиникалық орындармен келісім-шарттары бар.
Сонымен қатар, біз университеттерде ресурстар жетіспейтінін және сол жеке ұйымдарды, бірақ қосалқы мердігерлер ретінде жалдайтынын білдік. Де-юре аккредиттеуді университет, ал де-факто – жеке саудагерлер жүргізеді екен.
Міне, осындай жағдайда үкіметке қоятын ең маңызды сұрақ: неге 2020 жылға дейін жеке саудагерлердің біліктілігіне ешқандай күмән болған жоқ, ал қазір Денсаулық сақтау министрлігі олар қосымша білім беру бойынша сапалы қызмет көрсетуге қауқарсыз деп шешті?
Егер мемлекет жеке нарықтық қатынастар бағытында дамыса, ол ұйымдарды осылайша өзінің және басқа деп бөлмеуі керек. Нарықтың барлық қатысушыларына ыңғайлы және түсінікті ойынның ортақ ережелерін жасау қажет.
– Айтыңызшы, Денсаулық сақтау министрлігінің мұндай шешімдеріне не себеп?
– Мен басқармада белгілі бір шешімдердің бизнес пен халық үшін салдарын есептеп, болжай алатын жақсы экономистер жоқ сияқты әсер аламын. Өйткені, денсаулық сақтау министрлігінде дәрігерлер жұмыс істейді, олар үшін экономикалық нәрсе екінші орында тұрған шығар. Дегенмен, олар барлық тараптың мүддесін ескеруі керек деп есептеймін.