Ас атасы – нан. Бірақ биылғы жылғы ыстық жалыны бет қаратпайтын аптаптан бидайдың баданадай дәндерінің күйіп кетуі диқан қауымының маңдай тері мен ғазиз уақытын далаға жіберді десек те болғандай. Астықты аймақ саналатын еліміздің солтүстік өңіріндегі Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарының өзінде егіс алқаптарының басым бөлігінің күйіп кетуі биліктің де алаңдаушылығын туғызғаны жасырын емес.
Бұл, ең алдымен, нан бағасының тұрақтылығына айтарлықтай кері әсер ететіні дау туғызбайтын мәселе екендігі де сөзсіз. Үкімет жанынан құрылған комиссия жаздың ортасы ауған кезде-ақ еліміздің аумағындағы 357 мың гектар егістік аумағын жарамсыз деп танып, санаттан шығарғаны көпшіліктің есінде. Әсіресе Қостанай облысының халі нешік? Қатты ыстықтың салдарынан бұл аймақтағы барша алқаптың 18 пайызы ғана жарамды болды. Үкіметтің арнайы өкілі барып, нан бағасының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін Қостанай қаласында жергілікті билік пен қатар, ірі шаруашылық серіктестіктерімен жиын өткізгені осы мәселенің түптің түбінде айналып келетінін айғақтап берді.
Сонда миллиондаған сома қаржы шығындап, жер емшегін емген диқан қауымының маңдай тері мен еңбек өтемі қайтіп өтелмек? Ең алдымен, басты ауқат көзі – нан бағасының қазірдің өзінде шектен тыс өсіп шыға келуі жергілікті билікпен қатар, ауыл шаруашылығын тізгіндеген министрлік, сол сияқты Үкімет пен Парламенттегі лауазымды тұлғалардың өзін тығырыққа тірегендей. Сондықтан күн тәртібінде тұрған нөмірі бірінші мәселенің шешімін тауып, халықтың қалтасын қақпас үшін бағаны ұстап тұру аса маңызды мәселеге айналды.
Биылғы жылы Қазақ елі шамамен 12 миллион тонна астық жинады. Алайда алтын масақ қара жердің көбесін сөкпестен бұрын өзімен бірге батпандай мәселені ала келетіні және бар. Биылғы жылы бидай бағасы өткен жылғы 155 доллардан 280 долларға өсті. Бұл өз кезегінде ұн өнімдері бағасының өсуіне әкеліп отыр.
Құрманғали ТЫНЫБАЕВ, ауылдық ақсақалдар кеңесінің төрағасы:
– Үкімет нан бағасын көтермеу жөнінде тапсырманы бергенімен, оның түпкі арнасына үңілмеген сияқты. Өйткені жергілікті билік кәсіпкерлердің шаужайынан алып бағаны тұрақтандыру жөнінде қысым жасағанымен, кәсіпкерлер нан формасына түрлі химиялық қоспаларды қосқандықтан, баға мен салмақтың арасы жер мен көктей болып шыға келеді. Екі ортада «көбік нанның» жоқ бөлшегін жеп отырған қарапайым халық қана жапа шегіп отырғанын көріп қатты қапаланасың. Кеңестік кезеңде салмағы бір келіге жуық, тіпті одан да асатын нанның бүгінгі таңда құр бұлтиып тұрғанымен, жұтқыншағыңа жұқ болмай қалатынын айтпасқа болмайды.
Сонда қайтпек керек? Билік пен кәсіпкерлердің арасында талайдан түйіні тарқатылмай келе жатқан даулы жағдайдың соңғы нүктесі қашан қойылмақ?! Бәлкім, билік кәсіпкерлерге белгілі бір мөлшерде жеңілдіктер беріп, жер салығын төмендетуі керек пе? Әлде жер көлемін көбейтуге қосымша мүмкіндіктер қарастырғаны жөн бе? Қалай десек те, аталмыш мәселе екі жақтың да біршама тер төгуін қажет ететін сияқты.
Осы орайда нан бағасына сараптама жүргізіліп, оның қорытындысы бойынша Қазақстанның қай өңірінде болсын жағдайдың мәз еместігі айқын байқалғанын атап кеткен жөн. Жуырда «Рейтинг.kz» зерттеу агенттігі «Казпотребнадзор» ҚБ бірлесе отырып, Қазақстанның ірі қалаларындағы «әлеуметтік нан» бағасының мониторингі жөніндегі пилотты зерттеу жүргізгенде де бұл жағдай нақты көрінді.
Аталмыш жобаның негізгі көздеген мақсаты баға саясатында тұтынушы халықтың жағдайы мен бағаны қалыпты деңгейде ұстауға әрі әрбір өңірдегі бағаның бірдей болуына басты назарға алу болып отыр. Нәтижесін қараңыз. Ас атасының бағасы орташа 49 теңгеден аспауы тиіс болса да, ол Қазақстандағы нанның орташа құны 55 теңгені құрап отыр. Сонымен қатар зерттеу нәтижесінде әлеуметтік нан бағасында бірыңғай салмақ стандартының сақталмайтындығы да сала мамандарының жағасын ұстатты.
Яғни тексеріс нәтижесінде Алматы, Талдықорған және Қызылорда қалаларында нанның нақты салмағы меморандумдық келісімге сәйкес болса, ал беткеұстар астықты өлкелер – Қызылжар мен Көкшетауда көрсеткіш көз алдаудың нақты үлгісі болды. Яғни меморандумда нанның салмағы 650-600 грамм деп көрсетілсе, нақты жағдай 500 грамға жетер-жетпес екендігі анықталды.
Бұдан шығатын қорытынды, әкімдік қызметкерлері нақты жағдайды көрсетпей бұрмаланған жайды көрсетіп отырады. Яғни күн сайын еліміздегі миллиондаған қазақстандықтар нанның жоқ грамы үшін ақша төлейді. Ал оны елеп-ескеріп жатқан адам болсашы? Ал есептеуіш құралды алып, күніне әрбір қазақстандық орташа есеппен жарты бөлке нан жейді деп есептесеңіз, халықтың бір жылда 17,5 миллиард теңге артық төлем жасайтынының куәсі боласыз.
Жанар ӘБДІКӘРІМОВА, тұтынушы:
– Шынымен де, нанның қазіргі салмағы көңілге толмайды. Бір үйлі жанға бір бөлке наның жұқ та болмай қалады. Тураған наның бірден үгітіліп кетеді. Ал оны бақылауға алып, астың сапасына қарай бағасын реттеп отыруға жергілікті биліктің шамасы келер емес.
Жомарт НҮРКЕНОВ, Ақмола облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының бастығы:
– Мемлекет белгілеген бағаның дұрыстығына еш шек келтірмеймін. Себебі әр шаруа өз пайдасын көздеп бидайдың бағасы өсті деген сылтаумен нан бағасы мен астық өнімдерінің құнын өсіріп жіберуі ақылға сыйымсыз.
Оймақтай ой
Қалай десек те, әлемде астық экспортында жетекші орындардың бірінен ойып тұрып орын алатын Қазақстандағы жағдай осылай. Ал оның бірден шешімін табуы үшін мемлекет тарапынан қолайлы жағдай туғызбаса, түйіні шиеленіскен мәселенің жуық арада тарқатыла қоюы екіталай екені айқын. Сондықтан қыр төсіндегі алтын астықты ору науқанындағы өзекті жағдайды орнымен жасау үшін орынтақта отырған тиісті тұлғалардың шара қолданғандары жөн болар.