Инсульттің емін игеретін кез келді

Қазақстандағы әрбір екінші өлімнің себебі инсульттен болады. Ғалымдардың сөзіне сенсек, оны емдеудің заманауи жолдарын бүгінде дамыған елдер жақсы меңгерген. Сол үшін де 2010 жылдан бастап Алматы мемлекеттік дәрігерлер білімін жетілдіру институтының неврология кафедрасы мен «Смағұл Қайшыбаев атындағы неврология институты» ғылыми-практикалық орталығы жыл сайын Қазақстан, жақын және алыс шетел ғалымдары мен дәрігерлерін невролог мамандардың басын қосатын «Неврологияның өзекті мәселелері» атты ғылыми-практикалық конференциясында биыл дәл осы инсультті емдеу тақырыбы кеңінен қаралды.
Қазақстанда жыл сайын 50 мыңға жуық инсульт алу жағдайлары орын алып, 15 500 адам көз жұмады екен. Маман­дардың айтуынша, мұндай қатерге тап болғандардың 70%-ы өмір бойы мүгедек күйінде қалады. Бүгіннің өзінде елімізде инсульттің салдарынан сал болған 275 мың кемтар азамат бар, демек, инсульт Қа­зақ­станда шешімін табу жолдарын күт­тірмейтін, ең өзекті мәселелердің бірі. Осы орайда алып шаһарға өздерінің тәжіри­бесімен бөлісуге келген шетелдік маман­дар инсульттің алдын алу және оны емдеу жолдарымен отандық неврологте­ріміз­ді таныстырды.
Бахтияр Гафуров, профессор, Өзбекстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бас неврологі:
– Инсульт әлемде өлім саны жағынан  – екінші, ал мүгедектікке жетелеу жағдай­лары бойынша – бірінші орында. Жыл сайын дәл осы сырқаттан әлемде 15 миллион адам көз жұмады. Алғашқы инсульттен кейін науқастардың тек 20 пайызы ғана толық­қанды өмір сүру кезіне оралады. Көбі дерлік мүгедек болып қалады әрі ұзақ мер­зімді емді қажет етеді. Әрбір бесінші нау­қас­та келесі екі жылда инсульт тағы қай­таланады. Ал әрбір келесі инсульт жағ­дай­ды бұрынғыдан да бетер нашарлата тү­седі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйы­мының деректеріне сүйенсек, осыдан бес жыл бұрын әлемде инсульттің құр­баны 5 миллион болса, кейінгі үш жылда 8 млн адамға жеткен, ал бүгінгі жағдай тіп­ті қорқынышты. Сондықтан барша жер бе­тіндегі мемлекеттің білікті мамандары жиі бас қосып, инсультті жеңудің жол­дары­мен бөліскені абзал.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы таратқан тағы бір деректе инсульттің әлем елдері экономикасына да орасан зор шығын әкеліп жатқаны айтылған. Ұлыбри­та­­ниядан келген дәрігерлердің сөзіне сенсек, АҚШ-тың өзінде жыл сайын инсультке шалдыққандарды емдеуге 55-75 мың АҚШ доллары жұмсалады екен. Сондықтан оның алдын алу тек адам ден­саулығы үшін ғана емес, елдің әлеумет­тік жағдайына да тікелей байла­нысы бар ма­ңызға ие болып тұр.
Мамандардан кеңес
Инсульт – бұл күре тамырдың бітеліп қалуы салдарынан бас миына қанның жеткізілуінің тоқтауы (ишемиялық инсульт) немесе қан тамырдың зақымдалған жақ­тары арқылы қанның төгілуі (геммор­р­а­гикалық инсульт) нәтижесінде ми жасу­шаларының зақымдалуы әлде өлуі кезінде орын алатын жағдай. Инсульттің ең негізгі себебі – бас миына қан алып келетін та­мыр­лардың зақымдануы. Мамандардың айтуынша, ол көп жағдайда қан тамыр жүйесінің атеросклероздық және гипер­тониялық бұзылыстармен қатар жүреді. Сонымен қатар қан тамырларының тром­боэмболия салдарынан бітеліп қалуы да инфаркт тудырады екен және ол көбінесе жүрек инфарктін алған адамдар­да, жы­пылықтаушы аритмияда, ревма­тика­лық жүрек ақауларында және туа біткен жүрек кемістігінде байқалады. Дәрігерлердің ай­туынша, бас миының инфарктісі көбі­не қан қысымы жоғары адамдарда болады. Сондықтан оның алдын алу ша­рала­рын білген абзал. Инсульт әйелдерден гөрі ерлерде жиі кез­де­седі. Есіңізде бол­сын, инсульттің негізгі қауіпті факторла­ры­на: жоғары артериалды қы­сым, қант диа­беті, холестериннің жо­ғары деңгейі, ішім­дікке құмарлық, шылым шегу, гиподина­мия, ұзақ мерзімді күйзелісті бастан кеші­ру, оң көңіл күйдің болмауы, егде жас жә­не жа­қын туыстарында ин­сульт­тің болуы кіреді. Екі немесе бірнеше факторлардың қабы­суы инсульттің пайда болу жиілігін артты­ра­ды. Егер жоғарыда аталған фак­торлар­дың бірі бойы­ңыздан та­был­са, уа­қыт оздырмай, аурудың алдын ал­ға­ныңыз дұрыс.
Джон Доног, ливерпульдық профессор:
– Жалпы, инсульттен кейін бір айдан соң науқастардың 35%-ы қайтыс болады, оның 80%-ы миға қан құйылудан, 20%-ы бас миының инфарктінен болады. Инсульт алған науқастардың 50%-ы бір жылға дейін қайтыс болады, ал қайталанған инсульттің болу жиілігі бір жылда – 20%. Аурудың алдын алу үшін қарапайым қағи­далар мен сырқаттың негізгі белгілерін біл­ген абзал. Қауіптің негізгі факторлары­нан хабардар болу қажет. Алдымен жо­ғары артериалды қысыммен күрескен жөн. Әлбетте, мұны тек дәрігердің көмегімен жүзеге асыруыңыз тиіс. Осыны жасасаңыз, инсульттің болу ықтималдығы екі есеге төмендейді. Эндокринологтің кеңесіне құ­лақ түріп, қант диабетін әрдайым бақылау­да ұстау қажет. Жүрек жұмысын жақсарту­ға, қандағы холестерин деңгейін төмен­детуге көңіл бөлген дұрыс. Дәрігердің бел­гілеген дәрі-дәрмектерінің көмегімен жүрек ішінде және қан тамырларда қан ұйығы­ның (тромб) түзілуінің алдын алу керек. Шы­лым шегуден толық бас тартып, ішімдік пай­да­лануды шектеу дұрыс бола­ды. Ги­подинамиямен күрескен де өзінің жемісін береді. Яғни күніне кем дегенде 30 минут динамикалық жүктеме жасау, нақ­тырақ айтсақ, қарқынды жүріс, жүгіріс, ве­лоси­пед­пен немесе шаңғымен серуендеу, суда жүзу қажет.
Жиын жайлы бірер сөз
Неврологтердің биылғы жиыны есімі институтқа берілген Қайшыбаевқа ар­налды. Ұйымдастырушылардың айтуын­ша, 2012 жылғы конференцияға қатысу­шы­лар профессор Смағұл Қайшыбаевтың неврология ғылымын және неврологтер мектебін дамытудағы айтарлықтай еңбегін ескере отырып конференция тақырыбын «Қайшыбаев оқулары: Неврологияның өзекті мәселелері» деп атауды ұсынған. Смағұл Қайшыбайұлы Қайшыбаев еңбек жолын еңбек гигиенасы және кәсіби аурулар ғылыми-зерттеу институтында бас­таған, неврология бөлімінің меңгеру­шісі, клиникалық бөлім бастығы, содан кейін Республикалық кәсіби патологиялар клиникасының бас дәрігері қызметін ат­қарыпты. 1972 жылдан Қазақ өлкелік па­то­логиялар ғылыми-зерттеу институ­тын­­да неврология бөлімі меңгерушісі, бөлім бастығы және директордың ғылым жө­нін­дегі орынбасары лауазымында болған. 1976 жылдан бастап 25 жыл бойы Алматы мемлекеттік медицина институты­ның жүй­ке аурулары кафедрасының мең­геру­шісі қыз­метінде, 1984-1986 жылдары емдеу фа­культетінің деканы және ғылыми жұ­мыс бойынша проректор міндетін ат­қар­ды. Оның жетекшілігімен 46 кандидат­тық және 13 докторлық диссертация қор­ғал­ды, бес шәкірті ҚР ЖОО-ның профильді кафедраларын басқарады, қалған бесеуі «Смағұл Қайшыбаев атындағы неврология институты» ғылыми-практикалық орталы­ғының қызметкерлері. 250 ғылыми жұ­мыстың, соның ішінде жеті монография мен екі оқу-әдістемелік құралдың, бес өнер­та­быстың, екі бөлімнен тұратын орыс және қа­зақ тілдеріндегі неврология оқу­лы­ғының және орыс тіліндегі неврология­лық тер­мин­дер сөздік-анықтамасының авторы.
Әке жолын жалғаған
Әке ісін профессор Нұрлан Смағұлұлы Қайшыбаев жалғастырды. Ол ҚР невро­лог­тері ассоциациясының мүшесі, Қазақ­стан неврологтер лигасының төрағасы, Бү­кіл­әлем­дік неврологтер федерациясы­ның (WFN) мүшесі, жоғары санатты дәрі­гер. Оның күш салуымен әріптес-невролог­термен бірлесіп 2008 жылы «Смағұл Қайшыбаев атындағы неврология инсти­туты» ғылыми-тәжірибелік орталығы құ­рыл­ды. Нұрлан Смағұлұлына 2010 жылы дипломнан кейінгі білім берудің же­тек­ші орталығы – Алматы мемлекеттік дәрі­гер­лер білімін жетілдіру институтының нев­рология кафедрасын басқару ұсыныл­ды. Ол неврология саласында белсенді ғы­лыми-зерттеу және кеңес беру қызметін атқар­ды, кафедра мен Смағұл Қайшыба­ев атындағы неврология институтын бас­қарды. «ҚР денсаулық сақтау ісінің үздігі» төс­белгісі мен ҚазҰМУ-дың Құрмет грамо­тала­ры­мен марапатталған, 80-нен астам ғы­лыми еңбектің авторы, талантты тәлім­гер-ұстаз Нұрлан Қайшыбаев биыл 17 мау­сым­да қайғылы қазаға ұшырады.